"Adults in the room" (5) : Γιάννης Βαρουφάκης : "Στην θέση μου θα υπέγραφες το μνημόνιο;" Wolfgang Schäuble : "Ως πατριώτης, όχι. Είναι κακό για τον λαό σου". (Η μεγάλη χαμένη ευκαιρία της απόδρασης από το καθεστώς της χρεωδουλείας. Ίσως, ήταν γερμανική μπλόφα, αλλά έπρεπε να συζητηθεί).
1927 - 1937 : Ο παραπάνω πίνακας, που δημοσιεύθηκε στην σελίδα 30 του βιβλίου του Γιάννη Βαρουφάκη και καταγράφει την μεσομακροπρόθεσμη κατακλυσμιαία ανάπτυξη του βρετανικού εθνικού εισοδήματος, μετά την έξοδο της Βρετανίας, από τον κανόνα του χρυσού, το 1931, ο οποίος λειτουργούσε, εντελώς, υφεσιακά, μετά την χρηματοπιστωτική και μεγάλη οικονομική κρίση του 1929, μας δείχνει και αυτός, το τι πρέπει να γίνει, όπως και το τι πρόκειται να συμβεί, στην ελληνική οικονομία, εάν και όταν η Ελλάδα εξέλθει από το ευρώ, το οποίο, μετά την βαθιά χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, λειτουργεί και αυτό, όπως και ο χρυσός κανόνας, στην μεγάλη κρίση, που ξέσπασε το 1929. Δυστυχώς, ο ΓΑΠ και ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου, το 2009 και ο Αλέξης Τσίπρας και - πολύ λιγότερο - ο Γιάννης Βαρουφάκης, το 2015, έπραξαν ό,τι δεν έπρεπε να πράξουν και κράτησαν την ελληνική οικονομία στραγγαλισμένη, στην πνιγηρή θηλιά του ευρώ, χωρίς καμία ελπίδα ανάκαμψης και σωτηρίας. Και φυσικά, όλοι αυτοί φέρουν την κύρια ευθύνη (στον βαθμό, που πρέπει η ευθύνη αυτή να αποδοθεί, στον καθένα τους, διότι η εν λόγω ευθύνη δεν κατανέμεται, ισοβαρώς, σε όλους αυτούς, αφού, τουλάχιστον, ο Βαρουφάκης, έστω και με τα λάθη και τις αυταπάτες του, το πάλεψε), για την σημερινή και την μελλοντική κατάντια της χώρας, η οποία κατάντια δεν θα έχει τελειωμό, όσο η χώρα παραμένει εγκλωβισμένη στο ευρώ και την ζώνη του.
Εισερχόμενος, τώρα, στο πέμπτο συνεχές δημοσίευμα, σε αυτό το μπλογκ, για το συναρπαστικό βιβλίο του Γιάννη Βαρουφάκη "Adults in the room", σκοπεύω να παρουσιάσω, μέσα από τις σελίδες 653-672 του βιβλίου αυτού, την μεγάλη χαμένη ευκαιρία, για την απόδραση της ελληνικής κοινωνίας, από την φυλακή της χρεωδουλείας, στην οποία έχει εγκλισθεί, με μια συμφωνημένη και ομαλή έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη.
Η πρόταση αυτή του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, στον Γιάννη Βαρουφάκη, τον Μάιο του 2015, δεν προχώρησε, γιατί στην πραγματικότητα, κανείς - ούτε η γερμανική κυβέρνηση, δηλαδή η Άνγκελα Μέρκελ, ούτε (και πολύ περισσότερο) η ελληνική κυβέρνηση, δηλαδή ο Αλέξης Τσίπρας, που ήθελε να αποφύγει να διαχειριστεί μια έξοδο της χώρας, από το ευρώ και την ζώνη του - δεν ήθελε να εμφανιστεί το Grexit, ως δική του πρωτοβουλία.
Εκεί σκόνταψε (αν δεν ήταν μια μπλόφα των Γερμανών κυβερνητών), κατά πάσα πιθανότητα, η όλη υπόθεση της συμφωνημένης και ομαλής εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Η Μέρκελ ήθελε να πάρει την επίσημη πρωτοβουλία ο Αλέξης Τσίπρας και όχι η ίδια. Όμως, ο Τσίπρας δεν ήθελε να αναλάβει αυτή την πρωτοβουλία, αφού προτιμούσε την υποταγή, στις απαιτήσεις των δανειστών.
Ως εκ τούτου, τα πράγματα είναι πολύ περισσότερο πολύπλοκα, από όσο φαίνονται ότι είναι. Αλλά, ας δούμε αυτήν την διδακτική ιστορία, που έλαβε χώρα, από τις 6 Μαΐου, έως το πρώτο οκταήμερο του Ιουνίου του 2015, όπως την έζησε και την περιγράφει ο, τότε, υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης του Αλέξη Τσίπρα, στο επίμαχο βιβλίο του και την οποία ιστορία, ως αφήγηση, ουδείς έχει διαψεύσει :
" Με τέτοιους εχθρούς, τι να τους κάνεις τους συντρόφους;
Εκεί που είχαν φτάσει τα πράγματα, δεν είχαμε και πολλά να χάσουμε. Γνώριζα πως το αδιέξοδο της δήθεν διαπραγμάτευσης ανησυχούσε Γάλλους, Ιταλούς και Ισπανούς. Έτσι, αποφάσισα να ζητήσω ευθέοιως από τον Γάλλο, τον Ιταλό και τον Ισπανό ομόλογό μου, τους οποίους επισκέφτηκα τον έναν μετά τον άλλο στην έδρα τους, να σχολιάσουν συγκεκριμένη πρότασή μου για τον τερματισμό του αδιεξόδου :
"Πώς θα σχολιάζατε το ενδεχόμενο να προσεγγίσει αμέσως ο Έλληνας πρωθυπουργός την καγκελάριο λέγοντάς ότι η μόνη διέξοδος και για τους δύο τους, είναι να υποβάλουν από κοινού ελληνογερμανική πρόταση στους θεσμούς αποτελούμενη από : (1) πακέτο μεταρρυθμίσεων που θα περνούσε από τη Βουλή των Ελλήνων μέχρι το τέλος Μαΐου και θα συμπεριλάμβανε το αναθεωρημένο δημοσιονομικό σχέδιο (με πρωτογενή πλεονάσματα ύψους 1,5%, απλοποιημένο ΦΠΑ, σημαντική αναδιοργάνωση των φορολογικών αρχών, αυστηρούς περιορισμούς στις πρόωρες συνταξιοδοτήσεις κτλ), (2) μακροπρόθεσμο Σύμφωνο Ανάκαμψης της Ελλάδας [σημ.: το "Σχέδιο για την Ελλάδα"], το οποίο θα εμπεριείχε (α) την ανταλλαγή χρεών που ήδη πρότεινα, (β) αναπτυξιακή τράπεζα που θα απορροφούσε μεγάλο μέρος της δημόσιας περιουσίας, ως εχέγγυα, (γ) δημόσια "κακή" τράπεζα για να διαχειριστεί τα τραπεζικά "κόκκινα δάνεια", (δ) πολλές αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση και στις αγορές προϊόντων και τέλος (ε) πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης;"
Πριν μου απαντήσουν, τους τόνισα ότι σκοπός ήταν μια γρήγορη συμφωνία που θα απετρεπε το "ατύχημα" στο οποίο μας οδηγούσε η διαδικασία της τρόικας με μαθηματική ακρίβεια. Ήταν, επέμεινα, μετριοπαθής πρόταση, η οποία περιελάμβανε ό,τι χρειαζόταν η χώρα στο άμεσο και στο μακροπρόθεσμο μέλλον ενώ μεγιστοποιούσε το ποσοστό των δανεικών που θα έπαιρναν πίσω οι δανειστές. Ακόμα, ήταν έτσι δομημένη η πρόταση - συμφωνία που επέτρεπε στην καγκελάριο να παρουσιάσει το σχέδιο σαν δική της ιδέα. Αν αρνιόταν, κατέληξα και μας ξαναστέλνε στους "θεσμούς", τότε καμία βιώσιμη λύση δεν δυνατή. Σε μια τέτοια περίπτωση, είπα με νόημα που δεν άφηνε κανένα περιθώριο παρανόησης, τα πράγματα θα ακολουθούσαν την "φυσική" τους ροή.
Στο Παρίσι στις 6 Μαΐου, συνάντησα τον Μισέλ Σαπέν και τον Πιερ Μοσκοβισί. Μαζί μιλούσαν και χώρια καταλαβαίνονταν, προσφέροντας τις συνήθεις κούφιες υποσχέσεις στήριξης και καμιά δική τους ιδέα. Όταν φτάσαμε στο κρίσιμο στρατηγικό ερώτημα - αν θα έπρεπε η Μέρκελ να πιεστεί κατ' αυτό τον τρόπο - δεν ήταν ούτε υπέρ ούτε κατά. Ήταν απίστευτο : δεν απαντούσαν θετικά ούτε και προσπάθησαν να με αποτρέψουν από την ιδέα ενός τελεσίγραφου προς την καγκελάριο. Σε αντιδιαστολή με την απαθή και ανεύθυνη στάση του Σαπέν, ένας άλλος Γάλλος υπουργός, τον οποίο συνάντησα την ίδια μέρα, μου επιβεβαίωσε ότι το σχέδιο ήταν καλό και μάλιστα με ενθάρρυνε. Ήταν ο Εμμανουέλ Μακρόν.
