Μια συνολική αποτίμηση της “Σοβιετικής Ένωσης” και του σοβιετικού γραφειοκρατικού καθεστώτος, με αφορμή τον θάνατο του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, στις 30 Αυγούστου 2022.

«Ο στόχος ολόκληρης της ζωής μου ήταν η εξολόθρευση του κομμουνισμού, αυτής της ανυπόφορης δικτατορίας, κατά των ανθρώπων. Η σύζυγός μου, που αναγνώρισε αυτήν την αναγκαιότητα, μάλιστα, πριν από μένα, με στήριξε, με όλες τις δυνάμεις της, σε αυτήν την προσπάθεια. Ακριβώς, για να πετύχω αυτόν τον σκοπό, χρησιμοποίησα την θέση μου, στο κόμμα και στην χώρα. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η σύζυγός μου, με ωθούσε να αναλάβω όλο και υψηλότερες θέσεις, στην χώρα. Οταν γνωρίστηκα, προσωπικά, με την Δύση, αντιλήφθηκα ότι δεν θα έπρεπε να εγκαταλείψω το στόχο, που είχα θέσει και ότι, για να τον πετύχω, έπρεπε να αντικαταστήσω ολόκληρη την ηγεσία του ΚΚΣΕ και της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και τις ηγεσίες, σε όλες τις σοσιαλιστικές χώρες. Το ιδανικό μου, εκείνη την εποχή, ήταν ο δρόμος των σοσιαλδημοκρατικών χωρών (…) Κατάφερα να βρω συναγωνιστές, για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου. Μεταξύ αυτών, μία εξέχουσα θέση κατέλαβαν ο Α. Ν. Γιάκοβλεφ και ο Ε. Α. Σεβαρντνάτζε, των οποίων η συνεισφορά, στην κοινή υπόθεση, είναι ανεκτίμητη. Η οικουμένη θα φαντάζει πολύ καλύτερη, χωρίς τον κομμουνισμό. Μετά το έτος 2000, θα ξεκινήσει μία εποχή της ειρήνης και της γενικής άνθησης (…). (…) κατάφερα να θέσω τέλος, στον κομμουνισμό στην Ευρώπη. Βέβαια, θα πρέπει να καταργηθεί και στην Ασία, γιατί αποτελεί το κύριο εμπόδιο, στον δρόμο της ανθρωπότητας, στην επίτευξη των ιδανικών της ειρήνης και της ομόνοιας (…). Η πορεία των λαών, προς μία πραγματική ειρήνη, είναι μακριά και δύσκολη, θα στεφθεί, όμως, οπωσδήποτε, με επιτυχία. Γι’ αυτόν τον σκοπό, θα πρέπει ολόκληρη η ανθρωπότητα να απελευθερωθεί, από τον κομμουνισμό».

Από την υποτιθέμενη ομιλία του Μιχάηλ Γκορμπατσώφ, το καλοκαίρι του 2000, στο Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο, στην Τουρκία (Από τον «Ριζοσπάστη» της 8/10/2000. Αναφορά, σε αυτό, στο : https://www.rizospastis.gr/story.do?id=495753).  

Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι τα παραπάνω λόγια του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ - εάν, βεβαίως, έχουν ειπωθεί - αποτελούν, εκ των υστέρων, παραδοχές μιας κατάστασης, που τον υπερέβη και την οποία στάθηκε ανίκανος να αντιμετωπίσει. Σε έναν βαθμό, αυτό ισχύει, αλλά αυτό το στοιχείο δεν είναι το ισχυρότερο, μέσα στο πλέγμα των κινήτρων, τα οποία οδήγησαν τον τελευταίο σοβιετικό ηγέτη να πράξει όσα έπραξε. Προφανώς, αυτά που υποτίθεται ότι ισχυρίζεται, το 2000, εκφράζουν και τις προθέσεις και τις πεποιθήσεις του. Ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ δεν ήλθε, για (και δεν ήθελε) να μεταρρυθμίσει το σοβιετικό καθεστώς· ήθελε να το διαλύσει και αυτό έπραξε, μέσα από την συλλογιστική ότι ο κομμουνισμός - ή, έστω, αυτό, που εκείνος αποκαλούσε κομμουνισμό - είναι μια σκλαβιά, από την οποία η σοβιετική κοινωνία έπρεπε να απελευθερωθεί.  

