Πλάτων (427 πΧ - 347 πΧ) : Η αλληγορία της σκοτεινής κατοικίας του σπηλαίου, με την αναπαράσταση του κόσμου μας, ως δέσμιου της ψευδαίσθησης και της άγνοιας και η δύσκολη διαδικασία της απελευθέρωσης, που και αυτή, όμως, πιθανότατα, να είναι ψευδαισθησιακή.

 

Η πλατωνική αλληγορία της κοινωνίας των φυλακισμένων του σκοτεινού σπηλαίου, που δεν γνωρίζουν και δεν μπορούν, καν, να φαντασθούν, να αποδεχθούν και να αντιμετωπίσουν το άπλετο καθημερινό φως του ηλίου, που δεν διανοούνται ότι μπορεί να είναι μέρος του κόσμου τους, είναι, διαχρονικά, μέσα στους πολλούς αιώνες, που πέρασαν, από τότε, που ο Αθηναίος φιλόσοφος Πλάτωνας (427 πΧ - 347 πΧ) της ύστερης κλασικής ελληνικής αρχαιότητας, διατύπωσε την αλληγορία αυτή, ως φιλοσοφική διερώτηση και αναζήτηση της “αληθούς” - δηλαδή της νοούμενης, ως πραγματικής - αλήθειας, η οποία αποκρύπτεται, από την εμπειριοκρατία του, αφετηριακά, αισθητηριακού προσεγγιστικού κόσμου των ανθρωπίνων κοινωνιών, ο οποίος λειτουργεί, εξ ορισμού, αποπροσανατολιστικά, επειδή ο αντιληπτός κόσμος μας αποτελεί προϊόν των ανθρωπίνων αισθήσεων, που, ως ψευδείς, κρατούν τις κοινωνίες, μέσα στις ψευδαισθήσεις, οι οποίες είναι η μητέρα της άγνοιας, αυτής της δεδομένης πραγματικής κατάστασης, που μας αποτρέπει, από την διαδικασία της απελευθέρωσης, από τα δομικά ψευδαισθησιακά στοιχεία της ύπαρξής μας.

Η πλατωνική, λοιπόν, αλληγορία εξελίσσεται μέσα στα πλαίσια ενός σπηλαίου, το οποίο είναι η σκοτεινή κατοικία, που, καλύπτεται, από σκιώδεις πηγές αμυδρότατου φωτός, δημιουργώντας μια δεδομένη αλλόκοτη υπόγεια κοινωνία και όλο αυτό το σκηνικό χρησιμεύει, ως αλληγορική αναπαράσταση του κόσμου, που αντιλαμβανόμαστε, μέσω των φυσικών μας αισθήσεων, ο οποίος κόσμος, έτσι όπως είναι, συγκροτεί μια υπαρξιακή κατάσταση, που είναι δέσμια αυτής της ψευδαίσθησης, που, εξ ορισμού, παραδίδει αυτήν την κοινωνία του σπηλαίου των φυλακισμένων, στην δευτερογενή κατάσταση (ως πεποίθηση) της άγνοιας. 

Αλυσοδεμένη, μέσα στο σκοτεινό σπήλαιο, αυτή η κοινωνία των αλυσοδεμένων φυλακισμένων αντιπροσωπεύει τις ψυχές των ανθρώπων, που είναι παγιδευμένες, στην κατάσταση της άγνοιας, λόγω της περιορισμένης και διαστροφικής πραγματικότητας, που προκύπτει, εξ αιτίας της ίδιας της στρεβλής κατασκευής των αισθητηριακών τους αντιλήψεων. 

Οι σκιές που εμφανίζονται να κινούνται, στον τοίχο της σπηλιάς, οι οποίες δημιουργούνται, από αντικείμενα που φωτίζονται από το αμυδρό φως μιας αόρατης φωτιάς, ενσαρκώνουν την φύση αυτών των αισθητηριακών αντιλήψεων, που οδηγούν, στην άγνοια και στην διαστρέβλωση, ήτοι, σε έναν φαινομενικό, αλλά και υπαρκτό κόσμο, όπου τα φαινόμενα εκλαμβάνονται, λανθασμένα, ως αλήθεια, ενώ η πραγματική αλήθεια, ως βαθύτερη και μη παρατηρήσιμη ουσία, παραμένει κρυμμένη, από την κοινωνία των φυλακισμένων, στο στο σκοτεινό σπήλαιο.

