Η κρίση του συνεταιρισμού φύλαξης νηπίων του Λόφου του Καπιτωλίου (1978) και η δήλωση Τρισέ (11/2009), για την μη αποδοχή των ελληνικών ομολόγων από την Ε.Κ.Τ., ως μέσων πληρωμών.
Στο e-rooster.gr διεξήχθη μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, με τον καλό φίλο Ex-European, για τις ευθύνες της ελληνικής πολιτικής και οικονομικής ελίτ, των γερμανικών ελίτ και των γραφειοκρατών της Ε.Κ.Τ., για την παρούσα πιστωτική ασφυξία στην Ελλάδα και την ένταση της ύφεσης στην ευρωζώνη. Αναδημοσιεύω, εδώ, το παρακάτω κείμενό μου, που, εν πολλοίς, υπήρξε προβλεπτικό των εξελίξεων, που ακολούθησαν.
Η συζήτηση αυτή έγινε με αφορμή το άρθρο του κ. Στέφανου Αθανασιάδη, με τίτλο : "Credit Default Swaps : Λαϊκισμός και Πραγματικότητα" http://e-rooster.gr/03/2010/2299 και το παρακάτω κείμενό μου, δημοσιεύτηκε στις 18/3/2010 και βρίσκεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://e-rooster.gr/03/2010/2299#comment-129752 :
"Ας διηγηθώ εδώ μια παλαιά, καλή και άκρως διδακτική ιστορία, σχετικά με τα ζητήματα που συζητούνται σε αυτό εδώ το πολύ χρήσιμο θέμα, που άνοιξε ο κ. Στέφανος Αθανασιάδης, ο οποίος λέει αρκετά σωστά πράγματα, αλλά και αρκετά εσφαλμένα, προφανώς εξ αιτίας μιας θεμιτής και δικαιολογημένης «επαγγελματικής διαστροφής» – ο όρος χρησιμοποιείται με τις καλύτερες προθέσεις εκ μέρους μου και αφορά την μονομέρεια όλων μας, όταν ασχολούμεθα με ζητήματα, που άπτονται των επαγγελματικών μας δραστηριοτήτων.
Η ιστορία, που θα διηγηθώ (πολλοί εκ των καλών συνομιλητών πιθανότατα την γνωρίζουν) αφορά το χρηματικό – νομισματικό κομμάτι του σύγχρονου καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος και έχει να κάνει με τις χρόνιες δυσλειτουργίες του, οι οποίες, πάντοτε, αφορούσαν (και εξακολουθούν να αφορούν) τον τομέα της «κυκλοφορίας» (και μάλιστα της νομισματικής κυκλοφορίας) και όχι τον τομέα της παραγωγής.
Αυτό, ακριβώς, είναι που ξεχνούν πολλοί, εκ των καλών συνομιλητών (και ο αγαπητός κ. Στέφανος Αθανασιάδης) και καλόν είναι να το ξαναθυμηθούμε, μέσα από την παρακάτω διασκεδαστική, αλλά και άκρως διδακτική ιστορία, που δείχνει ότι, παρά τα τεράστια βήματα, που έχει κάνει η ανθρωπότητα και η οικονομική επιστήμη από την εποχή της κρίσης των «βολβών της τουλίπας» του 1637, ακόμα και από την εποχή της GREAT DEPRESSION της περιόδου 1929 – 1932, πολύ λίγα πράγματα έχουν διδαχθεί οι σύγχρονες ελίτ του χρηματοπιστωτικού τομέα και τα δημοσιογραφικά και άλλα παπαγαλάκια τους (στους «F.T.» ή την «W.S.J») .
«Την ιστορία την διηγούνται οι Τζόαν και Ρίτσαρντ Σουίνι, σε άρθρο τους που δημοσιεύτηκε το 1978, με τον τίτλο «Η μονεταριστική θεωρία και η κρίση του συνεταιρισμού φύλαξης νηπίων του Λόφου του Καπιτωλίου».
Μην παραξενεύεστε με τον τίτλο, το θέμα είναι σοβαρό.
Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, οι Σουίνι ήταν μέλη μιας συνεταιριστικής οργάνωσης φύλαξης νηπίων: μιας ένωσης νεαρών ζευγαριών, στην προκειμένη περίπτωση κυρίως εργαζομένων στο Κογκρέσο, που κρατούσαν εναλλάξ τα παιδιά τους. Η οργάνωση ήταν ασυνήθιστα πολυπληθής, συμμετείχαν περίπου 150 ζευγάρια, πράγμα που δεν σήμαινε απλώς ότι υπήρχε πληθώρα δυνητικών νταντάδων, αλλά και ότι η διεύθυνση του συνεταιρισμού – και ιδίως η εξασφάλιση ότι το κάθε ζευγάρι θα έπαιρνε το μερίδιο που πραγματικά του αναλογούσε - δεν ήταν εύκολη υπόθεση.
Όπως πολλά τέτοια εγχειρήματα (και άλλα σχήματα αντιπραγματισμού), ο συνεταιρισμός έλυσε το πρόβλημα εκδίδοντας ένα είδος χρεωστικού ομόλογου: κουπόνια που έδιναν στον φέροντα το δικαίωμα μιας ώρας φύλαξης. Όταν φύλαγαν παιδιά, οι μπέιμπι σίτερ λάμβαναν τον ανάλογο αριθμό κουπονιών από τους γονείς. Το σύστημα ήταν έτσι οργανωμένο, ώστε να αποφεύγεται η ανευθυνότητα: εξασφάλιζε αυτόματα ότι κάθε ζευγάρι θα προσέφερε πάντα ακριβώς τις ίδιες ώρες φύλαξης, που θα λάμβανε.
