Τί έχει μείνει από τον Karl Marx, σήμερα; Ο πατέρας του μαρξισμού, ως επαναστάτης και ως διαμορφωτής του σύγχρονου γραφειοκρατικού καπιταλισμού. (Χωρίς αυτόν, ο κόσμος μας θα ήταν, εντελώς, διαφορετικός).

Ο 25χρονος Karl Marx, ως Προμηθέας δεσμώτης, αλυσοδεμένος, σε τυπογραφική μηχανή, ενώ ο  βασιλικός πρωσικός αετός του τρώει το συκώτι. (Πολιτικό σκίτσο του 1843).

Απαντώντας στο ερώτημα, για το τί έχει μείνει, από τον Karl Marx, σήμερα, πρέπει να πω ότι Γερμανός φιλόσοφος, επαναστάτης, θεωρητικός και πολιτικός γραφειοκράτης, παραμένει, πάντα, επίκαιρος. Και πολύ περισσότερο, μάλιστα, στην εποχή του σύγχρονου γραφειοκρατικού καπιταλισμού, του οποίου ο ίδιος ο Karl Marx και ως πατέρας της σοσιαλδημοκρατίας, ως μεταρρυθμιστικής τάσης του μαρξισμού και του κομμουνιστικού λενινισμού, ως ριζοσπαστικής επαναστατικής τάσης του μαρξισμού, υπήρξε βασικός συνδιαμορφωτής.

Ως εκ τούτου, από τον Karl Marx, αυτό που έχει μείνει είναι ο ίδιος ο γραφειοκρατικός καπιταλισμός της εποχής μας, έτσι όπως με αυτός διαμορφώθηκε, από τα χρόνια του κλασικού καπιταλισμού, που έζησε ο ίδιος, μαζί με τον Friedrich Engels, μέχρι την εποχή μας, στην οποία επικρατεί, από την μία μεριά, η δυτική εκδοχή του, ατελώς, διευθυνόμενου ολιγοπωλιακού γραφειοκρατικού καπιταλισμού και από την άλλη μεριά, ο συγκεντρωτικός και κεντρικά διευθυνόμενος γραφειοκρατικός καπιταλισμός της Ανατολής, όπως εμφανίστηκε, μετά την επανάσταση του 1917, στην “ΕΣΣΔ” και στους, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δορυφόρους της και έτσι όπως, σήμερα, εκφράζεται, με την κυριαρχία του κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, σε έναν πληθυσμό, που πλησιάζει το ενάμισι δισεκατομμύριο ανθρώπους, αλλά και στα κατάλοιπα των κομμουνιστικών καθεστώτων, που παρέμειναν αμετακίνητα, στην εξουσία, μετά την αυτοδιάλυση της “Σοβιετικής Ένωσης” και των καθεστώτων του λεγόμενου “υπαρκτού σοσιαλισμού”, στην ανατολική Ευρώπη· αναφέρομαι, στην Κούβα, στην Βόρεια Κορέα και στο Βιετνάμ.

Αλλά και η μετασοβιετική ρωσική εκδοχή του συγκεντρωτικού γραφειοκρατικού καπιταλισμού των ολιγαρχών, παρά το γεγονός ότι εμφανίζεται, ως ασυνέχεια, σε σχέση με το παρελθόν της “Σοβιετικής Ένωσης” και του μαρξισμού, ως πραγματοποιημένης ιδεολογίας, στην πραγματικότητα, αποτελεί και αυτή η εκδοχή, αναπόσπαστο κομμάτι που έμπρακτου μαρξισμού. Αυτό συμβαίνει διότι, στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, ο συγκεντρωτισμός του σύγχρονου γραφειοκρατικού καπιταλισμού, στην Ρωσία, παραμένει να είναι, κατά πολύ μεγαλύτερος, από την δυτική εκδοχή του και περισσότερο πολιτικοποιημένος 

Έτσι,  μπορεί, μεν, το Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης να διαλύθηκε, αλλά η διάδοχος κατάσταση, που ακολούθησε την αυτοδιάλυση της “ΕΣΣΔ”, εξακολουθεί να χρησιμοποιεί την πολιτική, ως κύριο εργαλείο, για την εξουσίαση της αχανούς αυτής χώρας, διότι η συγκεντρωτική εξουσία, που ασκούσαν ο γενικός γραμματέας και το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΣΕ, αντικαταστάθηκε, από την λιγότερο συγκεντρωτική, αλλά πάντοτε στενή και στιβαρή ηγεσία του προέδρου της Ρωσίας και των συμβούλων του, ενώ η ολιγαρχία και η νέα καπιταλιστική τάξη, στην χώρα, είναι, καθ’ ολοκληρίαν, η παλαιά ιθύνουσα γραφειοκρατία του ΚΚΣΕ και οι γόνοι της, την ίδια στιγμή, που η παρουσία του κράτους, στην οικονομία και στην κοινωνία, παραμένει ισχυρότατη.