Ήταν, λοιπόν, προδότης και πράκτορας; 

Δεν είναι αυτές οι λέξεις και συγκεκριμένα, το περιεχόμενό τους, ακριβείς. Δεν περιγράφουν την πραγματικότητα, αν και ο χαρακτηρισμός του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, ως προδότη του σοβιετικού καθεστώτος, δεν είναι αβάσιμος. Πράκτορας, όμως, των ξένων δυνάμεων δεν ήταν, όπως θέλει να τον παρουσιάζει η σημερινή ηγεσία του ΚΚΕ, η οποία θυμήθηκε, με την ευκαιρία του θανάτου του, το παραπάνω απόσπασμα, από την διάλεξη του Γκορμπατσώφ, στο αμερικανικό πανεπιστήμιο, στην Τουρκία· αν και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ηγεσία του ΚΚΕ, κατά την κρίσιμη περίοδο της γκορμπατσωφικής εξουσίας, στην “Σοβιετική Ένωση”, μέχρι την διάλυσή της, υπήρξε πιστός υπηρέτης της πολιτικής της περεστρόικα, την οποία εξέφραζε ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ.

Αυτό το ξεκαθάρισμα των προθέσεων του τελευταίου γενικού γραμματέα του ΚΚΣΕ αποτελεί έναν χρήσιμο οδηγό, έναν ικανό φαροδείκτη των σκοπών και των επιδιώξεων του ίδιου και της ευάριθμης ομάδας, της μεγάλης πλειοψηφίας της ύστερης σοβιετικής ελίτ, η οποία, απλούστατα, αυτό, που έκανε, ήταν να μετασχηματιστεί, σε μια δυτικού τύπου “κανονική” καπιταλιστική τάξη και απλώς, ο θάνατος του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ έρχεται να υπενθυμίσει το τέλος μιας εποχής, της οποίας αποτελέσματα υφιστάμεθα, τώρα και θα τα υφιστάμεθα και εμείς και οι μεταγενέστερες γενιές, για πολύ καιρό, ακόμη. 

Για το αποβιώσαν καθεστώς της “Σοβιετικής Ένωσης”, την κοινωνική σύνθεσή του και την εξουσία της σοβιετικής γραφειοκρατίας, από την αρχή του καθεστώτος, μέχρι το τέλος του, έχω γράψει, στο παρελθόν, σημαντικά και αναλυτικά κείμενα [δείτε, εδώ, τα δύο, από τα σημαντικότερα, με τίτλους : Ι. Β. Στάλιν : Μετρήθηκε, ζυγίστηκε και βρέθηκε ελλιπής. (Η σύγκρουση Στάλιν - Τρότσκυ, κατά την δεκαετία του 1920, η εδραίωση της κομματικής γραφειοκρατίας και τα περιορισμένα όρια ρεαλισμού του σοβιετικού καθεστώτος, με αφορμή μια συζήτηση, για τον σταλινισμό, στο Lenin Reloaded) και Ο Leon Trotsky, από την ψευδοσυνειδησιακή υπεράσπιση του Μαρξισμού, στην πραγματιστική πρόβλεψη, για την σύγχρονη κοινωνία του γραφειοκρατικού καπιταλισμού], τα οποία περιγράφουν, λεπτομερειακά, την δομή, το περιεχόμενο και την κοινωνική πορεία και ιστορία του σοβιετικού καθεστώτος. 

Δεν τα αναφέρω, για να περιαυτολογήσω. Τα αναφέρω, απλώς και τα υπενθυμίζω, ως ψυχρή ιστορική περιγραφή και καταγραφή της επικρατούσας κοινωνικής, οικονομικής και κυρίως, εξουσιαστικής κατάστασης, στην “ΕΣΣΔ”. Καλό και χρήσιμο είναι τα κείμενα αυτά να μελετηθούν, από όσους θέλουν να εμβαθύνουν, μέσα στο σοβιετικό καθεστώς, προκειμένου να βγάλουν τα κατάλληλα συμπεράσματα, για το αδιέξοδο, στο οποίο περιήλθε η “Σοβιετική Ένωση”, μετά την ψυχρή, ωμή και απροκάλυπτη απόφαση της ηγεσίας της σοβιετικής γραφειοκρατίας να μετατρέψει το ολοκληρωτικό γραφειοκρατικό κρατικό καπιταλιστικό καθεστώς, που επικρατούσε, μέχρι το 1991, από την εποχή της Οκτωβριανής επανάστασης του 1917, σε ένα κλασικό καθεστώς του σύγχρονου γραφειοκρατικού καπιταλισμού, έτσι όπως αυτός διαμορφώθηκε, στην Δύση.