Στη Ρώμη, στις 6 Μαΐου ο Πιερ Κάρλο Παντοάν μου επεφύλασσε μεγάλη έκπληξη Σε όλα τα Eurogroup πριν και μετά από εκείνη τη συνάντησή μας, δεν κούνησε ούτε μια φορά το μικρό του δαχτυλάκι να με βοηθήσει επιλέγοντας να έχει το βλέμμα μονίμως στραμμένο προς τον Βόλφγκανγκ, ποθώντας την έγκριση του Γερμανού ομόλογου μας. Στο γραφείο του όμως, στη Ρώμη, εκτός του οπτικού πεδίου του "αφεντικού" του Eurogroup, ο Παντοάν ήταν άλλος άνθρωπος δείχνοντάς μου τι πραγματικά πίστευε. "Πρέπει οπωσδήποτε να προχωρήσετε με το σχέδιο αυτό" μου είπε. "Δεν έχετε χρόνο για χάσιμο. Ο πρωθυπουργός σας πρέπει να καλέσει τη Μέρκελ τώρα αύριο το αργότερο και να την πιέσει. Μην περιμένετε μέχρι τη Δευτέρα [σημ. : την 11η Μαΐου, ημερομηνία διεξαγωγής του Eurogroup]. Αν δεν αναλάβει δράση η Μέρκελ μέχρι τότε, ο Βόλφγκανγκ θα έχει το πάνω χέρι ".
Έμεινα εμβρόντητος. Είχε και πολλά άλλα να πει. Παραδείγματος χάριν, συμφώνησε απολύτως; ότι έπρεπε πάση θυσία να σταματήσει το μαρτύριο των δήθεν "αξιολογήσεων" των όρων οποιαδήποτε συμφωνία κλείναμε. Αυτό που μου έλεγε ήταν απολύτως σύμφωνο με τον αγώνα που έδινα απόν τον Φεβρουάριο προκειμένου να πείσω, εντός και εκτός των συνόρων, ότι το κλείσιμο του αποτυχημένου 2ου μνημονίου και η υπογραφή του νέου Συμβολαίου με την Ευρώπη το οποίο πρότεινα θα έπρεπε να γίνει στη βάση μιας και μοναδικής αξιολόγησης ενός μοναδικού πακέτου προαπαιτουμένων. "Πρόσεχε", μου είπε ο Παντοάν.
"Αυτοί θέλουν να σας περάσουν από τη διαδικασία αξιολόγησης δύο φορές σε μερικούς μήνες, για να κλείσει το παλαιό πρόγραμμα κι άλλη μία για να αρχίσει η νέα συμφωνία. Μην το δεχτείτε! Να επιμείνετε ότι το αποτυχημένο 2ο μνημόνιο, όπως και το 1ο, βασιζόταν στη λογική του ΔΝΤ και των κλασικών του σκληρών αξιολογήσεων. Να απαιτήσετε η νέα συμφωνία να απομακρυνθεί από τη λογική του ΔΝΤ και να προσεγγίσει την αναπτυξιακή λογική της Παγκόσμιας Τράπεζας".
Κάπως έτσι είχα φανταστεί να κινείται το Συμβόλαιο με την Ευρώπη : μακριά από τη λογική του ΔΝΤ, των μνημονίων, των προαπαιτουμένων και εγγύτερα στην διαδικασία της Παγκόσμιας Τράπεζας ή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Το να μου λέει ακριβώς το ίδιο ο Παντοάν ήταν άκρως ενισχυτικό εκείνη τη στιγμή.
Το μοναδικό σημείο στο οποίο διαφωνούσα με τον Πιερ Κάρλο η χρήση της φράσης "ανθρωπιστική κρίση" την οποία θεωρούσε σφάλμα. "Δεν τους αρέσει να τους κατηγορούν πως προκάλεσαν ανθρωπιστική κρίση", μου είπε. Με συμβούλεψε να την αντικαταστήσουμε με τον όρο "εκστρατεία κατά της φτώχειας", συμβουλή την οποία αποδέχτηκα εκείνη τη στιγμή - παρά την αηδία που ένιωσα φέρνοντας στο νου μου τον Ντάισελμπλουμ, στο πρώτο μου Eurogroup, να μου λέει ότι αρνείται την αναφορά στην ανθρωπιστική κρίση επειδή θα "πολιτικοποιούσε" το ανακοινωθέν.
Έφυγα από το ιταλικό υπουργείο Οικονομικών κατευθυνόμενος προς το αεροδρόμιο Φιουμιτσίνο, νιώθοντας ταυτόχρονα ικανοποίηση και έκπληξη : ικανοποίηση επειδή η λογική και η εντιμότητα δεν είχαν εξαφανιστεί πλήρως από τα κυβερνητικά κέντρα και έκπληξη επειδή η Ευρώπη είχε συνομωτήσει ώστε να μην εμφανίζονται ποτέ, στα όργανά της και ειδικά στο Eurogroup.
Αφού έδωσα την ομιλία μου στις Βρυξέλλες στις 7 Μαΐου, πέταξα για τη Μαδρίτη στις 8 του μηνός όπου και με δέχτηκε ο γείτονάς μου στο τραπέζι του Eurogroup Λουίς Ντε Γκίντος. Υπουργός Οικονομικών της συντηρητικής κυβέρνησης της Ισπανίας και ορκισμένος του ισπανικού αδελφού κόμματος του Σύριζα, των Ποδέμος, ο Λουίς δεν έχανε ευκαιρία στο Eurogroup να συπερφερθεί σαν μαζορέτα του Βόλφγκανγκ - αντίθετα με τον Πιερ Κάρλο Παντοάν, ο οποίος τουλάχιστον κρατούσε τα προσχήματα Βέβαια γνώριζα ότι αυτό μάλλον οφειλόταν σε σκόπιμότητα στο πλαίσιο συγκεκριμένης τακτικής, παρά στο γεγονός ότι ότι ο Λουίς ήταν αρκετά αφελής ώστε να πιστεύει αυτά που έλεγε. Εκείνη τη μέρα, στο γραφείο του, με επιβεβαίωσε πλήρως!
Καθώς είχα φτάσει στην ώρα του μεσημεριανού, μου πρότεινε να περάσουμε σχεδόν αμέσως στη διπλανή τραπεζαρία, όπου μοιραστήκαμε μια απλή αλλά υπέροχη παέγια και ένα ποτήρι κόκκινο κρασί. Υπό αυτή τη "συνοδεία" προκύψει μια αφοπλιστικά φιλική συζήτηση. Όχι μόνο ενέκρινε γρήγορα την ιδέα μου για το εν δυνάμει τελεσίγραφο που έπρεπε να επιδόσουμε στη Μέρκελ εκείνες τις μέρες ώστε να υπάρξει άρση του αδιεξόδου, αλλά, όταν του είπα ότι και ο Πιερ Κάρλο είχε την ίδια αντίδραση, κούνησε το κεφάλι του καταφατικά και είπε : "Εσείς, οι Ιταλοί κι εμείς πρέπει να αλληλουποστηριζόμαστε". Σκέφτηκα με πικρία ότι "αργά το σκέφτηκε" αλλά δεν εξωτερίκευσα τη σκέψη εκείνη. Αντ' αυτής, αποφάσισα να λύσω μια απορία μου ρωτώντας τον :
"Λουίς, δηλαδή μου λες ότι δε σας ενδιαφέρει να ρίξετε την κυβέρνησή μας; Ή μαζί με τον Βόλφγκανγκ, να μας πετάξετε από το ευρώ; Αυτή δεν ήταν η όχι και τόσο κρυφή επιθυμία σας;"
"Όχι πια" απάντησε με πονηρό χαμόγελο αφού το σκέφτηκε για λίγο.
"Τί άλλαξε;" τον ρώτησα."Είχα την εντύπωση πως είχες πάρει το μέρος του Σόιμπλε και ζητούσες το Grexit".
"Αυτό που άλλαξε", απάντησε ο Λουίς σκεπτικός, "είναι πως οι Ποδέμος δεν αποτελούν την απειλή που αποτελούσαν για μας πριν από μερικούς μήνες. Επίσης, τώρα φοβάμαι το Grexit περισσότερο απ' ό,τι πριν. Δεν είμαι σίγουρος πως μπορούμε να το διαχειριστούμε".
Ο οξυδερκής Ισπανός, πρώην στέλεχος της Goldman Sachs, για να μην ξεχνιόμαστε, ήταν ορθός στις εκτιμήσεις του. Η μίνι οικονομική ανάκαμψη της Ισπανίας βασιζόταν σε νέα δάνεια ιδιωτών, νέες φούσκες, που έφεραν την κατάρρευση της Ισπανίας το 2010. Η οικονομική κατάσταση που είχε να διαχειριστεί ήταν όντως εύθραυστη και δε θα μπορούσε να αντέξει στο σοκ ενός Grexit. Αλήθευε επίσης ότι η άνοδος των Ποδέμος είχε περιοριστεί εξαιτίας εσωτερικών διαφορών στο νέοααυτό κόμμα. Ακόμη και αν ο Λουίς δεν το ομολογούσε ποτέ δημόσια, μια σιωπηρή συμμαχία ανάμεσα σε Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία, που θα απέτρεπε το Grexit και θα ηρεμούσε τις αγορές, ήταν εύλογη από την δική του την σκοπιά.
Καθώς επέστρεφα στην Αθήνα από τη Μαδρίτη, με βασάνιζε το ενδεχόμενο ο Αλέξης να έστρεψε την πλάτη του στην ύστατη ευκαιρία που μας παρουσιαζοταν. Ο Γάλλος υπουργός Οικονομίας και οι υπουργοί Οικονομικών της Ιταλίας και της Ισπανίας ότι είχε έρθει η στιγμή ο Αλέξης να καλέσει τη Γερμανίδα καγκελάριο και να της καταθέσει την πρότασή μου. Δε θα αναλάμβαναν βέβαια ποτέ οι ίδιοι την πρωτοβουλία, αλλά αν την αναλάμβανε ο Αλέξης και εννοούσε πραγματικά ότι αρνείται να ξανασυρθεί στη διαδικασία της τρόικας - προτιμώντας ακόμα κι ένα Grexit από εκείνη την αδιέξοδη αναξιοπρέπεια -, θα είχαμε πολλές πιθανότητες η Μέρκελ να δεχτεί τη νέα διαδικασία που προτείναμε.