Αλλά πέρα από την, εν πολλοίς, καταθλιπτική παρουσία του πραγματοποιημένου μαρξισμού, που έχει αφήσει, ανεξίτηλα, πίσω του, ο Karl Marx, υπάρχει και ένα θεωρητικό έργο του ίδιου του Γερμανού φιλοσόφου, κοινωνιολόγου, οικονομολόγου και πολιτικού, το οποίο και αυτό έχει την σημασία του, από την μία πλευρά, ως μία ιδεολογία, δηλαδή, ως μια ψευδής συνείδηση, που θεωρητικοποιεί, αιτιολογεί και δικαιολογεί τα σύγχρονα καθεστώτα του γραφειοκρατικού καπιταλισμού είτε στην δυτική, είτε στην ανατολική του μορφή, είτε, από την άλλη πλευρά, ως μια επαναστατική/ανατρεπτική θεωρία, η οποία, κάποτε, είχε ένα σπέρμα γονιμοποιό, το οποίο συνοψίζεται στην 11η θέση, του Karl Marx, για τον Ludwig Feuerbach, η οποια έχει ως εξής : (“Οι φιλόσοφοι μονάχα ερμήνευαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα, όμως, είναι να τον αλλάξουμε”).

Βέβαια εδώ, γεννάται ένα πρόβλημα. Πώς είναι δυνατόν να αλλάξουμε τον κόσμο, χωρίς να τον ερμηνεύσουμε; Οπωσδήποτε είναι απαραίτητη μία ερμηνεία, μια διαύγαση του κόσμου, για να θυμηθούμε τον Κορνήλιο Καστοριάδη, προκειμένου να μπορέσουμε να τον αλλάξουμε, ακριβώς, επειδή πρέπει να μάθουμε και να γνωρίζουμε  ποιές είναι - και γιατί είναι - οι αλλαγές, που πρέπει να γίνουν. 

Αλλά, εν πάση περιπτώσει, η θέση αυτή του Karl Marx έχει μία λογική, αν και η αλήθεια είναι ότι εκείνος, μαζί με τον Friedrich Engels, είχαν την δική τους ερμηνεία του κόσμου, μέσα από την θεωρία του ιστορικού υλισμού, η οποία, στην πραγματικότητα, δεν είναι τίποτε περισσότερο, από έναν εκκοσμικευμένο ιουδαιοχριστιανισμό, ο οποίος, μέσα από ένα επιστημονικοφανές και ουσιαστικά, ψευδεπιστημονικό θεωρητικό σχήμα, αντικαθιστά τον Θεό, με την Ιστορία και τον επουράνιο παράδεισο, με έναν επίγειο, ήτοι αυτόν της παγκόσμιας κομμουνιστικής κοινωνίας. 

Όσον αφορά το κομμάτι των οικονομικών θεωριών του Karl Marx, που προσπάθησε, μέσα από μια σειρά αντιφατικών μαθηματικών εξισώσεων, να εξηγήσει και να αιτιολογήσει την οικονομική βάση, που υποτίθεται ότι στηρίζει τον ιστορικιστικό ντετερμινισμό του και την υποτιθέμενη, ως αναπόφευκτη, κατάρρευση της καπιταλιστικής κοινωνίας, σε αυτό, εδώ, το blog, έχω κάνει αρκετές αναφορές, στο παρελθόν (δείτε παραδείγματος χάριν το παλαιό δημοσίευμά μου, με τίτλο : Η κοινωνικοϊστορική και οικονομετρική διάψευση του "νόμου" της πτωτικής τάσης του ποσοστού του κέρδους. Από τις εξισώσεις του Karl Marx, στην Συνάρτηση Παραγωγής Cobb - Douglas.).

Δεν χρειάζεται να γράψω πολλά πράγματα, γύρω από την εξωπραγματική αντιφατικότητα, που αποπνέουν οι μαρξικές μαθηματικές εξισώσεις, που υποτίθεται ότι αποδεικνύουν την αναπόφευκτη κατάρρευση του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής. Το μόνο, που θα κάνω, είναι μια σύνοψη, γύρω από την αντιεπιστημονική - κοινωνιολογικά, αλλά και οικονομικά - οικονομική θεωρία του Karl Marx.