Το θέμα όμως δεν ήταν τόσο απλό. Διότι ένα τέτοιο σύστημα χρειάζεται να κυκλοφορούν πολλά κουπόνια. Τα ζευγάρια που είχαν αρκετά ελεύθερα απογεύματα στη σειρά και δεν σχεδίαζαν εξόδους άμεσα, θα προσπαθούσαν να μαζέψουν αποθέματα για το μέλλον – αυτή η συσσώρευση θα αντιστοιχούσε με εξάντληση των αποθεμάτων άλλων ζευγαριών, αλλά, συν τω χρόνω, το κάθε ζευγάρι, κατά μέσο όρο, θα ήθελε πιθανώς να κρατάει αρκετά κουπόνια, ώστε να βγαίνει αρκετές φορές, ανάμεσα στις βάρδιες φύλαξης. Έτσι η έκδοση των κουπονιών ήταν μια περίπλοκη υπόθεση: τα ζευγάρια έπαιρναν κουπόνια όταν γίνονταν μέλη, τα οποία υποτίθεται πως θα εξοφλούσαν όταν έφευγαν, αλλά πλήρωναν και αμοιβές σε κουπόνια φύλαξης, τα οποία χρησιμοποιούνταν για να πληρώνονται τα στελέχη του συνεταιρισμού και ούτω καθεξής. Οι λεπτομέρειες δεν είναι σημαντικές· η ουσία είναι ότι ήρθε η στιγμή που κυκλοφορούσαν σχετικά λίγα κουπόνια – πολύ λίγα για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του συνεταιρισμού.
Αυτό το αποτέλεσμα ήταν παράξενο. Τα ζευγάρια που θεωρούσαν ανεπαρκή τα αποθέματα τους σε κουπόνια ήθελαν πολύ να φυλάνε παιδάκια και ήταν απρόθυμα να βγουν έξω. Στο συγκεκριμένο σύστημα όμως, όταν κάποιο ζευγάρι αποφάσιζε να βγει έξω αυτό σήμαινε ότι κάποιο άλλο ζευγάρι είχε την ευκαιρία να κάνει φύλαξη έτσι έγινε δύσκολο να βρεθούν ευκαιρίες για φύλαξη, κάτι που έκανε τα ζευγάρια ακόμη πιο απρόθυμα να χρησιμοποιήσουν τα αποθέματα τους σε κουπόνια, πλην ειδικών περιπτώσεων, κάτι, που, με τη σειρά του, έκανε τις ευκαιρίες για φύλαξη, ακόμη πιο σπάνιες …
Εν ολίγοις, ο συνεταιρισμός εισήλθε σε ύφεση.
Διάλειμμα τώρα. Πώς σας φαίνεται αυτή η ιστορία;
Εάν απορείτε – μήπως αυτό το βιβλίο δεν αφορά την παγκόσμια οικονομική κρίση, αλλά την παιδική μέριμνα; – έχετε χάσει την ουσία. Ο μόνος τρόπος για να κατανοήσουμε οποιοδήποτε περίπλοκο σύστημα, είτε πρόκειται για τις καιρικές συνθήκες είτε για την παγκόσμια οικονομία, είναι να δουλέψουμε με μοντέλα – απλουστευμένες αναπαραστάσεις του συστήματος που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη λειτουργία του. Ενίοτε τα μοντέλα αποτελούνται από συστήματα εξισώσεων, άλλες από προγράμματα υπολογιστών (όπως οι προσομοιώσεις στα καθημερινά δελτία πρόγνωσης καιρού)· ορισμένες φορές όμως μοιάζουν με μοντέλα αεροπλάνων που οι σχεδιαστές τα δοκιμάζουν μέσα σε αεροδυναμικές σήραγγες, μικρής κλίμακας παραλλαγές των πραγματικών που είναι πιο πρόσφορες για παρατήρηση και πειραματισμό. Ο συνεταιρισμός φύλαξης νηπίων τον Λόφου του Καπιτωλίου ήταν η μινιατούρα μιας οικονομίας, στην πραγματικότητα ήταν η πιο μικρή οικονομία που μπορούσε να πληγεί από μια ύφεση. Και αυτό που πέρασε ήταν μια πραγματική ύφεση, όπως η ανύψωση που δημιουργούν οι πτέρυγες ενός μοντέλου αεροπλάνου είναι πραγματική ανύψωση και όπως ακριβώς η συμπεριφορά του μοντέλου αυτού μπορεί να δώσει στους σχεδιαστές πολύτιμες ιδέες σχετικά με τη λειτουργία ενός τζάμπο τζετ, τα σκαμπανεβάσματα του συνεταιρισμού μας μπορούν να μας δώσουν ζωτικά πληροφορίες για το πως επιτυγχάνουν, ή αποτυγχάνουν, οι μεγάλες οικονομίες.
Εάν δεν είστε τόσο πολύ προβληματισμένοι, όσο προσβεβλημένοι – υποτίθεται πως εδώ συζητούμε σημαντικά θέματα και αντ’ αυτών σας αφηγούνται χαριτωμένες μικρές παραβολές για τους γιάπις της Ουάσιγκτον – η ντροπή είναι δική σας. Θυμηθείται το τι είπα στην εισαγωγή : Το να είναι κανείς φιλοπαίγμων, να έχει τη διάθεση να παίξει με τις ιδέες δεν είναι απλώς κάτι διασκεδαστικό, αλλά ουσιαστικό σε καιρούς σαν τους σημερινούς. Μην εμπιστεύεστε ποτέ ένα σχεδιαστή αεροπλάνων που δεν παίζει με μοντέλα αεροπλάνων, ούτε έναν οικονομολόγο που δεν παίζει με μοντέλα οικονομίας.
