Γιατί τα επώνυμα των Κρητικών έχουν την κατάληξη -ακης; Από τα Χανιά (1890-1972), στην Αθήνα, με τον Ιλισό, το 1867, την Πλάκα, το 1910-1920, το Σύνταγμα, το 1948, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, στην κατασκευή της σήραγγας της Υλίκης, το 1956, το Θησείο, το 1960 και μετέπειτα : Η μεταμόρφωση της Αθήνας και του Λεκανοπεδίου της Αττικής, μέσα από το φωτογραφικό υλικό του 19ου και του 20ου αιώνα. (40).
1890. Η, τότε, Πλατεία Μαυροβουνίου και η, νυν, Πλατεία Συντριβανίου, στο Παλιό Λιμάνι των Χανίων.
Πίσω και δεξιά, από την κρήνη, φαίνεται το παλιό δημαρχείο και αριστερά του, κτίρια, που δεν υπάρχουν πια. Σήμερα, στην θέση του, βρίσκεται το γνωστό συντριβάνι. Τμήμα της παλαιάς κρήνης φυλάσσεται, στο Αρχαιολογικό Μουσείο.
1905 (;) Η Αγορά των Χανίων.
1905 (;) Η μόνη των δερβίσηδων. Χανιά.
1908. Η οδός Τζανακάκη. Χανιά.
Το κτίριο δεν υπάρχει, πια. Ο Αλή Γκογκό, στο μεσον, πανύψηλος, με το άσπρο παντελόνι.
1908. Ο Αλή Γκογκό των Χανίων.
1908. Πολυπολιτισμικό περιβάλλον, στα Χανιά.
1910. Η οδός Νοέλ. Η σημερινή οδός Καραολή και Δημητρίου. Χανιά.
1914. Η Νέα Αγορά, νυν, Δημοτική Αγορά Χανίων.
1920. Η Πλατεία Κατώλα, στα Χανιά.
1920. Η παλαιά Αγορά των Χανίων.
1930. Η οδός Ποττιέ, η σημερινή πλατεία Σαντριβανίου και την Χάληδων, δεξιά το γωνιακό κτίριο είναι το παλιό δημαρχείο Χανίων.
Ομως, γιατί οι Κρητικοί χρησιμοποιούν, στα επώνυμά τους, την κατάληξη -ακης;
Λέγεται ότι υπήρξε αποτέλεσμα της υποτιμητικής επιβολής των Οθωμανών, απέναντι, στον χριστιανικό πληθυσμό των Ελλήνων Κρητών. Δεν πρέπει να είναι έτσι, διότι και οι μουσουλμάνοι Κρητικοί , οι “Τουρκοκρητικοί”, είχαν και διατηρούν και μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, το 1924, με την Τουρκία (αλλά και την φυγή τους, παλαιότερα, στην Συρία και την Λιβύη, το 1912, όταν η Κρήτη εντάχθηκε, στο ελληνικό κράτος) και σήμερα, οι απόγονοι τους, στα μικρασιάτικα παράλια, ακόμη, την μνήμη της κατάληξης, σε -ακης, στα επώνυμά τους. Προφανώς, η χρήση είχε περιπαικτικό και αργότερα, ή και παράλληλα, χαϊδευτικό χαρακτήρα. Παλαιότερα, μάλλον, συνέβαινε το αντίθετο, δηλαδή χρησιμοποιούσαν τα υπερθετικά επώνυμα πχ Σγουρός και όχι Σγουράκης, ιδίως, στην ορεινή Κρήτη και στα Σφακιά υπάρχουν πολλά υπερθετικά επώνυμα, σε αντίθεση, με το υπόλοιπο νησί. Η αλήθεια είναι ότι, επισήμως, οι Τούρκοι δεν είχαν επώνυμα. Μόνο, κατά τα τέλη του 19ου αιώνα μΧ, που άρχισε η συστηματική καταγραφή επωνύμων, έγινε υπέρ του – ακης, όχι πάντως περισσότερο από ότι τα – άτος, – άκος, -πούλος, – όγλου ( – ίδης – άδης), – ίτσης ( – ιτσας, – ιτζας, – ιτζης), – έλης, – ούτσος κλπ, σε άλλες περιοχές. Δηλαδή άρχισε η μετάλλαξη οικογενειακών επιθέτων στα δημόσια αρχεία, π.