Μέχρι να προσγειωθώ στην Αθήνα, είχα επιτέλους ολοκληρώσει και τις τελευταίες λεπτομέρειες του "Σχεδίου για την Ελλάδα". Ο Τζεφ Σακς είχε τελειοποιήσει το προσχέδιο που του είχα στείλει πριν από μερικές μέρες, ο Νόρμαν Λαμόντ είχε κάνει σημαντικές προσθήκες, οι ειδικοί της Lazard είχαν βελτιώσει την πρόταση ανταλλαγής χρεών και ο Λάρρυ Σάμμερς είχε δώσει την έγκρισή του. Στο πλαίσιο της εργασίας εκείνης η ομάδα μου στο υπουργείο είχε κάνει εξαιρετική δουλειά, ιδίως όσον αφορά την ανάλυση της βιωσιμότητας του χρέους, τις εκτιμήσεις για τα οφέλη από τις μειώσεις και την απλοποίηση του ΦΠΑ που πρότεινα καθώς και για την πολιτική για την "κακή" τράπεζα. Ο Τζεφ πρότεινε ο τίτλος του "Σχεδίου" να ακούγεται βαρετός και μετριοπαθής, έτσι όπως άρεσε στο ΔΝΤ. Έτσι ο επίσημος τίτλος που του δόθηκε ήταν : "Πλαίσιο πολιτικής για τη δημοσιονομική πολιτική της Ελλάδας" . Υπογεγραμμένο από εγκυρότατα ονόματα, αξιωματούχους τους οποίους σε όταν το κατεστημένο και που συνδύαζαν εξαιρετικές γνώσεις και εμπειρία στα πιο υψηλά επίπεδα διακυβέρνησης, ήταν ένα ισχυρό όπλο - εφόσον βέβαια ο πρωθυπουργός ενδιαφερόταν να οπλίσει.
Εκείνο το πρωί του Σαββάτου, δύο μέρες προτού βρεθώ στις Βρυξέλλες για το Eurogroup της 11ης Μαΐου, ζήτησα από το γραφείο μου να εκτυπωθούν αρκετά αντίγραφα του "Σχεδίου", έβαλα μερικά μέσα στο σακίδιό μου, ανέβηκα στη μηχανή μου και πήγα στο Μαξίμου να συναντήσω τον Αλέξη. Του είπα για ενθαρρυντική υποδοχή που είχε η πρότασή μου στο Παρίσι, στη Ρώμη και στη Μαδρίτη και του έδωσα τα αντίγραφα, τονίζοντας ότι είναι το μοναδικό όπλο που του απέμενε αν όχι να κερδίσει τον πόλεμο, τουλάχιστον να αποφύγει την εξολόθρευση. Χωρίς να προσποιηθεί καν πως τον ενδιέφερε να το διαβάσει και με μια έκφραση παραίτησης, ο Αλέξης έσπρωξε στην άκρη του γραφείου του το πλαίσιο πολιτικής. "Δεν είναι τώρα η ώρα να την προκαλέσουμε", είπε αναφερόμενος στη Μέρκελ.
Έμεινα άναυδος. Απορρίπτοντας την ευκαιρία να υιοθετήσει το κείμενο εκείνο και να το αναγάγει στο αντιμνημόνιο της κυβέρνησής μας, πέταγε την ευκαιρία να προτείνει ένα δικό του, ολοκληρωμένο, σχέδιο για την ανάκαμψη της Ελλάδας, σχεδιασμένο από την ελληνική κυβέρνηση για τον ελληνικό λαό και με την ικανή βοήθεια μερικών εκ των ευφυέστερων και πιο έμπειρων συμβούλων του που θα μπορούσε να έχει μια ελληνική κυβέρνηση. Χωρίς τη σφραγίδα έγκρισης του πρωθυπουργού το Σχέδιο που πασχίσαμε να ολοκληρώσουμε δεν ήταν τίποτα άλλο παρά μια πράσινη βίβλος ενός περιθωριοποιημένου υπουργού Οικονομικών, γεγονός που θα επέτρεπε στους δανειστές μας να το αγνοήσουν παντελώς. Κάπως έτσι ο Αλέξης θυσίασε στον βωμό της "συνεννόησης" που είχε με τη Μέρκελ την ιδέα του Ντέιβιντ Λίπτον για μια λύση τύπου Πολωνίας σε συνεργασία με το ΔΝΤ.
Η μόνη πράξη αντίστασης του Αλέξη, το τελευταίο σκίρτημα του ριζοσπαστισμού του, παρέμενε η απειλή στάσης πληρωμών προς το ΔΝΤ. Τι σημασία είχε όμως αυτή, πια, δεδομένου ότι : (α) το χαρτί αυτό το είχε ουσιαστικά κάψει την 5η Απριλίου (τότε που με είχε στείλει στην Ουάσιγκτον να ανακοινώσω στη Λαγκάρντ άμεση στάση πληρωμών, την οποία όμως μου απαγόρευσε να κάνω - βλ. κεφάλαιο 13) και (β) ταυτόχρονα καθιστούσε σαφές στη Μέρκελ (και μέσω του Δραγασάκη στον Ντράγκι) ότι δε θα με άφηνε να προβώ σε στάση πληρωμών στην ΕΚΤ;
Η επόμενη πληρωμή στο ΔΝΤ, συνολικού ύψους 765 εκατομμυρίων ευρώ, έπρεπε να γίνει την Τρίτη 12 Μαΐου, τη μέρα μετά τη σύνοδο του Eurogroup. Το τελευταίο σκίρτημα ήρθε εκείνες τις μέρες όταν, με καθυστέρηση πέντε εβδομάδων, μου έδωσε το πράσινο φως να μην πληρώσω αυτά τα 765 εκατομμύρια εκείνη την Τρίτη. Έλα όμως που η τρόικα δε θα μας άφηνε να προβούμε σε στάση πληρωμών! Η είδηση έφτασε την Κυριακή 10 Μαΐου λίγο πριν από ακόμη μία συνεδρίαση του πολεμικού συμβουλίου : ο Γιάννης Στουρνάρας τηλεφώνησε για να αναφέρει πως, ως δια μαγείας, ανακάλυψε στην Τράπεζα της Ελλάδος παρκαρισμένα σε κάποιον ξεχασμένο λογαριασμό που είχαμε για να πληρώνουμε το ΔΝΤ ... 650 εκατομμύρια ευρώ. Τότε, παρά τις ενστάσεις μου, ο Αλέξης, ο Δραγασάκης και ο Σαγιάς αποφάσισαν ότι δεν ήταν δυνατόν να δικαιολογήσουμε στάση πληρωμών για τα υπόλοιπα ψωροεκατομμύρια.
"Έφτασαν στο σημείο να πληρώνουν τους εαυτούς τους για να εμποδίσουν τη στάση πληρωμών", ήταν η όχι λανθασμένη ερμηνεία του Αλέξη. "Το γεγονός πως προτιμούν να τους εαυτούς τους παρά να ανακοινώσουν μια στάση πληρωμών της Ελλάδας θα έπρεπε να σε γεμίζει θάρρος, Αλέξη", του είπα."Δείχνει την ισχύ που έχεις". Όμως, η προσπάθειά μου να αναπτερώσω το ηθικό του δεν είχε καμία επίδραση.
Τις επόμενες ώρες, ενώ το πολεμικό συμβούλιο συζητούσε νέους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαμε να ... υποκύψουμε στο παλιό πρόγραμμα, παρέμεινα σιωπηλός. Μόνο προς το τέλος της συνεδρίασης έκανα μια ερώτηση : "Αύριο πρέπει να πάω στις Βρυξέλλες για να συμμετάσχω σ' άλλο ένα Eurogroup. Ποιες οδηγίες έχω;" Επί της ουσίας, η απάντηση που πήρα ήταν : Παίξε άμυνα απέναντι στον Βόλφγκανγκ και τους στρατιώτεςτες του, ελπίζοντας ότι η Μέρκελ θα έρθει να μας σώσει.
Η κίνηση του Βόλφγκανγκ.
Κρατώντας τους φίλους μου κοντά και τους εχθρούς μου ακόμα πιο κοντά, όπως συμβουλεύει μια παλιά αγγλική παροιμία, κανόνισα να επισκεφτώ τον Σόιμπλε μία ώρα πριν από την έναρξη του Eurogroup, έχοντας μαζί μου τον Θεοχαράκη και τον Χουλιαράκη. Η συνάντηση έγινε στο γραφείο της γερμανικής αποστολής στις Βρυξέλλες. Μας δέχτηκε με τους δύο υφυπουργούς του. Αγνοώντας τα εθιμοτυπικά, μπήκε κατευθείαν στο ψητό. "Κοιτάξτε", είπε, "είναι λάθος να πιστεύετε ό,τι σας λέει η Επιτροπή. Τι μπορούν να κάνουν; Λένε, λένε, λένε, αλλά είναι μόνο λόγια. Μην τους δίνετε σημασία".