Εκτός των άλλων, η ιστορία του συνεταιρισμού φύλαξης νηπίων θα αποδειχθεί πολύ χρήσιμο εργαλείο κατανόησης των καθόλου διασκεδαστικών προβλημάτων των πραγματικών οικονομιών. Τα θεωρητικά μοντέλα που χρησιμοποιούν οι οικονομολόγοι, κυρίως μαθηματικές κατασκευές, συχνά φαίνονται πολύ πιο περίπλοκα από όσο είναι· συνήθως όμως τα διδάγματα τους μπορούν να μεταφραστούν σε απλές παραβολές σαν αυτή με το συνεταιρισμό που παραθέσαμε (και αν δεν μπορούν, αυτό είναι συχνά σημάδι ότι κάτι δεν πάει καλά με το ίδιο το μοντέλο). Θα επανέλθω στην ιστορία του συνεταιρισμού φύλαξης πολλές φορές στην πορεία του βιβλίου και σε διαφορετικά συμφραζόμενα. Προς το παρόν, ας εξετάσουμε δύο κρίσιμες επιπτώσεις: η μία αφορά το πώς επέρχονται οι υφέσεις και η άλλη την αντιμετώπισή τους.
Πρώτον, γιατί εισήλθε σε ύφεση ο συνεταιρισμός; Όχι επειδή τα μέλη του έκαναν ελλιπώς τη δουλειά της φύλαξης: ίσως την έκαναν ελλιπώς ίσως όχι, αυτό όμως είναι ένα άλλο ζήτημα. Ούτε επειδή ο συνεταιρισμός πίστευε στις «αξίες του Καπιτωλίου», ή επειδή «ευνοήθηκαν οι πολιτικοί φίλοι», ή δεν κατάφερε να προσαρμοστεί στις τεχνολογικές αλλαγές της φύλαξης νηπίων, όπως οι ανταγωνιστές του. Το πρόβλημα δεν εντοπίζεται στην παραγωγική ικανότητα του συνεταιρισμού, αλλά στην έλλειψη «ενεργού ζήτησης»: ελάχιστη δαπάνη, για πραγματικά αγαθά (χρόνο φύλαξης), επειδή οι άνθρωποι προσπαθούσαν να συσσωρεύσουν μετρητά (κουπόνια φύλαξης). Το δίδαγμα, που βγαίνει για τον πραγματικό κόσμο, είναι πως η τρωτότητα στον οικονομικό κύκλο δεν σχετίζεται πολύ, ίσως και καθόλου, με τα πιο καίρια οικονομικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα μας: και στις καλές οικονομίες συμβαίνουν κακά πράγματα.
Δεύτερον, ποιά ήταν η λύση στην περίπτωση του συνεταιρισμού; Οι Σουίνι ανέφεραν ότι δυσκολεύτηκαν αρκετά να πείσουν τη διοικούσα επιτροπή, που αποτελούνταν κυρίως από δικηγόρους, πως το πρόβλημα ήταν, κατ’ ουσία, τεχνικό και ότι διορθωνόταν εύκολα. Τα στελέχη του συνεταιρισμού το αντιμετώπισαν, αρχικά, σαν να ήταν αυτό που ένας οικονομολόγος θα αποκαλούσε «διαρθρωτικό» πρόβλημα, το οποίο απαιτούσε άμεση δράση: ψηφίστηκε ένας κανονισμός που απαιτούσε από κάθε ζευγάρι να βγαίνει έξω τουλάχιστον δύο φορές το μήνα. Τελικά, όμως, επικράτησαν οι οικονομολόγοι και έτσι αυξήθηκε η προσφορά των κουπονιών. Τα αποτελέσματα ήταν μαγικά: με μεγαλύτερα αποθέματα κουπονιών, τα ζευγάρια ήταν πιο πρόθυμα να βγαίνουν έξω, πολλαπλασιάζοντας τις ευκαιρίες φύλαξης, κάτι που ώθησε και άλλα ζευγάρια να βγαίνουν έξω και ούτω καθεξής. Το ακαθάριστο προϊόν φύλαξης του συνεταιρισμού – που μετριόταν με τον αριθμό παιδιών που φυλάσσονταν, αυξήθηκε κατακόρυφα. Και αυτό πάλι δεν έγινε επειδή τα ζευγάρια ξαφνικά έκαναν καλύτερα τη δουλειά της φύλαξης, ή γιατί ο συνεταιρισμός προχώρησε σε ουσιώδεις μεταρρυθμίσεις – έγινε απλώς γιατί διορθώθηκε το νομισματικό μπέρδεμα».
Δεν νομίζω ότι, μετά την παραπάνω διδακτική ιστορία, μπορούμε να συζητάμε, γύρω από το εάν φταίνε, ή όχι, τα CDS και οι διεθνείς «επενδυτικοί» χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί – δηλαδή, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους οι διεθνείς χρηματοπιστωτικές ολιγοπωλιακές «αγορές» -, για όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα.
Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι το να κατανείμουμε τις ευθύνες στους εμπλεκόμενους.
Η πρώτη ευθύνη, φυσικά, ανήκει στους «δικούς» μας – την ελληνική πολιτική και οικονομική ελίτ που διαχειρίστηκε τα οικονομικά του τόπου, τόσο άθλια, έτσι ώστε να φθάσουν τα πράγματα, εδώ που έφθασαν, με την καταστροφική, για τον τόπο, ένταξη της χώρας στην ζώνη του ευρώ, χωρίς να λάβουν υπόψη τους τον παράγοντα της έλευσης της σύγχρονης οικονομικής ύφεσης, που θα αποκάλυπτε την σαθρή οικονομική διαχείριση στην χώρα, μέσα από τα ιδεολογήματα της «αειφόρας ανάπτυξης» και της «ισχυρής Ελλάδας».