χ το Δάνδολος σε Δανδουλάκης, το Χαβαλές σε Χαβαλεδάκης, το Ραΐσης ( ρεΐς = πλοίαρχος, καπετάνιος καραβιού ) σε Ραϊσάκης, το Μαρούλης σε Μαρουλάκης, το Ρόκας σε Ροκάκης, το Μαράθης σε Μαραθάκης, το Λαμπάθης σε Λαμπαθάκης, το Καρδάμης σε Καρδαμάκης, το Καρπούζης σε Καρπουζάκης, το Μπάμιας σε Μπαμιάκης, το Μανούσος σε Μανουσάκης, το Αλυγίζος σε Αλυγιζάκης το Ροσμαρής σε Ροσμαράκης κτλ. Βέβαια, η ετυμολογία των ονομάτων έχει πολλαπλή προέλευση, λόγω του ότι υφίστανται επώνυμα, όπως π.χ. Τερεζάκης, Ροσμαράκης, Μαρνελάκης και Ζαμπετάκης, που προέρχονται από ονόματα απογόνων αριστοκρατών από την Δύση : Αντίστοιχα: Τερέζα-Θηρεσία, Ροζ Μαρί-Ροσμαρή-Ροδώ Μαρία, Μαρνέλα-Μαρινέλλα-Μαρίνα, Ζαμπέτα-Ελιζαμπέτα-Ελισάβετ-Ελίζα. Στα χωριά Ριζών (στο νομό Χανίων, εξού και ριζίτες και ριζίτικα), την επαρχία Σφακίων, τον ορεινό τομέα του νομού Ρεθύμνης, σημειώθηκε έντονη αντιπάθεια, εις βάρος της επίσημης καταχώρησης των επωνύμων με καταλήξεις -ακης, επειδή το να μεταδίδεται το επώνυμο απαράλλακτο, και χωρίς υποκοριστικά, από τον πατέρα στα παιδιά, αποτελεί οικογενειακό χαρακτηριστικό. Έτσι, με το κύρος των Αρχοντορωμαίων, οι κάτοικοι συγκεκριμένων περιοχών αντιστάθηκαν, στην ομογενοποίηση του -Ακης,που έφερναν οι καλαμαράδες, κυρίως, κατά την εποχή της Κρητικής Πολιτείας. Το -ακης πρωτοεμφανίστηκε στο Βυζάντιο, κατά τον 10ο αιώνα μΧ, μαρτυρείται πχ η ύπαρξη του αριστοκρατικού οίκου των Ροδοκανάκηδων, στην Κωνσταντινούπολη. Όμως, η χρήση αυτής της κατάληξης θα παραμείνει σπάνια, αλλά και αμφίβολη όπως στην περίπτωση του Χορτάκη-Χορτάτσης-Χορτάτζης, του ομώνυμου οίκου. Ευρεία χρήση της κατάληξης -ακης θα σημειωθεί, για πρώτη φορά, κατά τους 15ο – 17ο αιώνες, στην Λακωνία, π.χ Γρηγοράκης, Δαβάκης, Καπετανάκης, Τζανετάκης (μικρός Τζανέτος μικρός Τζανής ή Ζανής = δημοφιλής φραγκογενής εκδοχή του Γιάννης, εκ του Jean) και Τρουπάκης, απ’ όπου θα διαδοθεί με αργό ρυθμό και στην Κρήτη, όπου καταγράφονται ονομαστά παραδείγματα, πριν κατακτήσουν οι Τούρκοι το νησί και πριν οι Μανιάτες υιοθετήσουν, το -ακος. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επαγγελματικά επώνυμα, με -ακης, που υποδηλώνουν και τις δουλειές, που καταπιάνονταν οι παλαιές γενιές, όπως π.χ Βουλουμπασάκης (Μπουλουμπασάκης μπουλούκ μπασί = δεκανέας σε ασκέρι οθωμανικό), Σαρτζετάκης (σαρτζέτος σερτζέντε = λοχίας σε στρατό ιταλόφωνου κράτους), Βισαξάκης (Μπιτσαξάκης μπιτσαξή = μαιχαράς, τουρκιστί), Δερμιτζάκης (Ντερμιτζάκης ντεμιρτζή = σιδεράς, όπως και Δεμίρης Σιδέρης). Υπάρχουν και επώνυμα, που έχουν, τυχαία, την κατάληξη -ακης, όπως το Μανιάκης εκ του ελληνιστικού/μεσαιωνικού ο μανιάκης, ήτοι το περιδέραιο – διακριτικό βαθμού, για τους αξιωματικούς του Ιππικού. Επίσης, προέκυψε και το Μαζαράκης, από ομώνυμο ευγενές βλαχικό σόι, το Μενεγάκης εκ του ιταλικού Μενεγάτσιο (Menegazzo), το Μουζάκης εκ της αρβανίτικης φάρας Μουζάκη και το Ταγαλάκης από το τουρκικό Τανγαλάκ (οπλίτης σε άτακτο σώμα, κυριολεκτικά αστοιχείωτος, βλάκας)· αν και κάποια, ή και όλα υπάρχουν, στην Κρήτη.