Φυσικά, έχει δημιουργηθεί ένα πλήρες αδιέξοδο, το οποίο ο Πλάτων αποπειράται να άρει, εισάγοντας την δική του υποτιθέμενη, ως απελευθερωτική δύναμη, δηλαδή έναν διανοητικό ποιμένα, που προσπαθεί να οδηγήσει την κοινωνία των φυλακισμένων, εκτός του σκοτεινού σπηλαίου και στο πεδίο της αληθινής γνώσης. 

Αυτός ο διανοητικής βοσκός συμβολίζει τον φιλόσοφο, που έρευνα την υπέρβαση της κατάστασης της άγνοιας και την αναζήτηση της γνήσιας κατανόησης. Έτσι, οι φυλακισμένοι. οδηγούνται, από τον διανοητικό ποιμένα, στην ανάβαση, προς την αναζήτηση της εξόδου, από το σκοτεινό σπήλαιο και καθώς ανεβαίνουν, συναντούν την εκτυφλωτική λάμψη του ήλιου, που - υποτίθεται ότι - είναι η απόλυτη πηγή της αλήθειας. Αυτή η άπλετη λάμψη του ηλιακού φωτός ενσαρκώνει τον κόσμο της ανόθευτης πραγματικότητας, που γίνεται αντιληπτός και προσβάσιμος, μόνο μέσω της επιδίωξης του φιλοσοφικού στοχασμού.

Κάπου εδώ, η πλατωνική αλληγορία παίρνει μια νέα αναπάντεχη τροπή, καθώς ο ποιμένας, που, μέσα από την διαδικασία της ανάβασης, ενώ, αρχικά, είναι ένας από τους απελευθερωμένους, πλέον, φυλακισμένους, μετασχηματίζεται, στον βασιλέα φιλόσοφο του Πλάτωνα, όντας προικισμένος, πλέον, με την νεοαποκτηθείσα σοφία, κατεβαίνει και πάλι στο σπήλαιο, γεγονός το οποίο ο αρχαίος Αθηναίος φιλόσοφος θεωρεί, ως απαραίτητη ηθική υποχρέωση του φιλοσόφου να εισέλθει, εκ νέου, στο πεδίο της άγνοιας και να οδηγήσει τους άλλους, προς την αλήθεια. 

Αυτή η παιδευτική διαδικασία της δημιουργίας του διανοητικού βοσκού και του μετασχηματισμού του, σε βασιλέα φιλόσοφο, που οδηγεί την αδιαχώριστη κοινωνία, στην γνώση, στην αλήθεια και στην κεχωρισμένη κανονική κοινωνική ζωή, είναι η ίδια η διαδικασία του Διαφωτισμού, πολύ πριν την εμφάνιση, στην ζωή των κοινωνιών, του έμπρακτου Διαφωτισμού, στις μεταμεσαιωνικές κοινωνίες της ευρωπαϊκής Δύσης, περίπου 2.000 χρόνια, μετά τον Πλάτωνα. 

Γι’ αυτό και αυτός ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, μαζί, με τον δάσκαλό του, τον Σωκράτη, του οποίου ουδέν γραπτό έργο διασώζεται και τον οποίο γνωρίζουμε, μέσα (και) από το πλατωνικό έργο, θεωρείται, ως κορυφαίος των φιλοσόφων, είτε συμφωνεί κάποιος μαζί του, είτε όχι. Δεν είναι η κατάληξη των ολιγαρχικών συμπερασμάτων και του πολιτικού προτάγματος του Πλάτωνα (διότι, παρά τα όσα ο Πλάτων είχε και σαφές πολιτικό πρόταγμα και δεν περιορίζεται, στα πλαίσια του φιλοσοφικού κόσμου των ιδεων), που θέλγει. 