Η δεύτερη (αλλά όχι δευτερεύουσα, αλλά, αντιθέτως ισοδυνάμως πρωτεύουσα) ευθύνη ανήκει, φυσικά στους γραφειοκράτες της Ε.Κ.Τ. και στις απίστευτα κοντόφθαλμες γερμανικές πολιτικές και χρηματοπιστωτικές ελίτ, που ακολουθούν, πεισματικά, την πολιτική του ζουρλομανδύα του σκληρού ευρώ, οι οποίοι, δια του Ζαν Κλωντ Τρισέ, κατέστησαν επισφαλή επένδυση τα ελληνικά ομόλογα, όταν διακήρυξαν τον Νοέμβριο του 2009 ότι αυτά πιθανότατα να μην γίνονται δεκτά, ως μέσα πληρωμών από την Ε.Κ.Τ.
Από εκεί και πέρα, οι αλλεπάλληλες διαλυτικές κινήσεις του οικονομικού επιτελείου του ΓΑΠ και ο ίδιος ο πρωθυπουργός, με τις αλλοπρόσαλλες τακτικές του (και η κακή δημοσιονομική διαχείριση του τελευταίου τριμήνου του 2009, αλλά και όσα συνέβησαν την περίοδο Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου 2010, με την ατολμία του ΓΑΠ να χειριστεί τον κινεζικό παράγοντα, στον οποίον έκανε αναφορά ο κ. Αθανασιάδης), έφεραν τους διεθνείς «επενδυτικούς» οργανισμούς μέσα στο παιχνίδι, για να κάνουν την «κερδοσκοπία» τους, με τα διαφορικά επιτόκια και τα cds.
Αυτή είναι η όλη υπόθεση με τις «επενδυτικές» τράπεζες, την Ελλάδα, τους γραφειοκράτες της Ε.Κ.Τ. και τις ευθύνες όλων αυτών…
Ούτε συνομωσίες υπάρχουν, ούτε τίποτα από όλα αυτά. Αυτά που υπάρχουν είναι διαφορετικές και συγκρουόμενες πολιτικές και οικονομικές στρατηγικές και τακτικές (περισσότερο τακτικές και πολύ λιγότερο στρατηγικές, διότι, μέσα στην παρούσα οικονομική ύφεση, η οποία όλο και περισσότερο επικεντρώνεται στην ευρωζώνη, λόγω των ανεπαρκειών του ευρώ και του θεσμικού πλαισίου των ευρωζωνιτών, ο τακτικισμός είναι κυρίαρχος και αυτό δυσκολεύει τα πράγματα, διότι δεν υπάρχει στρατηγικό σχέδιο εξόδου από την ύφεση) και τίποτε περισσότερο.
Η χώρα, αγαπητοί φίλοι, δεν κινδύνευε με χρεωκοπία. Ακόμα και τώρα δεν έχει έναν τέτοιον κίνδυνο. Όλοι, όμως, με όσα κάνουν, την πηγαίνουν προς τα εκεί, διότι δεν υπάρχει κουκούτσι μυαλό. Σε όλους – εντόπιους και ξένους, διότι η Ελλάδα, δεν είναι μια απλή υπόθεση, αφού συνδέεται με την τύχη του ευρώ, του οποίου τις χαώδεις ανεπάρκειες αποκάλυψε, ενώ ακολουθούν στην πορεία και άλλοι πελάτες (Ισπανία, Πορτογαλία – της Γερμανίας μη εξαιρουμένης. Το τελευταίο φαίνεται απίστευτο, αλλά καλόν είναι να φανταστείτε την πιστοληπτική ικανότητα της ευρωζώνης μετά από την κατάρρευση της Ελλάδας). Πιστεύω, όμως, ότι στο τέλος θα επικρατήσει η λογική, αλλά ποτέ κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος, διότι στην Ευρώπη, τελευταία, το μυαλό αποτελεί είδος εν ανεπαρκεία...
Περισσότερα στο μπλογκ μου το θέμα, με τίτλο : «15/2//2010 – 3/3/2010 : Η Ελλάδα υπό μια μοντέρνα μεταναζιστική γερμανική κατοχή» http://tassosanastassopoulos.blogspot.com/2010/03/1522010-332010-seiji-otaku-rebelwork_14.html , αλλά και στα : «Η ύφεση, η ανισοκατανομή των εισοδημάτων, η κρατική επιχειρηματικότητα και ο έλεγχος της αλυσίδας μισθών – τιμών – κερδών – εισοδημάτων» http://tassosanastassopoulos.blogspot.com/2010/03/blog-post.html , «Milton Friedman και John Kenneth Galbraith : Διαφορετικές πορείες και κοινές προσεγγίσεις. Η περίπτωση του θεσμού του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος».» http://tassosanastassopoulos.blogspot.com/2010/03/milton-friedman-john-kenneth-galbraith.htm , «Το ελληνικό κράτος, η ύφεση, η ανάπτυξη, ο κορπορατισμός και η σταδιακή εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων» http://tassosanastassopoulos.blogspot.com/2010/02/pelerin.html , «Προϋπολογισμός 2010 : Ένας Προϋπολογισμός μακροχρόνιας αντιαναπτυξιακής λογικής και ομιχλώδους στόχευσης» http://tassosanastassopoulos.blogspot.com/2009/11/proypologismos-2010.html ."