Φυσικά δεν ήσαν όλα άσχημα την εποχή της σοβιετικής ένωσης. Αρνητικά τα αρνητικά τα έχω περιγράψει στα παραπάνω εκεί μπέμπα μου κείμενα μου. Όμως υπήρξαν Και αρκετά αρκετά θετικά πεπραγμένα έργα μέσα στο σοβιετικό καθεστώς. Έχω αναφέρει και στο παρελθόν και αναφέρω και τώρα, αυτά τα αυθεντικά έργα, τα οποία είναι η σχεδιασμένη οικονομία, το κεντρικό πλάνο και ο έλεγχος και συγκεκριμένα, ο προσδιορισμός της αλυσίδας μισθών, τιμών, κερδών και εισοδημάτων, που απέτρεψαν την εκδήλωση πληθωρισμού, στην σοβιετική οικονομία, αν και φαινόμενα έρποντος πληθωρισμού υπήρξαν. 

Επίσης, πρέπει να επισημανθεί το επίτευγμα της ανυπαρξίας των φαινομένων ακραίας φτώχειας, στην “Σοβιετική Ένωση”. Αυτό το φαινόμενο των δυτικών κοινωνιών και του τρίτου κόσμου, εξαιρουμένης της Κίνας και τον απομειναριών των κομμουνιστικών καθεστώτων, στην Ασία και στην λατινική Αμερική, επί του σοβιετικού καθεστώτος, απλώς, δεν υπήρξε. Η “Σοβιετική Ένωση” ήταν μια μέτριου εισοδήματος κοινωνία, η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, ως πτωχή, αλλά το φαινόμενο της όποιας φτώχειας ήταν εκτεταμένο, μέσα στην σοβιετική κοινωνία, με εξαίρεση την σοβιετική γραφειοκρατία, που διοικούσε την χώρα και είχε ένα πλούσιο επίπεδο ζωής.

Έτσι, δεν μπορεί να πει κανείς, μιλώντας, στα σοβαρά, ότι το κεντρικό οικονομικό πλάνο δεν απέδωσε, παρά το αναμφισβήτητο γεγονός ότι δεν ήταν ένα εργατικό δημοκρατικό πλάνο, αφού ήταν ένα πλάνο της κεντρικής δικτατορικής εξουσίας της γραφειοκρατίας. Οι επιτυχίες του πλάνου αυτού υπήρξαν, όπως έγραψα παραπάνω, η πλήρης απασχόληση, η θεαματική αύξηση της αγροτικής παραγωγής (η οποία, μεταπολεμικά, σκόνταψε, στον πολιτικό και ιδεοληπτικό δογματισμό των κομμουνιστών, με την άρνηση της αποδοχής οποιασδήποτε αγροτικής ατομικής και οικογενειακής ιδιωτικής παραγωγής) και η βιομηχανοποίηση της ΕΣΣΔ, αν και η σοβιετική οικονομία δεν υπήρξε αποτελεσματική και αποδοτική, λόγω της ανυπαρξίας και ευελιξίας - που έφθανε, στο επίπεδο της απαγόρευσης κριτικής των αποφάσεων της κλειστής επιτροπής, που καθόριζε τον κεντρικό οικονομικό σχεδιασμό -, ενώ ουδεμία κριτική ασκείτο, σε οποιοδήποτε κατώτερο επίπεδο, για τις λεπτομέρειες του κεντρικού σχεδιασμού, ούτε και υπήρχε ένα σύστημα θεσμικών οργάνων, για την άσκηση κριτικής και τον ουσιαστικό έλεγχο των διευθυντών και του διοικητικού μηχανισμού των εργοστασίων, των σοβχόζ και γενικά, του συνόλου των, επιμέρους, παραγωγικών μονάδων.