Αν έκρινα από τις προηγούμενες εμπειρίες μου κάθε φορά που ο Γιουνκέρ ή ο Μοσκοβισί είχαν υποσχεθεί να παρέμβουν υπέρ ημών, είχε απόλυτο δίκιο Αυτό που δεν περίμενα και το οποίο θα ανακάλυπτα τα επόμενα λεπτά της ώρας, ήταν ότι η συμβουλή του να αγνοήσουμε την Επιτροπή ίσχυε και για την ... καγκελάριό του! "Ξέρω πως ο πρωθυπουργός σας της μιλάει συνέχεια", είπε. Φανερά πιο εκνευρισμένος, συνέχισε : "Γιατί της μιλάει συνέχεια; Για ποιόν λόγο; Τι περιμένει από αυτήν; Δεν μπορεί να του δώσει τίποτα!" Συνειδητοποιώντας πως μάλλον ξεπερνούσε τα όρια της ευπρέπειας, έκανε ένα νοερό βήμα πίσω λέγοντας :
"Χάρηκα όταν άκουσα τον πρωθυπουργό σας να αναφέρει την πιθανότητα ενός δημοψηφίσματος. Αυτό θα ήταν πολύ καλό! Όμως πρέπει να είστε πολύ προσεκτικοί. Πρέπει να εξηγήσετε ξεκάθαρα - πολύ πολύ ξεκάθαρα - στον ελληνικό λαό ποιο είναι το διακύβευμα. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως θέλουν το ευρώ. Πρέπει να τους πείτε ότι, αν θέλουν το ευρώ, πρέπει να αποδεχτούν το μνημόνιο. Αν δε θέλουν το μνημόνιο, δεν πειράζει, ας προχωρήσουν. Ας προχωρήσουν".
Ανταπάντησα ότι η συμμετοχή στην ευρωζώνη δεν έπρεπε να συναρτάται από τη συναίνεση σε αποτυχημένες πολιτικές που υπονομεύουν τη χώρα, βυθίζοντάς την ακόμα πιο πολύ στην αφερεγγυότητα εκτός της ευρωζώνης. Προσπέρασε το επιχείρημά μου χωρίς καν να το καταρρίψει :
"Το μνημόνιο, το μνημόνιο ως έχει, χωρίς αλλαγές. Αν δε θέλετε το ευρώ, αυτό είναι άλλο θέμα. Ο ελληνικός λαός είναι που πρέπει να πάρει την απόφαση αυτή. Γι' αυτό χάρηκα τόσο όταν άκουσα τον πρωθυπουργό σας να αναφέρεται σε δημοψήφισμα. Πρέπει να το κάνετε! Και ξέρετε, αν χρειάζεστε έξι μήνες για να έχει ο ελληνικός λαός αρκετό χρόνο να το σκεφτεί, δεν υπάρχει πρόβλημα. Θα σας χρηματοδοτήσουμε πλήρως για έξι μήνες!".
Εδώ ήμασταν λοιπόν Όλο το αφήγημα της ΕΚΤ ότι αρνιόταν να μας παράσχει ρευστότητα επειδή απλώς ακολουθούσε τους κανόνες της, ήταν όντως μπούρδες. Αν ήθελαν, για τους δικούς τους πολιτικούς λόγους, μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν τις δανειακές υποχρεώσεις της χώρας μας "πλήρως". Και όχι για τις δύο ή τρεις εβδομάδες, αλλά για έξι ολόκληρους μήνες, διάστημα που απαιτούσε πόσο 11 δισ. ευρώ.
"Μα, Βόλφγκανγκ", του απάντησα, κλονισμένος από αυτά που μόλις είχα ακούσει :
"Ως υπεύθυνοι ηγέτες και ευρωπαϊστές, πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να αποτρέψουμε το Grexit και να προσφέρουμε στους λαούς μας την προοπτική μιας αξιοπρεπούς διαβίωσης μέσα στην ευρωζώνη. Το να τους αναγκάσουμε να διαλέξουν μεταξύ μιας καταστροφικής δημοσιονομικής πολιτικής εντός της ευρωζώνης και μιας καταστροφικής εξόδου από την ευρωζώνη δεν είναι δείγμα πεφωτισμένης πολιτικής ηγεσίας. Δε βλέπεις πως το πρόβλημα με το μνημόνιο είναι ότι στερεί κάθε ελπίδα για ένα αξιοπρεπές μέλλον;"
Φυσικά και το έβλεπε, παραδέχτηκε :
"Το μνημόνιο είναι επιβλαβές για τον λαό σας. Δε σας επιτρέπει να ανακάμψετε. Δεν είναι καλό για την ανάπτυξη. Γι' αυτό χρειάζεστε το δημοψήφισμα. Για να γίνει σαφές".
Σοκαρισμένος από την άνεση με την οποία προσυπέγραφε την αποδόμηση της ευρωζώνης, του είπα :
"Ας αφήσουμε για μια στιγμή το πώς θα επηρεάσει αυτό την Ελλάδα. Πιστεύεις πραγματικά ότι θα μπορέσεις να ελέγξεις την κατάσταση όταν ανοίξει ο ασκός του Αιόλου με το Grexit; Είναι σκέτη φαντασίωση. Κανείς δεν μπορεί να την ελέγξει. Θα ήταν σφάλμα ιστορικών διαστάσεων".
"Μην το πείτε Grexit τότε", απάντησε ο Βόλφγκανγκ εντελώς εκτός θέματος. "Δεν είναι ανάγκη να το βλέπετε σαν έξοδο από την ευρωζώνη. Δείτε το σαν τάιμ άουτ. Όπως το βλέπω εγώ, αποχωρείτε για ένα διάστημα, ανακάμπτετε πολύ γρήγορα, έτσι επανακτάτε την ανταγωνιστικότητά σας μέσω της υποτίμησης. Και ύστερα από περίπου ένα χρόνο, όταν θα έχετε ανακτήσει μεγάλο μέρος της χαμένης σας ανταγωνιστικότητας μπορείτε να ξαναμπείτε".
Δεν ήξερα από πού να αρχίσω. Γι' αυτό επέμεινα :
"Βόλφγκανγκ δεν μπορώ να προσυπογράψω την έξοδο της Ελλάδας από ένα νόμισμα, στο οποίο, ομολογουμένως, δεν έπρεπε ποτέ να είχε μπει. Δεδομένου ότι χρειάζεται σχεδόν ένας χρόνος από τη δημιουργία νέου νομίσματος πρωτού υποτιμηθεί, είναι σαν να ανακοινώνουμε του νομίσματος ένα, χρόνο νωρίτερα. Το βραχυπρόθεσμο και το μεσοπρόθεσμο κόστος θα είναι τεράστιο. Κι ενώ φοβάμαι αυτό το κόστος λιγότερο απ' όσο φοβάμαι μια επ αόριστον παραμονή στο ευρώ μ' ένα καταστροφικό μνημόνιο, επιμένω πως το να μας φέρνετε αντιμέτωπος με το δίλημμα μνημόνιο ή δραχμή δε συνάδει το με το συμφέρον της Ευρώπης.
Ακόμη κι αν δε σε ενδιαφέρει η τύχη της Ελλάδας, ένα Grexit ή ένα τάιμ άουτ, όπως θες πες το, θα κάνει το ευρώ να σταματήσει να φαντάζει ως κάτι αναπόδραστο. Αυτό θα πλήξει σοβαρά και άμεσα την Ιταλία και την Ισπανία, προτού φτάσουν οι συνέπειες και στο Παρίσι. Ο Μάριο Ντράγκι δε θα μπορεί να κάνει τίποτα για να περιορίσει τη ζημιά, ακόμη και αν τυπώσει βουνά από ευρώ. Η νομισματική ένωση θα ξηλωθεί παντού από δυνάμεις που δε θα μπορείς να τις ελέγξεις".
Ο Βόλφγκανγκ διαφωνούσε. Εξέφρασε όμως τη διαφωνία του μέσω μιας περίεργης σύγκλισης των απόψεών μας.
Σόιμπλε : "Είσαι πιθανότατα ο μοναδικός στο Eurogroup που καταλαβαίνει ότι η ευρωζώνη δεν είναι βιώσιμη", μου είπε. "Η ευρωζώνη είναι δομημένη λάθος. Χρειάζεται πολιτική ένωση, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία γι' αυτό".
Γ. Β. : "Πάντα πίστευα ότι ήσουν αφοσιωμένος φεντεραλιστής", τον διέκοψα κάνοντάς του ένα κοπλιμέντο το οποίο, τουλάχιστον όσον αφορά τις αρχές της δεκαετίας του 1990, δεν ήταν τραβηγμένο. "Θυμάμαι τη διαφωνία σου με τους συναδέλφους σου τότε, στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Είμαι σίγουρος ότι η κ. Μέρκελ δεν μπορούσε να δει τόσο ξεκάθαρα όσο εσύ την αναγκαιότητα η νομισματική ένωση να συνοδεύεται από μια ομοσπονδιακή πολιτική δομή".
Σόιμπλε : "Ούτε και οι Γάλλοι", πρόσθεσε επιτρέποντας στον εαυτό του να φανεί ικανοποιημένος. "Κι αυτοί μου εναντιώθηκαν".
Γ. Β. : "Το ξέρω", του είπα, "Ήθελαν να χρησιμοποιήσουν το γερμανικό μάρκο χωρίς να παραχωρησουν οικονομική εθνική κυριαρχία!"
Σόιμπλε : "Ναι, ισχύει αυτό. Και δε θα το δεχτώ", διαβεβαίωσε.
Τότε ήταν που εξαπέλυσε μια δήλωση μεγατόνων, όχι μόνο ως προς τη σημασία της για εμάς τους Έλληνες αλλά και για το ευρωπαϊκό στερέωμα στο σύνολό του :
"Βλέπεις λοιπόν πως ο μόνος τρόπος για να προστατεύσω την ένωση, ο μόνος τρόπος να αποτρεψω τη διάσπαση, είναι η μεγαλύτερη πειθαρχία. Όποιος θέλει το ευρώ πρέπει να αποδεχτεί την πειθαρχία. Και θα έχουμε μια ισχυρότερη ευρωζώνη αν πειθαρχήσει από το Grexit ".
Επρόκειτο για παραλήρημα οικονομικού ανορθολογισμού που, όμως, είχε μια περίεργη δική του λογική από τη σκοπιά ενός μη οικονομολόγου που χρησιμοποιεί το γερμανικό υπουργείο Οικονομικών όπως χρησιμοποιούσε ο Μπίσμαρκ τον πρωσικό στρατό εναντίον της Γαλλίας.