Όλα ξεκινούν από την αντίληψη του Karl Marx, για την αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, δηλαδή από την επένδυση, που κάνουν οι καπιταλιστές, σε μεγαλύτερο βαθμό στο σταθερό κεφάλαιο, δηλαδή στην τεχνολογία και στα μηχανήματα, μέσα στο εργοστάσιο, από την υποτιθέμενη (και τις πλείστες φορές), ως μειούμενη και συρρικνούμενη επένδυση, στο μεταβλητό κεφάλαιο, δηλαδή στην μισθωτή εργασία. Μάλιστα, η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου, δηλαδή, όπως είπαμε, η μεγαλύτερη και επιταχυνόμενη επένδυση, στην τεχνολογία και στα μηχανήματα, συμπληρώνεται από την αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης και γενικότερα, των μισθωτών. Αυτό σημαίνει ότι η υπεραξία, την οποία εισπράττει, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, ως κέρδος, η καπιταλιστική τάξη, αυξάνεται, με μεγαλύτερο και ταχύτερο βαθμό, από την μισθωτή εργασία. Και όλα αυτά συμπληρώνονται - υποτίθεται -, από την μακρόχρονια διαδικασία της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους που αποκομίζει η καπιταλιστική τάξη, στο πεδίο της διανομής του εισοδήματος, δηλαδή, ουσιαστικά, ο Karl Marx αναφέρεται, σε μια μακρόχρονια πτώση των κερδών των καπιταλιστών, τα οποία αποτελούν, αυτονόητα, το πολύ μεγαλύτερο κομμάτι της παραγόμενης υπεραξίας.

Όμως, όποιος εξετάσει, σε βάθος, την αλληλουχία αυτών των τριών μαθηματικών εξισώσεων, που επικαλείται ο Karl Marx, για να αποδείξει την, εκ των πραγμάτων, ως, ιστορικά, υποχρεωτική και δεδομένη διαδικασία πτώσης του καπιταλιστικού συστήματος, λόγω των παραγωγικών του αδιεξόδων, αντιλαμβάνεται, αμέσως, ότι υπάρχει μια εγγενής αντίφαση, ανάμεσα, στα αποτελέσματα που μας δίνουν αυτές οι εξισώσεις. Και τούτο διότι, όταν αυξάνεται η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου και επίσης, αυξάνεται ο βαθμός εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης και των μισθωτών, από τους καπιταλιστές, τότε, μοιραία και λογικά, πρέπει να αυξάνεται και η τάση των κερδών, που εισπράττουν οι καπιταλιστές. Δεν είναι δυνατόν, μαθηματικά, να αυξάνονται οι δύο πρώτες εξισώσεις και να μειώνεται η τρίτη, αφού η απλή μαθηματική λογική οδηγεί, στο συμπέρασμα ότι η αύξηση των κερδών και η αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης των εργαζομένων, μέσα στην καπιταλιστική διαδικασία παραγωγής, οδηγεί, αυτονόητα και στην μεγέθυνση των επιπέδων των ποσοστών των κερδών, όπως και των ίδιων των κερδών, ως συνόλου.

Δυστυχώς, όμως, η συλλογιστική του Karl Marx, όσον αφορά την εξίσωση, που αφορά την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους, δεν έχει στήριξη, στα δεδομένα των μαθηματικών. Η συλλογιστική του είναι μια παραγωγιστική λογική και στηρίζεται, στην πεποίθησή του ότι, με την ολοένα και μεγαλύτερη επένδυση των καπιταλιστών, στο σταθερό κεφάλαιο, την μειούμενη επένδυση, στο μεταβλητό κεφάλαιο και την αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης, πρόκειται να κληθεί ένας ολοένα και περισσότερο μειούμενος αριθμός εργατών να διαχειρίζεται ένα σύνολο πολύπλοκων μηχανών, τις οποίες από ένα σημείο και μετά, δεν θα μπορεί να τις χειριστεί, με αποτέλεσμα, μαζί με την γενικευμένη αύξηση του άνεργου εφεδρικού βιομηχανικού στρατού, να οδηγήσει, στην κατάρρευση, την ίδια την καπιταλιστική παραγωγική διαδικασία, η οποία, εκ των πραγμάτων, θα έχει κοινωνικοποιηθεί και τελικά, όπως ο ίδιος ο Karl Marx αναφέρει, έτσι θα προχωρήσει η διαδικασία της απαλλοτρίωσης των απαλλοτριωτών.