Σημαντικό ρόλο, σε όλα αυτά, έπαιξε και η απουσία οποιασδήποτε αγοράς και η ανάμειξή της, με το κεντρικό πλάνο και φυσικά, ως προς την ισότητα των παραγωγών και του πληθυσμού, στην διανομή και την κατανομή του παραγόμενου, κάθε φορά, εισοδήματος, η “Σοβιετική Ένωση” απέτυχε πλήρως, αφού, από την εποχή του Λένιν και του Στάλιν είχε ισχύσει το νεοφιλελεύθερο δόγμα ότι η ανισότητα στο εισόδημα δίνει κίνητρα στους εργαζομένους να εργασθούν πιο σκληρά, με αποτέλεσμα η ανισότητα να γίνει καθεστώς και φυσικά, η σοβιετική γραφειοκρατία, δεδομένης της εικονικότητας των μονοκομματικών εργατικών συμβουλίων, ζούσε όπως η αριστοκρατία, επί της εποχής του τσαρικού καθεστώτος.

Ο Γκορμπατσώφ δεν προέκυψε, ως φυσικό φαινόμενο και δεν επιδίωξε να διορθώσει τα όποια κακώς κείμενα. Είχε έλθει, με σκοπό να διαλύσει την “Σοβιετική Ένωση” και στο τέλος, έμεινε να οδύρεται, το 2014, ότι οι Αμερικανοί προσπάθησαν να δημιουργήσουν «μια νέα αυτοκρατορία με επικεφαλής τους εαυτούς τους. Μας χαϊδεύανε στον ώμο, έλεγαν συνέχεια, ‘μπράβο, μπράβο’, αλλά, όλο αυτό το διάστημα, μας υπονόμευαν». 

Και καλά έκαναν, λέω εγώ, η Ουάσινγκτων και η Δύση, διότι αυτές έκαναν την δουλειά τους. Το λάθος δεν ήταν δικό τους· ήταν του ίδιου του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ. 

Το ερώτημα όμως είναι άλλο : 

Θα μπορούσε να επιβιώσει η “Σοβιετική Ένωση”; 

Ναι, θα μπορούσε.

Θεωρητικά, αλλά και πρακτικά, όπως απέδειξε το μετασοβιετικό κινέζικο πείραμα, η “Σοβιετική Ένωση” θα μπορούσε να επιβιώσει και χωρίς, αλλά και με μια μεταρρυθμισμένη μορφή, που θα εμπεριείχε το σοβιετικό κομμουνιστικό κόμμα, ως κεντρικό στοιχείο της διαμόρφωσης της πολιτικής, της οικονομικής και της κοινωνικής κατάστασης στη χώρα. 

Βέβαια η “Σοβιετική Ένωση” δεν είχε το συγκεντρωτικό και συντριπτικά, πλειοψηφικό πλεονέκτημα της εθνικής ενότητας, που έχει η Κίνα, η οποία, με τις μεταρρυθμίσεις του Ντενγκ Ξιαοπίνγκ οδηγείται, από το κινέζικο κομμουνιστικό κόμμα, στο να καταστεί η μεγαλύτερη πολιτική, οικονομική και οσονούπω, στρατιωτική υπερδύναμη, στον πλανήτη. Εδώ, η “Σοβιετική Ένωση” μειονεκτούσε, έναντι της Κίνας. Αλλά και αυτή η μειονεξία δεν ήταν αξεπέραστη. Μπορούσε να ξεπεραστεί. 

Όμως σημασία δεν έχει αυτό, το οποίο συζητώ ότι θα μπορούσε να γίνει. Σημασία έχει το τι έγινε. Και αυτό, που έγινε, είναι αυτό, που διαμορφώθηκε με την διάλυση της “Σοβιετικής Ένωσης” και την μετασοβιετική εποχή, που ακολούθησε και η οποία εποχή συνεχίζει, με τα αποτελέσματα της, να υπάρχει, μέχρι τις μέρες μας και πολύ με μετά από αυτές. 

Αυτό είναι, που μετράει και τίποτε άλλο.