Αυτό, που θέλγει, διαχρονικά, στον Πλάτωνα, είναι η δημιουργική σύλληψη της διαδικασίας του Διαφωτισμού των κοινωνιών, που ζουν, στον περιορισμένο κόσμο της άγνοιας, προκειμένου αυτές να σπάσουν τον φαύλο κύκλο, εντός του οποίου περιορίζονται και διάγουν τον βίο τους.

Αυτή η επανανακάλυψη της πλατωνικής διαδικασίας του Διαφωτισμού των κοινωνιών, από τα ανήσυχα μυαλά των διανοητών του αναγεννησιακού κόσμου της μεταμεσαιωνικής Δύσης έδωσε την φιλοσοφική, ιδεολογική και πολιτική θεμελίωση και αιτιολόγηση της σφοδρής κριτικής και της ανατροπής των χριστιανικών θρησκευτικών κοινωνιών, τις οποίες εγκλώβισε ο, αρχικά, μικρός, αλλά τελικά, επικρατήσας χριστιανισμός, στον ύστερο αρχαίο κόσμο, με συμβολικό έτος έναρξης της χριστιανικής επικράτησης, το 330 μΧ, κρατώντας τις κοινωνίες, στο πεδίο όχι, απλώς της άγνοιας, αλλά και της πλήρους ιδεολογικής, πολιτικής και κοινωνικής διαστροφής, με την καταστροφή όλων των επιστημονικών επιτευγμάτων των κοινωνιών, έως την χριστιανική εποχή.

Γυρνώντας και πάλι, στην πλατωνική αλληγορία του σκοτεινού σπηλαίου, αυτή εξελίσσεται, σε μια διττή δυσκολία και ουκ ολίγες φορές, σε ανυπέρβλητες δυσχέρειες, που εντοπίζονται :

Α) Στην απροθυμία των αλυσοδεμένων φυλακισμένων του σκοτεινού σπηλαίου να αποδεχθούν την απελευθέρωση, από τα δεσμά τους και

Β) Στην αδυναμία να βρεθεί, να δημιουργηθούν μια νέα γλώσσα και οι απαραίτητοι νέοι συμβολισμοί, που να καταγράφουν τα νέα άγνωστα στοιχεία της ακατανόητης, με τα δεδομένα της παλαιάς γλώσσας και των παλαιών συνηθειών και τρόπων ζωής των φυλακισμένων, στο σκοτεινό σπήλαιο, το οποίο εκλαμβάνεται, από αυτούς, ως ο κανονικός τόπος και τρόπος της ζωής τους, υπό το βάρος της τεράστιας δύναμης της συνήθειας. 

Αυτή η κατάσταση αποτελεί την γνωστική ασυμφωνία της κοινωνίας, η οποία, για τους λόγους αυτούς, αντιστέκεται, στην όποια αλλαγή και στο μήνυμα, το οποίο κομίζει ο βασιλιάς φιλόσοφος και το εκτυφλωτικό φως του ηλίου οδηγεί, στην κοινωνική δυσφορία, ως κλασικό στοιχείο της κοινωνικής γνωστικής ασυμφωνίας, που απαρτίζεται, από την σύγκρουση της αλήθειας (του νέου), με τις καθιερωμένες πεποιθήσεις, γεγονός, το οποίο είναι διαχρονικό, με από την διαχρονική πορεία της αλληλοδιαδοχής των γενεών, μέσα, στις ανθρώπινες κοινωνίες και μέσα από τις συγχωνεύσεις, τις ενσωματώσεις των διαφόρων κοινωνιών, σε νέα κοινωνικά σχήματα, ή και τις καταστροφές τους. 

Και βέβαια, αυτή η διαδικασία της γνωστικής ασυμφωνίας αφορά, κατ’ εξοχήν και το παρόν, όπως πρόκειται να αφορά και το μέλλον των κοινωνιών του πλανήτη.

Η πλατεία Αντικυθήρων, στην Πανεπιστημιούπολη Σονόρα, στο Μεξικό, με την αναπαράσταση/ανακατασκευή του αρχαίου Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Τελικά, η ανάμνηση της αρχαίας Ελλάδας είναι παντού...