Αλλά γιατί ο Karl Marx έπρεπε να επιμείνει και επέμεινε, στην έστω και κουτσή, αυτή μαθηματική απόδειξη, η οποία υποτίθεται ότι αποδεικνύει το αδιέξοδο της διαδικασίας της καπιταλιστικής παραγωγής; 

Το πράγμα είναι πολύ απλό. 

Είχε την άποψη ότι έπρεπε να το κάνει αυτό, επειδή έπρεπε να αποδειχθεί ότι είναι η ίδια η επιστημονική διαδικασία, σε οικονομικό και κοινωνιολογικό επίπεδο, που ωθεί την ανθρωπότητα και τις μέλλουσες εξελίξεις, προς την κατάργηση του καπιταλισμού και την ανάδυση, μέσα από τα ερείπια, που θα που θα αφήσει πίσω του ο καπιταλισμός, της κομμουνιστικής κοινωνίας. 

Ο Karl Marx, σε καμιά περίπτωση, δεν ήθελε να είναι, ούτε ηθικολόγος, ούτε συναισθηματικός, ούτε υποκειμενιστής, σε ό,τι αφορά την θεωρία του. Αυτό, που φαίνεται ότι επιθυμούσε να είναι (και πραγματικά, ο ίδιος πίστευε ότι είναι) ένας αντικειμενικός παρατηρητής των εξελίξεων, οι οποίες, απλώς, ακολουθούν, υποτάσσονται και υπακούουν, στους νόμους της Ιστορίας των ανθρωπίνων κοινωνιών, όπως συνέβαινε, σύμφωνα με τις ιδέες και τις πρακτικές του Διαφωτισμού, με τους νόμους της Φύσης, στους οποίους υποτάσσονται και τους οποίους ακολουθούν τα φυσικά φαινόμενα. 

Κάπως έτσι, μέσα στην μαρξική/μαρξιστική επιστημονικοφανή θεωρία, ο ανθρώπινος παράγοντας γίνεται ένα αντικείμενο, ένα φαινόμενο, το οποίο δεν κινείται, αυτοβούλως, αλλά, απλώς, υποχρεούται να ακολουθεί ιστορικούς κανόνες και νόμους, οι οποίοι τον υπερβαίνουν και τον υποχρεώνουν να πράττει, όσα πράττει, ανεξάρτητα από την θέλησή του, η οποία, σε τελική ανάλυση, προκύπτει ότι δεν παίζει κανέναν, ουσιαστικής φύσεως, ρόλο, στην όλη διαδικασία παραγωγής της ανθρώπινης δραστηριότητας και ιστορίας, ως αποτέλεσμα της ανάγκης, για την εξυπηρέτηση, σε τελική ανάλυση, των ρόλων, που έχουν προκαθορισθεί, από τους νόμους της ιστορικής εξέλιξης, που προσδιορίζονται, από τον βαθμό ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, που, σύμφωνα με τον Karl Marx, καθορίζουν τις παραγωγικές σχέσεις, μέσα στις κοινωνίες.

Υπ’ αυτήν την έννοια, γεννάται το ερώτημα, εάν η μαρξική/μαρξιστική θεωρία είναι επιστημονική και αν ο Marx ο ίδιος υπήρξε επιστήμονας, ή όχι. 

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Karl Marx υπήρξε και παραμένει να είναι επιστήμονας - άλλωστε, είναι και ο ουσιαστικός πατέρας της σύγχρονης κοινωνιολογίας - του οποίου το επιστημονικό έργο, δηλαδή η κοσμοθεωρία του, υπόκειται, στην βάσανο της διαψευσιμότητας, για να θυμηθούμε τον Karl Popper. Απλώς, το επιστημονικό (οικονομικό, κοινωνιολογικό και πολιτικό) του έργο, 139 χρόνια, μετά τον θάνατό του, δεν έχει επιβεβαιωθεί και μέχρι τώρα, έχει υποστεί πολλαπλές διαψεύσεις, όσο και αν είναι πολύ νωρίς, για να καταλήξουμε, σε οριστικά συμπεράσματα.