Η συζήτηση αυτή έγινε με αφορμή το άρθρο του κ. Στέφανου Αθανασιάδη, με τίτλο : "Credit Default Swaps : Λαϊκισμός και Πραγματικότητα" http://e-rooster.gr/03/2010/2299 και το παρακάτω κείμενό μου, δημοσιεύτηκε στις 18/3/2010 και βρίσκεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://e-rooster.gr/03/2010/2299#comment-129752 :
"Ας διηγηθώ εδώ μια παλαιά, καλή και άκρως διδακτική ιστορία, σχετικά με τα ζητήματα που συζητούνται σε αυτό εδώ το πολύ χρήσιμο θέμα, που άνοιξε ο κ. Στέφανος Αθανασιάδης, ο οποίος λέει αρκετά σωστά πράγματα, αλλά και αρκετά εσφαλμένα, προφανώς εξ αιτίας μιας θεμιτής και δικαιολογημένης «επαγγελματικής διαστροφής» – ο όρος χρησιμοποιείται με τις καλύτερες προθέσεις εκ μέρους μου και αφορά την μονομέρεια όλων μας, όταν ασχολούμεθα με ζητήματα, που άπτονται των επαγγελματικών μας δραστηριοτήτων.
Η ιστορία, που θα διηγηθώ (πολλοί εκ των καλών συνομιλητών πιθανότατα την γνωρίζουν) αφορά το χρηματικό – νομισματικό κομμάτι του σύγχρονου καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος και έχει να κάνει με τις χρόνιες δυσλειτουργίες του, οι οποίες, πάντοτε, αφορούσαν (και εξακολουθούν να αφορούν) τον τομέα της «κυκλοφορίας» (και μάλιστα της νομισματικής κυκλοφορίας) και όχι τον τομέα της παραγωγής.
Αυτό, ακριβώς, είναι που ξεχνούν πολλοί, εκ των καλών συνομιλητών (και ο αγαπητός κ. Στέφανος Αθανασιάδης) και καλόν είναι να το ξαναθυμηθούμε, μέσα από την παρακάτω διασκεδαστική, αλλά και άκρως διδακτική ιστορία, που δείχνει ότι, παρά τα τεράστια βήματα, που έχει κάνει η ανθρωπότητα και η οικονομική επιστήμη από την εποχή της κρίσης των «βολβών της τουλίπας» του 1637, ακόμα και από την εποχή της GREAT DEPRESSION της περιόδου 1929 – 1932, πολύ λίγα πράγματα έχουν διδαχθεί οι σύγχρονες ελίτ του χρηματοπιστωτικού τομέα και τα δημοσιογραφικά και άλλα παπαγαλάκια τους (στους «F.T.» ή την «W.S.J») .
Πωλ Κρούγκμαν (Από το βιβλίο του "Η κρίση του 2008 και η επιστροφή των οικονομικών της ύφεσης" έχω πάρει το πολύ διδακτικό και συνάμα παραστατικότατο μοντέλο της κρίσης στον συνεταιρισμό φύλαξης νηπίων στον Λόφο του Καπιτωλίου).
«Την ιστορία την διηγούνται οι Τζόαν και Ρίτσαρντ Σουίνι, σε άρθρο τους που δημοσιεύτηκε το 1978, με τον τίτλο «Η μονεταριστική θεωρία και η κρίση του συνεταιρισμού φύλαξης νηπίων του Λόφου του Καπιτωλίου».
Μην παραξενεύεστε με τον τίτλο, το θέμα είναι σοβαρό.
Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, οι Σουίνι ήταν μέλη μιας συνεταιριστικής οργάνωσης φύλαξης νηπίων: μιας ένωσης νεαρών ζευγαριών, στην προκειμένη περίπτωση κυρίως εργαζομένων στο Κογκρέσο, που κρατούσαν εναλλάξ τα παιδιά τους. Η οργάνωση ήταν ασυνήθιστα πολυπληθής, συμμετείχαν περίπου 150 ζευγάρια, πράγμα που δεν σήμαινε απλώς ότι υπήρχε πληθώρα δυνητικών νταντάδων, αλλά και ότι η διεύθυνση του συνεταιρισμού – και ιδίως η εξασφάλιση ότι το κάθε ζευγάρι θα έπαιρνε το μερίδιο που πραγματικά του αναλογούσε - δεν ήταν εύκολη υπόθεση.
Όπως πολλά τέτοια εγχειρήματα (και άλλα σχήματα αντιπραγματισμού), ο συνεταιρισμός έλυσε το πρόβλημα εκδίδοντας ένα είδος χρεωστικού ομόλογου: κουπόνια που έδιναν στον φέροντα το δικαίωμα μιας ώρας φύλαξης. Όταν φύλαγαν παιδιά, οι μπέιμπι σίτερ λάμβαναν τον ανάλογο αριθμό κουπονιών από τους γονείς. Το σύστημα ήταν έτσι οργανωμένο, ώστε να αποφεύγεται η ανευθυνότητα: εξασφάλιζε αυτόματα ότι κάθε ζευγάρι θα προσέφερε πάντα ακριβώς τις ίδιες ώρες φύλαξης, που θα λάμβανε.