1867. Ο ποταμός Ιλισός και η ευρύτερη περιοχή.
Πλάνο, από τον λόφο, που βρίσκεται, σήμερα, η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος Σταδίου, στην οδό Ερατοσθένους. Κάτω δεξιά, είναι ο ποταμός Ιλισός, με τα σπίτια χτισμένα, στις όχθες του, όπου αυτό θα έχει συνέπεια, με 27 θύματα, σε θεομηνία (κατακλυσμός), που θα γίνει, το 1896. Το διώροφο σπίτι, δεξιά, απέναντι, στις όχθες, θα υπάρχει, έως τις αρχές του 1900. Στο κέντρο της φωτογραφίας, δίπλα από το διώροφο σπίτι, θα χτιστεί αργότερα, το γνωστό κτίριο «Πανόραμα Θων» (1895 - 1921). Πίσω από τον χώρο του «Θων», είναι το Προτεσταντικό νεκροταφείο. Πίσω από το νεκροταφείο, αριστερά, ο δρόμος είναι η σημερινή Βασιλίσσης Όλγας, (ο δρόμος του Ζαππείου). Πιο πίσω, βλέπουμε το Ολυμπιείο, με το «Ασκηταριό» (επάνω ακόμη, έως το 1870) και πιο δεξιά, η Πύλη του Αδριανού. Αριστερά, είναι ο λόφος του Αρδηττού, όπου, χαμηλά, διακρίνονται οι πεζογέφυρες του Ιλισού, για τα «παντρεμενάδικα». Δεξιά, ο χώρος, που θα χτιστεί, αργότερα, το Ζάππειο Μέγαρο το 1874 - 1888. Τέρμα δεξιά επάνω, διακρίνεται η Αγγλικανική εκκλησία της οδού Φιλελλήνων. Στο βάθος αριστερά, ο λόφος του Φιλοπάππου και δεξιά, η Ακρόπολη, με τον Φράγκικο πύργο ακόμα (έως το 1874), και κάτω από τα τείχη αριστερά διακρίνεται το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, και δεξιότερα, η περιοχή Πλάκα.
1910. Πλάκα.
Κάτω από τα τείχη της Ακρόπολης, στα Αναφιώτικα, η εκκλησία Άγιος Γεώργιος του Βράχου. Ο δρόμος, μπροστά και δεξιά, είναι η οδός Στρατώνος, πάνω, από την πλατεία Ραγκαβά.
1920. Πλάκα.
1948. Σύνταγμα. Βασιλέως Γεωργίου Α'.
Δεξιά, το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία», πριν την ολική κατεδάφιση και ανακατασκευή του, που θα γίνει, το 1956, από τον αρχιτέκτονα Κώστα Βουτσινά. Το ξενοδοχείο ιδρύθηκε το 1866, από τον Σάββα Κέντρο, που είχε καταγωγή, από την Ήπειρο και αρχικά, εγκαταστάθηκε, σε κτίριο, επί των οδών Σταδίου και Καραγιώργη Σερβίας. Πρώτος του πελάτης θεωρείται ότι ήταν ο Μπένιζέλος Ρούφος. Το 1874 η ξενοδοχειακή επιχείρηση μετεγκαταστάθηκε, στο μέγαρο Αντώνη Δημητρίου, που είχε ανεγερθεί το 1842 και στο οποίο στεγάζεται, μέχρι και σήμερα. Αριστερά, το ξενοδοχείο «King George», με το πολυσύχναστο πεζοδζρόμιο, με τα τραπεζοκαθίσματα, και δίπλα, το Μέγαρο Βούρου, στην θέση του σημερινού ξενοδοχείου Athens Plaza.
Δημήτρης Ροντήρης (1899 - 20/12/1981.
Ο θεατράνθρωπος.
19/9/1956. Ο, τότε, πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, στις εργασίες κατασκευής, στην σήραγγα της Υλίκης.
1959. Λεωφόρος Βασιλίσσης Σοφίας. Πλάνο από την λεωφόρο Βασιλίσσης Αμαλίας.
Αριστερά, το πρώτο κτίριο είναι το Μέγαρο Ψύχα, του 1885, με σχέδια του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ (1837-1923). Δίπλα, είναι το Μέγαρο Συγγρού, του 1873, με σχέδια του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ, (σημερινό υπουργείο εξωτερικών). Δεξιά, είναι το κτίριο της βουλής.
Σχόλια