Επίσης, όλα τα παραπάνω, κατατάσσουν τον Karl Marx, παρά το, αρχικά, γονιμοποιό επαναστατικό του πνεύμα, στον παλαιό προκαπιταλιστικό και καπιταλιστικό κόσμο, το μάγμα των φαντασιακών ιδεών του οποίου έχει υιοθετήσει και ενσωματώσει, στον κεντρικό πυρήνα της θεωρίας του, η οποία, δεν βλέπει και δεν θέλει να δει, την ζωή και την Ιστορία των κοινωνιών, ως μια συνθέτη και πολύπλοκη διαδικασία της ανθρώπινης δημιουργίας και ως εκ τούτου, στην πορεία της εφαρμογής της, η θεωρία αυτή, με την οποία ο Karl Marx, προσπάθησε να ερμηνεύσει τον κόσμο, έχει μεταπέσει, στην κατάσταση της εκκοσμικευμένης, αλλά, εν τοις πράγμασι και ουσιαστικά, “θρησκεύουσας” και απολύτως, διαχρονικά, επιδραστικής ιδεολογίας, νοούμενης, ως ψευδούς συνειδήσεως, αφού το δυσανάγνωστο επιστημονικό οικονομολογικό και κοινωνιολογικό έργο του, με κορωνίδα “Το Κεφάλαιο”, έχει υποκαταστήσει την Παλαιά Διαθήκη των Ιουδαίων, τα Ευαγγέλια των Χριστιανών και το Κοράνιο των Μουσουλμάνων.

Παρά ταύτα και ίσως εξαιτίας αυτών, μπορούμε να πούμε ότι ο Karl Marx παραμένει επίκαιρος, ακόμη και σήμερα. Πολύ περισσότερο παραμένει επίκαιρος, λόγω της σοβούσας μακράς οικονομικής ύφεσης, η οποία ξέσπασε, τον Σεπτέμβριο του 2008, με την κατάρρευση της αμερικανικής χρηματοπιστωτικής αγοράς, στην Νέα Υόρκη και η οποία ύφεση επεκτάθηκε, αμέσως, σε παγκόσμιο επίπεδο, χωρίς, μέχρι τώρα, να έχει ξεπεραστεί.

Ιδιαίτερα μάλιστα, ο Karl Marx παραμένει επίκαιρος, εξαιτίας της αντιμεταρρύθμισης, που έχει πραγματοποιηθεί, ύστερα από την πτώση της “Σοβιετικής Ένωσης” και το μεγάλο κύμα της παγκοσμιοποίησης που προχώρησε, από το 1990 και μετά και η οποία ανέτρεψε ένα μεγάλο μέρος, από τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και κατακτήσεις, που είχαν επιτευχθεί, αμέσως, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, επαναφέροντας στην επικαιρότητα και στην καθημερινή πρακτική, τις ανανεωμένες θεωρίες της παλαιάς φιλελεύθερης οικονομολογικής σχολής, όχι, πλέον, ως απλές φιλελεύθερες απόψεις, για την οικονομία αλλά ως νεοφιλελεύθερες πρακτικές, αφού θέλοντας και μη είναι υποχρεωμένοι οι νεοφιλελεύθεροι αναδομιστές να λάβουν, υπόψη τους, την τεράστια επέκταση του κρατικού τομέα στην οικονομία, η οποία έλαβε χώρα, σε παγκόσμιο επίπεδο, ως αποτέλεσμα της μεγάλης επιδραστικότητας των θεωριών και των πρακτικών του Karl  Marx και των πρακτικών των επιγόνων του μαρξισμού, υπό τον φόβο της “Σοβιετικής Ένωσης” και του αυτοαποκαλούμενου σοσιαλιστικού στρατοπέδου, το οποίο παρά την κατάρρευσή του, την περίοδο 1989 – 1990, παραμένει να είναι ισχυρό, μέσα από την ύπαρξη της κινεζικής εκδοχής του πραγματοποιημένου κομμουνισμού, ο οποίος τείνει και μπορεί να μετατραπεί σε μια παγκόσμια ηγεμονική δύναμη.

Έτσι μπορεί ο σύγχρονος γραφειοκρατικός καπιταλισμός και ιδιαίτερα, η παλιά καπιταλιστική τάξη, να θεώρησαν ότι ξεφορτώθηκαν τον Karl Marx και την θεωρία του, αλλά η αλήθεια και η πραγματικότητα είναι ότι και αυτός και η θεωρία του παραμένουν, πάντα, μπροστά τους ως ένας αντίπαλος, ο οποίος είναι επικίνδυνος, παρά το γεγονός ότι, χωρίς αυτόν τον αντίπαλο, ο σύγχρονος καπιταλισμός δεν θα ήταν αυτό, που είναι. 

Και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε ποτέ.