Το θέμα όμως δεν ήταν τόσο απλό. Διότι ένα τέτοιο σύστημα χρειάζεται να κυκλοφορούν πολλά κουπόνια. Τα ζευγάρια που είχαν αρκετά ελεύθερα απογεύματα στη σειρά και δεν σχεδίαζαν εξόδους άμεσα, θα προσπαθούσαν να μαζέψουν αποθέματα για το μέλλον – αυτή η συσσώρευση θα αντιστοιχούσε με εξάντληση των αποθεμάτων άλλων ζευγαριών, αλλά, συν τω χρόνω, το κάθε ζευγάρι, κατά μέσο όρο, θα ήθελε πιθανώς να κρατάει αρκετά κουπόνια, ώστε να βγαίνει αρκετές φορές, ανάμεσα στις βάρδιες φύλαξης. Έτσι η έκδοση των κουπονιών ήταν μια περίπλοκη υπόθεση: τα ζευγάρια έπαιρναν κουπόνια όταν γίνονταν μέλη, τα οποία υποτίθεται πως θα εξοφλούσαν όταν έφευγαν, αλλά πλήρωναν και αμοιβές σε κουπόνια φύλαξης, τα οποία χρησιμοποιούνταν για να πληρώνονται τα στελέχη του συνεταιρισμού και ούτω καθεξής. Οι λεπτομέρειες δεν είναι σημαντικές· η ουσία είναι ότι ήρθε η στιγμή που κυκλοφορούσαν σχετικά λίγα κουπόνια – πολύ λίγα για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του συνεταιρισμού.
Αυτό το αποτέλεσμα ήταν παράξενο. Τα ζευγάρια που θεωρούσαν ανεπαρκή τα αποθέματα τους σε κουπόνια ήθελαν πολύ να φυλάνε παιδάκια και ήταν απρόθυμα να βγουν έξω. Στο συγκεκριμένο σύστημα όμως, όταν κάποιο ζευγάρι αποφάσιζε να βγει έξω αυτό σήμαινε ότι κάποιο άλλο ζευγάρι είχε την ευκαιρία να κάνει φύλαξη έτσι έγινε δύσκολο να βρεθούν ευκαιρίες για φύλαξη, κάτι που έκανε τα ζευγάρια ακόμη πιο απρόθυμα να χρησιμοποιήσουν τα αποθέματα τους σε κουπόνια, πλην ειδικών περιπτώσεων, κάτι, που, με τη σειρά του, έκανε τις ευκαιρίες για φύλαξη, ακόμη πιο σπάνιες …
Εν ολίγοις, ο συνεταιρισμός εισήλθε σε ύφεση.
Διάλειμμα τώρα. Πώς σας φαίνεται αυτή η ιστορία;
Εάν απορείτε – μήπως αυτό το βιβλίο δεν αφορά την παγκόσμια οικονομική κρίση, αλλά την παιδική μέριμνα; – έχετε χάσει την ουσία. Ο μόνος τρόπος για να κατανοήσουμε οποιοδήποτε περίπλοκο σύστημα, είτε πρόκειται για τις καιρικές συνθήκες είτε για την παγκόσμια οικονομία, είναι να δουλέψουμε με μοντέλα – απλουστευμένες αναπαραστάσεις του συστήματος που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη λειτουργία του. Ενίοτε τα μοντέλα αποτελούνται από συστήματα εξισώσεων, άλλες από προγράμματα υπολογιστών (όπως οι προσομοιώσεις στα καθημερινά δελτία πρόγνωσης καιρού)· ορισμένες φορές όμως μοιάζουν με μοντέλα αεροπλάνων που οι σχεδιαστές τα δοκιμάζουν μέσα σε αεροδυναμικές σήραγγες, μικρής κλίμακας παραλλαγές των πραγματικών που είναι πιο πρόσφορες για παρατήρηση και πειραματισμό. Ο συνεταιρισμός φύλαξης νηπίων τον Λόφου του Καπιτωλίου ήταν η μινιατούρα μιας οικονομίας, στην πραγματικότητα ήταν η πιο μικρή οικονομία που μπορούσε να πληγεί από μια ύφεση. Και αυτό που πέρασε ήταν μια πραγματική ύφεση, όπως η ανύψωση που δημιουργούν οι πτέρυγες ενός μοντέλου αεροπλάνου είναι πραγματική ανύψωση και όπως ακριβώς η συμπεριφορά του μοντέλου αυτού μπορεί να δώσει στους σχεδιαστές πολύτιμες ιδέες σχετικά με τη λειτουργία ενός τζάμπο τζετ, τα σκαμπανεβάσματα του συνεταιρισμού μας μπορούν να μας δώσουν ζωτικά πληροφορίες για το πως επιτυγχάνουν, ή αποτυγχάνουν, οι μεγάλες οικονομίες.
Εάν δεν είστε τόσο πολύ προβληματισμένοι, όσο προσβεβλημένοι – υποτίθεται πως εδώ συζητούμε σημαντικά θέματα και αντ’ αυτών σας αφηγούνται χαριτωμένες μικρές παραβολές για τους γιάπις της Ουάσιγκτον – η ντροπή είναι δική σας. Θυμηθείται το τι είπα στην εισαγωγή : Το να είναι κανείς φιλοπαίγμων, να έχει τη διάθεση να παίξει με τις ιδέες δεν είναι απλώς κάτι διασκεδαστικό, αλλά ουσιαστικό σε καιρούς σαν τους σημερινούς. Μην εμπιστεύεστε ποτέ ένα σχεδιαστή αεροπλάνων που δεν παίζει με μοντέλα αεροπλάνων, ούτε έναν οικονομολόγο που δεν παίζει με μοντέλα οικονομίας.