Με την άκρη του ματιού μου έβλεπα τον Χουλιαράκη να χλομιάζει. Ο Θεοχαράκης, πο την άλλη, φαινόταν μεν εντυπωσιασμένος, αλλά καθόλου έκπληκτος με το θέαμα του Γερμανού υπουργού Οικονομικών να έχει πάρει φωτιά. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια του είπα :
"Δε θα μπορέσεις να ελέγξεις τη χαοτική διαδικασία που θα πυροδοτήσει ένα Grexit. Το προσωρινό τάιμ άουτ μπορείς να το ξεχάσεις Με το που βρίσκεται μια χώρα εκτός, είναι εκτός και σταδιακά θα ακολουθήσουν κι άλλες. Καταστρώνεις σχέδια η δυναμική των οποίων είναι μη ελεγχόμενη τόσο από σένα όσο και από την ευρωζώνη συνολικά".
"Διαφωνώ μαζί σου", απάντησε κουνώντας το κεφάλι ενώ κοίταζε το πάτωμα. "Θα μπορούμε καλύτερα να διασφαλίσουμε την καλύτερα το ευρώ αφού αποχωρήσετε. Θα σας διαθέσουμε τεράστια βοήθεια. Και μετά, αργότερα, μπορείτε να ξαναμπείτε".
Οποιαδήποτε προσπάθεια αμφισβήτησης της πεποίθησής του ότι μπορούσε να ελέγξει την άγρια δύναμη των φυγόκεντρων δυνάμεων που θα γεννούσε το Grexit ήταν εμφανέστατα μάταιη. Εκείνη τη στιγμή, όμως, είχε πει κάτι που είχα υποχρέωση να το διερεύνήσω. Πράγματι, όταν ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών αναφέρεται σε "τεράστια βοήθεια" που προσφέρει στην εξαθλιωμένη χώρα σου, έχεις καθήκον να ζητήσεις διευκρινήσεις. Έτσι τον ρώτησα :
"Όταν λες "τεράστια βοήθεια", μπορείς να προσδιορίσεις το" τεράστια"; Παρεμπιπτόντως, Βόλφγκανγκ, η καγκελάριος είναι ενήμερη γι' αυτά που μου λες";
Κοιτώντας με έντονα και με χαμόγελο όλο νόημα, απάντησε :
"Αν σου απαντήσω σε αυτή την ερώτηση και διαρρεύσει από σένα, θα σε σκοτώσω με τα ίδια μου τα χέρια!" με απείλησε μεταξύ σοβαρού και αστείου.
"Πότε άφησα να διαρρεύσει κάτι που ειπώθηκε στις συναντήσεις μας; Εσύ το έχεις κάνει. Εγώ, όπως ξέρεις, όχι".
Γέλασε και είπε : "Ναι, έχεις δίκιο, έχεις δίκιο. Είναι ενήμερη και θα την πείσω πως είναι καλή ιδέα".
Όπως υποπτευόμουν, η καγκελάριος γνώριζε το σχέδιο του Βόλφγκανγκ αλλά δεν είχε δώσει την έγκρισή της. Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι είχαμε κάτι κοινό. Διαφωνούσαμε για τα πάντα, συμπεριλαμβανομένου και του Grexit, αλλά μοιραζόμασταν κάτι : τόσο εκείνος όσο και εγώ λειτουργούσαμε υπό ηγέτες που βάδιζαν ερήμην μας, όπως όπως και χωρίς μακροπρόθεσμο πλάνο.
"Από τα λεγόμενά σου", τον τσίγκλησα, "συμπεραίνω πως κάνουμε μια συζήτηση για την οποία δεν έχεις λάβει καμία εξουσιοδότηση".
"Ναι", παραδέχτηκε, "χρειάζεσαι την εξουσιοδότηση του πρωθυπουργού σου για να κάνουμε αυτήν τη συζήτηση κι εγώ την εξουσιοδότηση της καγκελαρίου μου".
"Εντάξει", είπα, "θα σου τηλεφωνήσω αργότερα ".
Ανταλλάξαμε τηλέφωνα και συμφωνήσαμε να ξανασυζητήσουμε αργότερα.
Στο μεταξύ είχαμε να παραστούμε στη σύνοδο του Eurogroup. Μέσα από το Eurogroup έστειλα μήνυμα στον Αλέξη με τα νέα του Βόλφγκανγκ. Ακολούθησε η εξής γρήγορη ανταλλαγή μηνυμάτων, με τον Αλέξη να κρατάει σωστή και σταθερή θέση, η ουσία της οποίας ήταν "να μας πει τι στα κομμάτια προσφέρει αλλά χωρίς, επ' ουδενί, να του δώσουμε την εντύπωση αοτι συμφωνούμε". Επειδή πρόκειται για ιστορική, νομίζω, στιγμή, παραθέτω αυτολεξεί τη μεταξύ μας στιχομυθία :
Γ. Β. (16.21') : Ο Σόιμπλε κέντησε σήμερα.
Α. Τ. (16.22') : Δηλαδή;
Γ. Β. (16.25') : Σου στέλνει μήνυμα ... με στόχο" διάλειμμα" της συμμετοχής μας...
Α. Τ. (16.26') : Δηλαδή προτείνει να φύγουμε ή να πάμε σε παράλληλο;
Γ. Β. (16.27') : Το πρώτο, χρησιμοποιώντας το δεύτερο. MoU or Out. [σημ. : Μνημόνιο ή Έξω], κατανοώντας ότι το MoU μας πνίγει.
Α. Τ. (16.30') : Ε, τότε πες του : Αν το εννοεί, να συζητήσουμε το πώς μπορεί να γίνει αυτό με τους καλύτερους όρους. Χρηματοδότηση, συναίνεση, αλληλουποστηριξη χωρίς default [σημ. : επίσημη χρεοκοπία].
Γ. Β. (16.35') : Προτείνει μεγάλη βοήθεια για τη μετάβαση.
Σε εκείνο το σημείο ο Γερούν με κάλεσε να απαντήσω ενώπιον της ολομέλειας του Eurogroup στις συνήθεις κατηγορίες εναντίον της ελληνικής κυβέρνησης : χρονοτριβή, απροθυμία υποβολής αξιόπιστων προτάσεων κτλ. Κατέθεσα τη συνηθισμένη μου αντίκρουση και μια επείγουσα έκκληση για ισορροπημένο κοινό ανακοινωθέν. Με την τοποθέτησή μου να έχει ολοκληρωθεί και το Eurogroup να έχει περάσει σε άλλα θέματα επανήλθα στην ανταλλαγή μηνυμάτων με τον Αλέξη :
Γ. Β. (17.33') : "Ο Σόιμπλε είναι έτοιμος να μιλήσουμε οι δύο μας για τα ερωτήματα που μου έθεσες. (Ο Χουλιαράκης, που ήταν μαζί μου, δεν πίστευε στ' αυτιά του). Να του μιλήσω;"
Α. Τ. (17.50') : "Είμαι πολύ περίεργος να μάθω τι στα κομμάτια έχει στο μυαλό του. Πες του και για την άλλη περίπτωση του Eureka, να δούμε τι πιστεύει".
Γ. Β. (17.51') : "ΟΚ. Έχω δηλαδή το ΟΚ σου να μιλήσω μαζί του απολύτως εμπιστευτικά γι' αυτά τα θέματα;"
Α. Τ. (17. 53') : "Ναι, αλλά πρόσεξε μην του δώσεις την εντύπωση ότι το προκρίνεις. Και επίσης πρόσεξε να μην το "δώσει"" [σημ. : εννοούσε να μην το διοχετεύσει στον Τύπο].
Γ. Β. (17.55') : "ΟΚ. Η γραμμή μας είναι : 1. Ότι απλώς του μιλώ διερευνητικα ά, χωρίς κανένα commitment [σημ. : δέσμευση] και 2. ότι, αν το "δώσει", θα το αρνηθούμε".
Το Eurogroup έβγαινε προς το τέλος του με κάποια διαδικαστικά θέματα άνευ ουσίας. Κάποια στιγμή διέκρινα, από την άλλη πλευρά του μεγάλου τραπεζιού, τον Βόλφγκανγκ να με καλεί με το δάχτυλό του προς το μέρος του. Τον πλησίασα και γονάτισα δίπλα του για να μπορούμε να μιλάμε ψιθυριστά.
Σόιμπλε : Σκεφτόμουν αυτά που συζητήσαμε.
Γ. Β. : Κι εγώ. Και βρίσκομαι στην ευχάριστη θέση να αναφέρω ότι έχω την εξουσιοδότηση του πρωθυπουργού μου να συζητήσουμε την ιδέα σου, χωρίς αυτό να σημαίνει σε καμία περίπτωση συμφωνία ή δέσμευση.
Σόιμπλε : Κοίταξε, δεν αρκεί να έχουμε την εξουσιοδότηση να το συζητήσουμε. Είναι σημαντικό να το συζητήσουν πρώτα μεταξύ τους.
Αντιλαμβανόμουν τι ήθελε να αποφύγει : θα ήταν πολύ εύκολο να βρεθούμε στο στόχαστρο, τόσο εκείνος όσο κι εγώ - να κατηγορηθούμε ότι λειτουργήσαμε αυτοβούλως και άνευ ελέγχου σε ένα τόσο κρίσιμο θέμα.
Γ. Β. : Καταλαβαίνω. Πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτό; Εν πάση περιπτώσει, έχεις πάρει την εξουσιοδότηση της καγκελαρίου από τότε που μιλήσαμε;
Σόιμπλε : Θα μιλήσω μαζί της αύριο το πρωί Αλλά δεν αρκεί η εξουσιοδότησή της, πρέπει να συζητήσει πρώτα με τον Τσίπρα. Γιατί δεν το αναφέρει ο πρωθυπουργός σας σε ένα μια από τις πολλές κουβέντες τους;
Γ. Β. : Έλα τώρα Βόλφγκανγκ... [χαμογελώντας]. Πιστεύεις στ' αλήθεια ότι θα κάνει τέτοιο λάθος; Αν το αναφέρει, το επόμενο πρωί οι Financial Times ή το Der Spiegel θα διατυμπανίζουν ότι η ελληνική κυβέρνηση θέτει θέμα Grexit! Έχω μια καλύτερη ιδέα : Γιατί δεν αναφέρει η καγκελάριος την ιδέα στον Τσίπρα;
Σόιμπλε [χαμογελώντας] : Γιατί τότε θα διαρρεύσει από εσάς ότι η καγκελάριος σπρώχνει την Ελλάδα έξω από την ευρωζώνη...