Κεντρική θέση, στην πλατωνική αλληγορία, αλλά και η βασική αδυναμία στην θέση του Πλάτωνα, για τον φιλόσοφο-βασιλιά, που δεν κυβερνάται, από ευτελείς επιθυμίες, αλλά, υποτίθεται, από την αγάπη για την σοφία το καλό των υπηκόων του και ο οποίος, έχοντας αναδυθεί, από την διαφωτιστική ανάβαση, υποτίθεται ότι είναι εξοπλισμένος, για να οδηγήσει την κοινωνία, προς την δικαιοσύνη, την σοφία και την ευημερία, δημιουργώντας, έτσι, τις βάσεις, για ένα ουτοπικό πολιτικό σχέδιο.

Ως εκ τούτου, οι ουτοπίες μπορούν να οδηγήσουν τις κοινωνίες, στην κινητοποίησή τους και συνήθως, έτσι συμβαίνει, αλλά, ακριβώς, επειδή παραμένουν ουτοπίες, δηλαδή μη πραγματοποιήσιμες, στην πράξη ο πολιτικος σχεδιασμός, που έχει την εκκίνησή του, στην ουτοπία, διαβαίνει το ρεαλιστικό κομμάτι της πλατωνικής αλληγορίας της κοινωνίας των αλυσοδεμένων του σκοτεινού σπηλαίου, που αφορά την κινητοποίηση, για την διαδικασία της συνειδητοποίησης και της εμπέδωσης του σφαλερού τρόπου ζωής και των καθεστώτων, εντός των οποίων ζουν οι κοινωνίες και συνεχίζει, με την έμπρακτη και κοινωνικά βιώσιμη τροποποίηση του, καθαρά, ουτοπικού σκέλους του αρχικού πολιτικού σχεδιασμού, είτε αυτό αφορά το κοινωνικό σχέδιο του τρίπτυχου της «ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφότητας» του καπιταλιστικού κόσμου των αστικών δημοκρατιών, είτε την «κοινωνική και οικονομική ισότητα και την κατάργηση της εκμετάλλευσης» των χωρών, όπου επικρατεί ο γραφειοκρατικός επαναστατισμός των σοσιαλιστικών χωρών, που επιβίωσαν και επιβιώνουν, ως (γραφειοκρατικός) κρατικός καπιταλισμός.

Βέβαια, μέσα στα υπαρκτά αδιέξοδα της πλατωνικής αλληγορίας, το σπήλαιο παραμένει να έχει αξία, ως μετάβαση, από το παλαιό, στο νέο και ως αναπαράσταση της συλλογικής μας άγνοιας και του αγώνα μας να βρούμε τον δρόμο, προς μια κυλιόμενη και διαρκώς, μετατοπιζόμενη αλήθεια, που, επίσης, διαρκώς, αλλάζει μορφή και περιεχόμενο, έστω και αν αυτό, που, κάθε φορά θεωρούμε, ως αλήθεια, αποτελεί μια απάτη, ή αυταπάτη, ή αποτελεί μια φευγαλέα κατάσταση. 

Και φυσικά, αυτό, που εγώ κρατώ, από αυτήν την διδακτική αλληγορία του μέγιστου Έλληνα συντηρητικού φιλοσόφου, είναι οι σκιές, στους λαμπυρίζοντες τοίχους του σκοτεινού σπηλαίου, που μέσα, από την διαρκή αναζήτηση της μεταμορφούμενης και διαφεύγουσας της συλλήψεως αλήθειας (που δεν υπάρχει, ως στατικός ορισμός), εκφράζουν τους απατηλούς περισπασμούς, που μας τραβούν την προσοχή και μας αποπροσανατολίζουν, υπενθυμίζοντάς μας την ύπαρξη των λαθών στους συλλογισμούς και στα υποτιθέμενα, ως, οριστικά και αληθή συμπεράσματα και επιχειρήματά μας.

Αυτό είναι, που έχει αξία…