Εκτός των άλλων, η ιστορία του συνεταιρισμού φύλαξης νηπίων θα αποδειχθεί πολύ χρήσιμο εργαλείο κατανόησης των καθόλου διασκεδαστικών προβλημάτων των πραγματικών οικονομιών. Τα θεωρητικά μοντέλα που χρησιμοποιούν οι οικονομολόγοι, κυρίως μαθηματικές κατασκευές, συχνά φαίνονται πολύ πιο περίπλοκα από όσο είναι· συνήθως όμως τα διδάγματα τους μπορούν να μεταφραστούν σε απλές παραβολές σαν αυτή με το συνεταιρισμό που παραθέσαμε (και αν δεν μπορούν, αυτό είναι συχνά σημάδι ότι κάτι δεν πάει καλά με το ίδιο το μοντέλο). Θα επανέλθω στην ιστορία του συνεταιρισμού φύλαξης πολλές φορές στην πορεία του βιβλίου και σε διαφορετικά συμφραζόμενα. Προς το παρόν, ας εξετάσουμε δύο κρίσιμες επιπτώσεις: η μία αφορά το πώς επέρχονται οι υφέσεις και η άλλη την αντιμετώπισή τους.
Πρώτον, γιατί εισήλθε σε ύφεση ο συνεταιρισμός; Όχι επειδή τα μέλη του έκαναν ελλιπώς τη δουλειά της φύλαξης: ίσως την έκαναν ελλιπώς ίσως όχι, αυτό όμως είναι ένα άλλο ζήτημα. Ούτε επειδή ο συνεταιρισμός πίστευε στις «αξίες του Καπιτωλίου», ή επειδή «ευνοήθηκαν οι πολιτικοί φίλοι», ή δεν κατάφερε να προσαρμοστεί στις τεχνολογικές αλλαγές της φύλαξης νηπίων, όπως οι ανταγωνιστές του. Το πρόβλημα δεν εντοπίζεται στην παραγωγική ικανότητα του συνεταιρισμού, αλλά στην έλλειψη «ενεργού ζήτησης»: ελάχιστη δαπάνη, για πραγματικά αγαθά (χρόνο φύλαξης), επειδή οι άνθρωποι προσπαθούσαν να συσσωρεύσουν μετρητά (κουπόνια φύλαξης). Το δίδαγμα, που βγαίνει για τον πραγματικό κόσμο, είναι πως η τρωτότητα στον οικονομικό κύκλο δεν σχετίζεται πολύ, ίσως και καθόλου, με τα πιο καίρια οικονομικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα μας: και στις καλές οικονομίες συμβαίνουν κακά πράγματα.
Δεύτερον, ποιά ήταν η λύση στην περίπτωση του συνεταιρισμού; Οι Σουίνι ανέφεραν ότι δυσκολεύτηκαν αρκετά να πείσουν τη διοικούσα επιτροπή, που αποτελούνταν κυρίως από δικηγόρους, πως το πρόβλημα ήταν, κατ’ ουσία, τεχνικό και ότι διορθωνόταν εύκολα. Τα στελέχη του συνεταιρισμού το αντιμετώπισαν, αρχικά, σαν να ήταν αυτό που ένας οικονομολόγος θα αποκαλούσε «διαρθρωτικό» πρόβλημα, το οποίο απαιτούσε άμεση δράση: ψηφίστηκε ένας κανονισμός που απαιτούσε από κάθε ζευγάρι να βγαίνει έξω τουλάχιστον δύο φορές το μήνα. Τελικά, όμως, επικράτησαν οι οικονομολόγοι και έτσι αυξήθηκε η προσφορά των κουπονιών. Τα αποτελέσματα ήταν μαγικά: με μεγαλύτερα αποθέματα κουπονιών, τα ζευγάρια ήταν πιο πρόθυμα να βγαίνουν έξω, πολλαπλασιάζοντας τις ευκαιρίες φύλαξης, κάτι που ώθησε και άλλα ζευγάρια να βγαίνουν έξω και ούτω καθεξής. Το ακαθάριστο προϊόν φύλαξης του συνεταιρισμού – που μετριόταν με τον αριθμό παιδιών που φυλάσσονταν, αυξήθηκε κατακόρυφα. Και αυτό πάλι δεν έγινε επειδή τα ζευγάρια ξαφνικά έκαναν καλύτερα τη δουλειά της φύλαξης, ή γιατί ο συνεταιρισμός προχώρησε σε ουσιώδεις μεταρρυθμίσεις – έγινε απλώς γιατί διορθώθηκε το νομισματικό μπέρδεμα».
Δεν νομίζω ότι, μετά την παραπάνω διδακτική ιστορία, μπορούμε να συζητάμε, γύρω από το εάν φταίνε, ή όχι, τα CDS και οι διεθνείς «επενδυτικοί» χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί – δηλαδή, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους οι διεθνείς χρηματοπιστωτικές ολιγοπωλιακές «αγορές» -, για όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα.
Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι το να κατανείμουμε τις ευθύνες στους εμπλεκόμενους.
Η πρώτη ευθύνη, φυσικά, ανήκει στους «δικούς» μας – την ελληνική πολιτική και οικονομική ελίτ που διαχειρίστηκε τα οικονομικά του τόπου, τόσο άθλια, έτσι ώστε να φθάσουν τα πράγματα, εδώ που έφθασαν, με την καταστροφική, για τον τόπο, ένταξη της χώρας στην ζώνη του ευρώ, χωρίς να λάβουν υπόψη τους τον παράγοντα της έλευσης της σύγχρονης οικονομικής ύφεσης, που θα αποκάλυπτε την σαθρή οικονομική διαχείριση στην χώρα, μέσα από τα ιδεολογήματα της «αειφόρας ανάπτυξης» και της «ισχυρής Ελλάδας».
Ζαν-Κλωντ Τρισέ - Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που πήρε την ανόητη και καταστροφική απόφαση για τον πιστωτικό στραγγαλισμό της ελληνικής οικονομίας τον Νοέμβριο του 2009, για να την άρει μόλις χθες (25/3/2010), σαν βρεγμένη γάτα.