Γ.Β. : Αυτό ακούστηκε ως αδιέξοδο, Βόλφγκανγκ δε νομίζεις;
Ο Βόλφγκανγκ έσμιξε τα φρύδια του βυθισμένος σε βαθιά σκέψη και λίγα δευτερόλεπτα αργότερα, μοιράστηκε την καινούρια του ιδέα : "Γιατί δεν τη ρωτάει ο Τσίπρας επιθετικά, όταν ξαναμιλήσουμε "Τί είναι αυτό το τάιμ άουτ που πρότεινε ο Σόιμπλε στον Βαρουφάκη;" Αν το πει θυμωμένος ως κατηγορία, δεν μπορεί να διαρρεύσει από κανέναν ότι υπήρξε υιοθέτηση της πρότασής μου από εσάς. Έτσι όμως, ταυτόχρονα, θα δοθεί στην καγκελάριο να απαντήσει : "Μπορεί να μην είναι κακή ιδέα, ας το συζητήσουμε". Αν έτσι αποφασίσουν να προχωρησουν, τότε εμείς θα μπορέσουμε να κάνουμε τη συζήτηση για το τι μπορεί να σημαίνει "τεράστια βοήθεια" ". Του είπα ότι δεν είναι κακή ιδέα και θα τη διαβιβάσω στον πρωθυπουργό μου.
Με το που επέστρεψα στην Αθήνα, μετέφερα πιστά όλη την υπόλοιπη συνομιλία στον Αλέξη. Παρότι σαστισμένος είπε ότι θα έθετε στη Μέρκελ την επιθετική ερώτηση που είχε επινοήσει ο Βόλφγκανγκ.
Λιωμένα ευρώ βαριές καρδιές.
Σχεδόν ένα μήνα αργότερα, την 8η Ιουνίου 2015, βρισκόμουν στο Βερολίνο. Συνοδευόμενος από τον Τζέιμι Γκαλμπρέιθ, επισκέφτηκα τον Βόλφγκανγκ στο γραφείο του για τελευταία φορά. Ο Βόλφγκανγκ με υποδέχτηκε θερμά, αν και δεν μπόρεσε να αντισταθεί στον πειρασμό να κάνει κρύο χιούμορ Μόλις καθίσαμε εμφάνισε μια στοίβα από σοκολατένια ευρώ. "Μου τα προσέφεραν Γερμανοί μαθητές, αλλά τους είπα πως θα τα χάριζα στον Έλληνα συνάδελφό μου επειδή τα έχει ανάγκη για να χαλαρώσει τα νεύρα του". Εισέπραξα το μη αστείο του με χαμόγελο, πήρα τα σοκολατένια ευρώ, του προσέφερα ένα (το οποίο αρνήθηκε!) ξετύλιξα το αλουμινένιο περιτύλιγμα ενός άλλου και το έφαγα. "Ναι, βοηθάει κάπως στη χαλάρωση", σχολίασα. Προτού όμως προλάβει να χαρεί τη στιγμή, του χάλασα τη μέρα :
"Βόλφγκανγκ, απ' ό,τι φαίνεται, δεν έχεις απολύτως καμία εξουσιοδότηση για τη συζήτηση που άνοιξες πριν από ένα μήνα στις Βρυξέλλες".
Αληθινά απορημένος ζήτησε να μάθει περισσότερα. Του εξιστόρησα τι μου είχε μεταφέρει ο Αλέξης. Ο Αλέξης είχε μιλήσει με την Άνγκελα. Ακολουθώντας τη συμβουλή του Σόιμπλε, την είχε ρωτήσει δήθεν θυμωμένος : "Τί στο καλό είναι αυτά που λέει ο Σόιμπλε για τάιμ άουτ;" Η Μέρκελ εκνευρίστηκε και απάντησε στον Αλέξη σύμφωνα πάντα με τον τελευταίο, ως εξής : "Δε συμφωνώ. Αν [ο Σόιμπλε] σας ξαναπροσεγγίσει γι' αυτό το θέμα, να μου το πεις!"
Ο Σόιμπλε αντέδρασε σαν να είχε δεχτεί γροθιά στο στομάχι. Το γεγονός ότι δεν προσπάθησε καν να αμφισβητήσει την εκδοχή του Αλέξη έδειχνε πως η τελευταία συμβάδιζε με την αντίληψη που είχε για τις προθέσεις της καγκελαρίου του. Το χαμόγελό του εξαφανίστηκε, οι ώμοι του εγειραν, η καλή του διάθεση εξανεμίστηκε. Στη συζήτηση που ακολούθησε ανασήκωνε συχνά τους ώμους του, έδειχνε απελπισμένος και έλεγε ξανά και ξανά πώς μετά από αυτή την εξέλιξη είχε ξεμείνει από ιδέες. Φαινόταν όντως να τα έχει χαμένα. Επαναλάμβανε απλώς πως δεν είχε ιδέα πώς θα μπορούσε να αρθεί το αδιέξοδο, πως δεν είχε "καμία εξουσιοδότηση" να συζητήσει μια λύση μέσα στην ευρωζώνη πίσω από την πλάτη των θεσμών.
Για πρώτη φορά διέκρινα στην έκφραση και στη γλώσσα του σώματός του όχι έλλειψη ενδιαφέροντος ή κάποιο κυνικό τέχνασμα, αλλά αληθινή ανημποριά. Προσπάθησα να αναπτερώσω κάπως το ηθικό του. "Οι πολίτες εκεί έξω, Βόλφγκανγκ", του είπα δείχνοντας προς το παράθυρο, "δεν περιμένουν από τον Μάριο [Ντράγκι] ή την Κριστίν [Λαγκάρντ] να κάνουν το σωστό, να αποτρέψουν την καταστροφή, να βρούνε λύσεις. Ψήφισαν εσένα κι εμένα να κάτσουμε μαζί και να σφυρηλατήσουμε μια συμφωνία. Μας έδωσαν εντολή να βρούμε λύση. Εμάς θα θεωρήσουν υπεύθυνους αν αποτύχουμε, όχι τους θεσμούς".
Αρνιόταν να με κοιτάξει στα μάτια. Για την ακρίβεια, δε φαινόταν καλά.
"Ο γρίφος μας, το καθήκον μας", συνέχισα, "είναι να βρούμε μια όσο πιο ανώδυνη λύση γίνεται στο πλαίσιο των δύο περιορισμών που και οι δύο συμφωνούμε ότι αντιμετωπίζουμε θέλοντας και μη : Πρώτον, το μνημόνιο δεν προσφέρει βιώσιμη λύση για την Ελλάδα. Δεύτερον, κανείς από τους δυο μας δεν έχει εντολή να συζητήσει ένα Grexit, ένα τάιμ άουτ ή παρόμοιες εκδοχές. Γι' αυτό λοιπόν ας βρούμε την καλύτερη λύση στο πλαίσιο των ισχυόντων περιορισμών μας. Αυτό είναι το καθήκον των εκλεγμένων πολιτικών".
"Ποια θα μπορούσε να είναι αυτή η λύση;" ρώτησε, αφήνοντας μια χαραμάδα για να προτείνω την εναλλακτική. Ήταν η ευκαιρία μου να ανοίξουμε έναν δίαυλο επικοινωνίας για μια πρακτική επίλυση. Του εξήγησα πως το χρέος θα μπορούσε να ανταλλαχθεί με τρόπο που ο ίδιος θα μπορούσε να τον παρουσιάσει στην Μπούντεσταγκ ως δική του καλή, για τη Γερμανία, ιδέα. Του επέτρεπε να πει ότι, υπό αυτή την προτεινόμενη λύση, η Ελλάδα δε θα χρειαζόταν νέα δανεικά, πως η Αθήνα δεσμευόταν μην υποπέσει ξανά σε πρωτογενή ελλείμματα, πως θα εφαρμόζαμε ριζικές μεταρρυθμίσεις που θα τις συμφωνούσαμε από κοινού, συμπεριλαμβανομένης μιας αναπτυξιακής τράπεζας βασισμένης σε προτάσεις που συντάχθηκαν με τη συνδρομή Γερμανών συμβούλων οι οποίοι βρίσκονταν κοντά στην καγκελαρία και στο δικό του υπουργείο... Με λίγα λόγια, περίληψη της βελτιωμένης εκδοχής του "Σχεδίου για την Ελλάδα", το οποίο είχαμε συντάξει τις εβδομάδες που είχαν μεσολαβήσει, η οποία περιλάμβανε νέες, συναρπαστικές ιδέες αλλά και νέο τίτλο : Υπέρβαση της Ελληνικής Κρίσης : Διαρθρωτικές Μεταρρυθμίσεις, Ανάπτυξη μέσω Επενδύσεων και Διαχείριση Χρέους.