Η δεύτερη (αλλά όχι δευτερεύουσα, αλλά, αντιθέτως ισοδυνάμως πρωτεύουσα) ευθύνη ανήκει, φυσικά στους γραφειοκράτες της Ε.Κ.Τ. και στις απίστευτα κοντόφθαλμες γερμανικές πολιτικές και χρηματοπιστωτικές ελίτ, που ακολουθούν, πεισματικά, την πολιτική του ζουρλομανδύα του σκληρού ευρώ, οι οποίοι, δια του Ζαν Κλωντ Τρισέ, κατέστησαν επισφαλή επένδυση τα ελληνικά ομόλογα, όταν διακήρυξαν τον Νοέμβριο του 2009 ότι αυτά πιθανότατα να μην γίνονται δεκτά, ως μέσα πληρωμών από την Ε.Κ.Τ.
ΓΑΠ : Μια παλιά καλή γελοιογραφία του Ηλία Μακρή. (Τελικά, μέσα στην ατσουμπαλιά του, ο υιός του Ανδρέα έχει άστρο).
Από εκεί και πέρα, οι αλλεπάλληλες διαλυτικές κινήσεις του οικονομικού επιτελείου του ΓΑΠ και ο ίδιος ο πρωθυπουργός, με τις αλλοπρόσαλλες τακτικές του (και η κακή δημοσιονομική διαχείριση του τελευταίου τριμήνου του 2009, αλλά και όσα συνέβησαν την περίοδο Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου 2010, με την ατολμία του ΓΑΠ να χειριστεί τον κινεζικό παράγοντα, στον οποίον έκανε αναφορά ο κ. Αθανασιάδης), έφεραν τους διεθνείς «επενδυτικούς» οργανισμούς μέσα στο παιχνίδι, για να κάνουν την «κερδοσκοπία» τους, με τα διαφορικά επιτόκια και τα cds.
Αυτή είναι η όλη υπόθεση με τις «επενδυτικές» τράπεζες, την Ελλάδα, τους γραφειοκράτες της Ε.Κ.Τ. και τις ευθύνες όλων αυτών…
Ούτε συνομωσίες υπάρχουν, ούτε τίποτα από όλα αυτά. Αυτά που υπάρχουν είναι διαφορετικές και συγκρουόμενες πολιτικές και οικονομικές στρατηγικές και τακτικές (περισσότερο τακτικές και πολύ λιγότερο στρατηγικές, διότι, μέσα στην παρούσα οικονομική ύφεση, η οποία όλο και περισσότερο επικεντρώνεται στην ευρωζώνη, λόγω των ανεπαρκειών του ευρώ και του θεσμικού πλαισίου των ευρωζωνιτών, ο τακτικισμός είναι κυρίαρχος και αυτό δυσκολεύει τα πράγματα, διότι δεν υπάρχει στρατηγικό σχέδιο εξόδου από την ύφεση) και τίποτε περισσότερο.
Η χώρα, αγαπητοί φίλοι, δεν κινδύνευε με χρεωκοπία. Ακόμα και τώρα δεν έχει έναν τέτοιον κίνδυνο. Όλοι, όμως, με όσα κάνουν, την πηγαίνουν προς τα εκεί, διότι δεν υπάρχει κουκούτσι μυαλό. Σε όλους – εντόπιους και ξένους, διότι η Ελλάδα, δεν είναι μια απλή υπόθεση, αφού συνδέεται με την τύχη του ευρώ, του οποίου τις χαώδεις ανεπάρκειες αποκάλυψε, ενώ ακολουθούν στην πορεία και άλλοι πελάτες (Ισπανία, Πορτογαλία – της Γερμανίας μη εξαιρουμένης. Το τελευταίο φαίνεται απίστευτο, αλλά καλόν είναι να φανταστείτε την πιστοληπτική ικανότητα της ευρωζώνης μετά από την κατάρρευση της Ελλάδας). Πιστεύω, όμως, ότι στο τέλος θα επικρατήσει η λογική, αλλά ποτέ κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος, διότι στην Ευρώπη, τελευταία, το μυαλό αποτελεί είδος εν ανεπαρκεία...
Περισσότερα στο μπλογκ μου το θέμα, με τίτλο : «15/2//2010 – 3/3/2010 : Η Ελλάδα υπό μια μοντέρνα μεταναζιστική γερμανική κατοχή» http://tassosanastassopoulos.blogspot.com/2010/03/1522010-332010-seiji-otaku-rebelwork_14.html , αλλά και στα : «Η ύφεση, η ανισοκατανομή των εισοδημάτων, η κρατική επιχειρηματικότητα και ο έλεγχος της αλυσίδας μισθών – τιμών – κερδών – εισοδημάτων» http://tassosanastassopoulos.blogspot.com/2010/03/blog-post.html , «Milton Friedman και John Kenneth Galbraith : Διαφορετικές πορείες και κοινές προσεγγίσεις. Η περίπτωση του θεσμού του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος».» http://tassosanastassopoulos.blogspot.com/2010/03/milton-friedman-john-kenneth-galbraith.htm , «Το ελληνικό κράτος, η ύφεση, η ανάπτυξη, ο κορπορατισμός και η σταδιακή εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων» http://tassosanastassopoulos.blogspot.com/2010/02/pelerin.html , «Προϋπολογισμός 2010 : Ένας Προϋπολογισμός μακροχρόνιας αντιαναπτυξιακής λογικής και ομιχλώδους στόχευσης» http://tassosanastassopoulos.blogspot.com/2009/11/proypologismos-2010.html ."
Σχόλια