Απ' ό,τι θυμάμαι, ο Βόλφγκανγκ δε βρήκε κάτι μεμπτό στην πρότασή μου. Αργότερα, θέλοντας μια δεύτερη γνώμη σχετικά με την αντίδρασή του, ζήτησα από τον Τζέιμι Γκαλμπρέιθ που ήταν παρών, να καταγράψει τις εντυπώσεις του. Περιέγραψε την αντίδραση του Βόλφγκανγκ ως εξής :
Ο Σόιμπλε άκουσε διεξοδικά και με πολύ μεγάλη προσοχή την παρουσίαση και η γλώσσα του σώματός του δεν έδειξε κάποια διαφωνία σε κανένα σημείο του επιχειρήματος. Ο Βαρουφάκης δήλωσε επανειλημμένα πως μια λύση θα έπρεπε να είναι οριστική και όχι έναυσμα για περαιτέρω αποτυχίες και συνεχείς διασώσεις... Το πιο αξιοσημείωτο στην αντίδραση του Σόιμπλε ήταν πως έλεγε επανειλημμένα και ανασηκώνοντας τους ώμους του, ότι δεν είχε ιδέα πως θα μπορούσε να επιλυθεί το ζήτημα...
Αντιμέτωπος με την εμφανή ψυχολογική παραίτησή του, τον πίεσα για κάποιου είδους απάντηση :
"Βρίσκομαι μπροστά σου και σου ζητώ, από σένα, τον υπουργό Οικονομικών της πλουσιότερης και ισχυρότερης χώρας της Ευρώπης, να μου πεις τι να κάνω. Απορρίπτεις τις ιδέες μου, η δική σου πρόταση απορρίφθηκε από την καγκελάριό σου και παράλληλα, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της ομάδας του πρωθυπουργού και της τρόικας στο Brussels Group οδηγούνται προς κατεύθυνση που είναι το αντίθετο της λύσης. Τι πρέπει να κάνω, Βόλφγκανγκ;"
Σήκωσε το βλέμμα για πρώτη φορά μετά από ώρα και είπε χωρίς κανέναν ενθουσιασμό : "Να υπογράψεις το μνημόνιο". Είχαμε επιστρέψει στο αρχικό σημείο.
"Εντάξει", είπα, "ας υποθέσουμε πως το κάνω. Ας υποθέσουμε ότι το υπογράφω το καταραμένο. Πες μου όμως, δε θα ξαναβρεθούμε στην ίδια κατάσταση σε έξι η σε δώδεκα μήνες; Με μια άλλη κρίση χρηματοδότησης να δίνει τροφή σε πρωτοσέλιδα του τύπου "Η Ελλάδα ξανά στο χείλος του γκρεμού" κι άλλη ύφεση κι άλλες πολιτικές αντιδράσεις στο Eurogroup;" Ζωντανεύοντας κάπως, ο Βόλφγκανγκ συμφώνησε και είπε :
"Γι' αυτό σου είπα να πείσεις τον πρωθυπουργό σου να εξετάσει την περίπτωση ενός τάιμ άουτ".
"Μόνο που η καγκελάριός σου έβαλε τέλος σε αυτή τη συζήτηση".
"Τότε το μόνο που σου μένει είναι το μνημόνιο", είπε επανερχόμενος στην ίδια μη λύση.
Μόνο μια κίνηση πέρα από λογικά επιχειρήματα και ρητορική θα μπορούσε να σπάσει τον φαύλο κύκλο. Μια ανθρώπινη κίνηση, σκέφτηκα. "Βόλφγκανγκ, μπορώ να σου ζητήσω μια χάρη;" τον ρώτησα ταπεινά. Έγνεψε καταφατικά. Ενθαρρυμένος του είπα :
"Είσαι στην πολιτική ζωή εδώ και σαράντα χρόνια. Εγώ μόνο εδώ και πέντε μήνες. Γνωρίζεις από τις προηγούμενες συναντήσεις μας πως παρακολουθώ με ενδιαφέρον τα άρθρα σου και τις ομιλίες σου από τα τέλη της δεκαετίας του '80. Θα ήθελα να ξεχάσεις για μια στιγμή πως είμαστε υπουργοί, ώστε να σε συμβουλευτώ. Όχι να με διατάξεις τι να κάνω. Αλλά να με συμβουλεύσεις. Μπορείς να μου κάνεις αυτήν τη χάρη;"
Κάτω από το άγρυπνο βλέμμα των σαστισμένων υφυπουργών του ξανάγνεψε καταφατικά. Αναθαρρεύοντας άλλη μια φορά, τον ευχαρίστησα και τον ρώτησα :
"Στη θέση μου θα υπέγραφες το μνημόνιο;"
Περίμενα πως θα μου έδινε την αναμενόμενη απάντηση ότι, δεδομένων των περιστάσεων, δεν υπήρχε εναλλακτική, συνοδευόμενη από τα συνήθη επιχειρήματα που στερούνται της οποιαδήποτε οικονομικής λογικής. Δεν το έκανε όμως. Αντ' αυτού κοίταξε έξω από το παράθυρο. Για τα δεδομένα του Βερολίνου, ο καιρός ήταν ζεστός και ηλιόλουστος. Μετά γύρισε προς το μέρος μου και η απάντησή του με αποσβόλωσε :
"Ως πατριώτης, όχι. Είναι κακό για τον λαό σου".
Μια μικρή χαραμάδα είχε εμφανιστεί. Φυσικά, προσπάθησα να την ανοίξω δημιουργώντας διέξοδο : Εφόσον πλέον συμφωνούσαμε πως το μνημόνιο ήταν "κακό" και το Grexit δεν ήταν προς συζήτηση, μια συμφωνία όπως αυτή που πρότεινα ήταν η μοναδική λύση που συμβάδιζε με την εντολή μας και με το καθήκον μας απέναντι στους λαούς μας, τον ελληνικό αλλά και τον γερμανικό. Όμως ο Βόλφγκανγκ φαινόταν ήδη καταρρακωμένος. Το ίδιο βέβαια ένιωθα κι εγώ - με την διαφορά ότι, σε αντίθεση μ' εκείνον, εγώ είχα έναν καταρρακωμένο λαό να με περιμένει και να βασίζεται πάνω μου.
Κάποιος κυνικός θα έλεγε ότι ο Δρ. Σόιμπλε έπαιζε ένα ευρύτερο παιχνίδι. Πως όπως είχε δηλώσει στη διάσκεψη του ΔΝΤ προκαλώντας την έκρηξη του Μισέλ Σαπέν, όπως μου είχε πει πριν από το Eurogroup της 11ης Μαΐου, το Grexit ήταν γι' αυτόν εργαλείο με το οποίο ήλπιζε να χτίσει μια μικρότερη, πιο πειθαρχημένη ευρωζώνη, με την τρόικα καλά εδραιωμένη στο Παρίσι. Ο κυνικός αυτός σχολιαστής θα είχε σχεδόν δίκιο. Μόνο που το αφήγημά του θα είχε κενά.
Καθώς αποχωρούσα εκείνη τη μέρα από το γραφείο του Σόιμπλε, δεν άφηνα πίσω μου έναν μακιαβελικό πανίσχυρο άνδρα. Άφηνα πίσω μου έναν άνθρωπο του οποίου η καρδιά είχε βαρύνει : Ο φαινομενικά ισχυρότερος άνθρωπος στην Ευρώπη ταυτόχρονα ένιωθε παντελώς αν ισχυρός να κάνει εκείνο που θεωρούσε σωστό. Όπως μας έχουν διδάξει οι μεγάλοι τραγωδοί, τίποτα δεν προκαλεί μεγαλύτερη δυστυχία από τον συνδυασμό απόλυτης εξουσίας και ολοσχερούς ανημποριάς.
Πριν βγω από το γραφείο του, είχα βάλει τα σοκολατένια ευρώ στην εσωτερική τσέπη του σακακιού μου. Αποχαιρετιστήκαμε. Στη συνέχεια κατεβήκαμε με τον Τζέιμι στο ισόγειο με το ασανσέρ και βγήκαμε έξω στον ήλιο. Μπαίνοντας στο αυτοκίνητο της πρεσβείας που μας περίμενε, κοίταξα ψηλά προς το γραφείο του Βόλφγκανγκ. Προς μεγάλη μου έκπληξη αισθάνθηκα μια παράξενη, αμυδρή θλίψη στην ανάμνηση του καταρρακωμένου του ηθικού. Αργότερα θα μιλούσα στον Καθεδρικό Ναό του Βερολίνου μπροστά σε ευρύ, ενθουσιώδες, φίλα προσκείμενοι γερμανικό κοινό. Θα μπορούσε να διανοηθεί άραγε το κοινό μου εκείνο το βράδυ ότι αισθανόμουν έτσι;
Μέχρι να φτάσω στον χώρο όπου θα γινόταν η ομιλία, η απρόσμενη ζέστη του Βερολίνου είχε λιώσει τα σοκολατένια ευρώ μέσα στο σακάκι μου. Η συμπληρωμένη αίτηση παραίτησης, από την οποία το μόνο που έλειπε ήταν η ημερομηνία και την οποία φύλαγαν στην ίδια τσέπη είχε μετατραπεί από τη λίμνη σοκολάτα σ' ένα σκούρο καφέ παλιόχαρτο."
Αυτή είναι η εξιστορητική αφήγηση του Γιάννη Βαρουφάκη, για όσα συνέβησαν, ανάμεσα στις 6 Μαΐου και στις 8 Ιουνίου του 2015, όσον αφορά την πρόταση του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, για ένα time out της ελληνικής συμμετοχής στο ευρώ και την ζώνη του. Αυτή η αφήγηση είναι, πλέον, ένα αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, αφού ουδείς έχει αποπειραθεί να αμφισβητήσει αυτήν την καταγεγραμμένη αφήγηση.
Σημασία έχουν τα γεγονότα. Ως εκ τούτου, θα αφήσω, στην άκρη, τις απόψεις, τις γνώμες και τις πεποιθήσεις του Γιάννη Βαρουφάκη, για τον συναισθηματικό κόσμο και την όποια στάση και συμπεριφορά των συνομιλητών του - και ιδίως, του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Όλα αυτά είναι υποκειμενικές εκφράσεις και γι' αυτό, εδώ, πρόκειται να επικεντρωθώ σε όσα συνέβησαν. Στα γεγονότα, διότι αυτά είναι που μετρούν.
Έτσι, λοιπόν, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε πρότεινε, διερευνητικά, στον Γιάννη Βαρουφάκη, μια έξοδο της Ελλάδας, από την ευρωζώνη, ένα time out, σε συνδυασμό, με την διεξαγωγή ενός δημοψηφίσματος (για το οποίο είχε, ήδη, κάνει λόγο ο Τσίπρας), στο οποίο, όμως, κατά την άποψη του Γερμανού υπουργού Οικονομικών, η ελληνική κυβέρνηση θα έπρεπε να θέσει, ευθέως, στο εκλογικό σώμα, το ερώτημα, εάν επιθυμεί την παραμονή της Ελλάδας, στο ευρώ, με την υπογραφή ενός νέου Μνημονίου, ή την έξοδό της χώρας, από την ευρωζώνη, ενώ, παράλληλα, ο Σόιμπλε υποσχέθηκε ότι θα δοθεί αρκετός χρόνος (έστω, ένα εξάμηνο), στον ελληνικό λαό να αποφασίσει, για την επιλογή του, εξασφαλίζοντας, κατά την διάρκεια του χρονικού μεσοδιαστήματος, μέχρι την διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, την ομαλή χρηματοδότηση των δανειακών υποχρεώσεων του κράτους και της ελληνικής οικονομίας. Και όλα αυτά, σε ένα πακέτο, με μια αναφερόμενη, από τον ίδιο τον Γερμανό υπουργό Οικονομικών, ως τεράστια βοήθεια, στην Ελλάδα, εάν αποφασιστεί να βγει, έστω και προσωρινά, από την ευρωζώνη.
Ο Βαρουφάκης, παρά το γεγονός ότι δεν συμφώνησε, με την έξοδο της Ελλάδας, από την ευρωζώνη, ζήτησε διευκρινήσεις, από τον Σόιμπλε, για το τι εννοεί, όταν μιλάει, για τεράστια βοήθεια και αν είχε την εξουσιοδότηση της καγκελαρίου του, για να ανοίξει μια τέτοια συζήτηση.
Εννοείται, βέβαια, ότι ο Σόιμπλε δεν αυθαιρετούσε. Προφανώς, θα είχε κάνει την σχετική συζήτηση, για το θέμα αυτό, με την Μέρκελ, η οποία θα τον άφησε να χειριστεί την διερεύνηση των προθέσεων του Έλληνα πρωθυπουργού.
Όπως είπε ο Σόιμπλε, στον Βαρουφάκη, η καγκελάριος είχε γνώση του θέματος και ότι θα της μιλούσε, γι' αυτό, την επόμενη ημέρα, αρκεί ο Τσίπρας να εξουσιοδοτούσε τον Βαρουφάκη να αρχίσει μια τέτοια συζήτηση. Αυτό, βέβαια δεν σημαίνει ότι η Μέρκελ δεσμευόταν, ή ότι συμφωνούσε, με την έξοδο της Ελλάδας, από το ευρώ και την ζώνη του, αλλά το γεγονός ότι επέτρεψε, στον υπουργό της, να διερευνήσει τις ελληνικές προθέσεις, ήταν μια αρχή.
Ο Βαρουφάκης είπε, στον Σόιμπλε, ότι θα μεταφέρει την πρότασή του, στον Έλληνα πρωθυπουργό, πράγμα το οποίο έκανε, αυθημερόν. Ο Τσίπρας συμφώνησε να διερευνήσει ο Βαρουφάκης τις προθέσεις του Σόιμπλε, χωρίς να δεσμευτεί, ή να προκρίνει μια τέτοια λύση.
Αυτή την πρόθεση του Τσίπρα, αυθημερόν, δηλαδή την 11η Μαΐου του 2015, ο Βαρουφάκης την μετέφερε, στον Σόιμπλε, ο οποίος πρότεινε να συζητήσουν το θέμα οι δύο ηγέτες και μάλιστα, είπε, στον Έλληνα υπουργό Οικονομικών, να θέσει ο Τσίπρας, στην Μέρκελ, επιθετικά, το θέμα του ελληνικού time out, από το ευρώ, ούτως ώστε η Μέρκελ να του απαντήσει ότι μια τέτοια ιδέα δεν ήταν κακή και θα έπρεπε να συζητηθεί.
Κατ' αρχήν, ένα τέτοιο ερώτημα, με τον άκομψο και μη ενδεδειγμένο τρόπο, που υπέδειξε ο Σόιμπλε, στον Τσίπρα να το υποβάλει, ήταν άκομψο και ως εκ τούτου, ήταν λογικό η καγκελάριος αμυνόμενη, στην λεκτική επίθεση του Έλληνα πρωθυπουργού, να πει ότι διαφωνεί, με τον υπουργό της.
Ο Σόιμπλε όφειλε να το γνωρίζει αυτό. Και προφανώς το γνώριζε, αλλά είναι πιθανό να αντιμετώπιζε δυσκολίες και έκρινε, μάλλον, ότι έπρεπε να πιέσει τα πράγματα.
Αλλά, εδώ, δεν έχουμε να κάνουμε, απλώς, με τους κανόνες της ενδεδειγμένης καλής συμπεριφοράς. Αν η Μέρκελ θεωρούσε ότι μια τέτοια, έστω διερευνητική, συζήτηση θα έπρεπε οπωσδήποτε να διεξαχθεί, θα επέτρεπε την διεξαγωγή της, πολύ περισσότερο μάλιστα, αφού αυτή η συζήτηση επρόκειτο να μην είναι δεσμευτική.
Όμως, η καγκελάριος εξέφρασε την διαφωνία της, με τον υπουργό της, την πρόταση του οποίου, προς τον Βαρουφάκη, για μια αναφερόμενη, ως προσωρινή (αν και στις περιπτώσεις αυτές, ουδέν μονιμότερον του προσωρινού) έξοδο της Ελλάδας, από το ευρώ, την γνώριζε, όταν ο Τσίπρας την ρώτησε, για τα όσα σχετικά είπε ο Σόιμπλε, στον Βαρουφάκη. Και προφανώς, γνώριζε την αναμενόμενη ερώτηση του πρωθυπουργού, για αυτή την διερευνητική πρωτοβουλία του υπουργού της.
Αλλά και ο Σόιμπλε, όταν, στις 8 Ιουνίου 2015, ο Βαρουφάκης τον ενημέρωνε, για τον διάλογο των δύο ηγετών, γνώριζε το τι είχε πει η Μέρκελ, στον Τσίπρα. Γνώριζε την άρνησή της και δεν περίμενε να την μάθει, από τον Έλληνα υπουργό Οικονομικών. Προφανώς, η καγκελάριος τον είχε ενημερώσει, για την σχετική στιχομυθία της, με τον Τσίπρα. Και φυσικά, ο Σόιμπλε, ούτε απορημένος ήταν, αλλά και επί της ουσίας, δεν είχε κάποιο επιχείρημα να αντιτείνει.
Επομένως, γιατί έγιναν όλα αυτά και μάλιστα, αυτόν τον άκομψο και αλυσιτελή τρόπο;
Επρόκειτο, λοιπόν, για γερμανική μπλόφα;
Είναι, βάσιμα, πιθανόν. Αλλά δεν είναι, μόνο, αυτό πιθανόν. Κάποια στιγμή θα το μάθουμε.
Κατά την γνώμη μου, επρόκειτο, για μια διαφωνία, εντός της γερμανικής κυβέρνησης, ανάμεσα, στον Σόιμπλε και την Μέρκελ, ακόμα και για τον τρόπο προσέγγισης του ζητήματος. Και όχι, μόνο, ως προς αυτό το διαδικαστικό πολιτικό σκέλος της υπόθεσης αυτής. Η διαφωνία έπρεπε, λογικά, να φθάνει και στην ουσία του τιθέμενου ζητήματος. Τα όρια αυτής της διαφωνίας δεν τα γνωρίζουμε. Κάποτε η ελληνική κοινωνία, έστω και αργά, θα τα μάθει.
Επρόκειτο, για το γνωστό πολιτικό παιχνίδι του blame game. Δηλαδή, για το ποια πλευρά (η γερμανική, ή η ελληνική) θα χρεωνόταν την συγκεκριμένη πρωτοβουλία της εξόδου της Ελλάδας, από την ευρωζώνη. Και όχι, μόνον, αυτό.
Η καγκελάριος δεν ήθελε να χρεωθεί η ίδια αυτή την πρωτοβουλία. Ήθελε (εφόσον και εάν ήθελε να ληφθεί αυτή η πρωτοβουλία) να την χρεωθεί ο Τσίπρας, ο οποίος, όμως, δεν επιθυμούσε, καθόλου, να χρεωθεί αυτός την πρωτοβουλία, για την έξοδο της Ελλάδας, από το ευρώ. Ούτε, καν, για σοβαρή συζήτηση. Ήθελε, απλώς, να δει το ουσιαστικο περιεχόμενο της προσφοράς του Σόιμπλε και τίποτε περισσότερο από αυτό.
Έτσι, δυστυχώς, αυτή διερευνητική συζήτηση δεν προχώρησε ποτέ, διότι δεν δόθηκε το ΟΚ, στους αρμόδιους υπουργούς των δύο κυβερνήσεων να την προχωρήσουν. Αν η καγκελάριος και ο πρωθυπουργός ήθελαν να διεξαχθεί, στο παρασκήνιο μια τέτοια συζήτηση, θα έβρισκαν τρόπο να την προχωρήσουν. Δεν το επιθυμούσαν, πραγματικά, όμως.
Αλλά, για τα άθλια πεπραγμένα του Αλέξη Τσίπρα και των κυβερνητικών και κομματικών στελεχών του, πριν και μετά το δημοψήφισμα της 5/7/2015, θα γράψω, στο επόμενο και τελευταίο, για το βιβλίο του Γιάννη Βαρουφάκη, δημοσίευμα, που θα κάνω, σε αυτό το μπλογκ.
Σχόλια