Η σύγχρονη οικονομική ύφεση, ο Κέϋνς και ο νόμος του Say. (Μια καλή συζήτηση στο μπλογκ του Μίμη Ανδρουλάκη, με τον φίλο Παναγιώτη Μπαζιωτόπουλο).

Παναγιώτης Μπαζιωτόπουλος.

Στο μπλογκ του Μίμη Ανδρουλάκη και στο θέμα που εκεί έχει ανοίξει με τίτλο : ''Αύριο θα είναι αργά'' http://mimisandroulakis.blogspot.com/2009/12/blog-post_09.html , ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ εξέφρασε για μια ακόμη φορά τις θέσεις του, για την ελληνική εκδοχή της σύγχρονης παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης, οι οποίες είναι έντονα επηρεασμένες από την καταστροφολογία των νεοφιλελεύθερων ιδεών και των ευρισκόμενων στην ελληνική πολιτική, οικονομική και κοινωνική ελίτ εκφραστών τους, με τους οποίους ο Μίμης Ανδρουλάκης έρχεται σε επαφή και υπό την πίεση των οποίων βρίσκεται (και στην οποία - δυστυχώς - ενδίδει).

          

          Μίμης Ανδρουλάκης.

Στα πλαίσια του σχολιαστικού διαλόγου, που ακολούθησε την αρχική δημοσίευση, απάντησα στο κείμενο του Μίμη Ανδρουλάκη, το οποίο θεωρώ κινδυνολογικό (αυτό δεν σημαίνει ότι οι κίνδυνοι είναι ανύπαρκτοι), για να ακολουθήσει ένας καλός διάλογος με τον (άγνωστό μου) καλό φίλο Παναγιώτη Μπαζιωτόπουλο - δείτε και το πολύ καλό μπλογκ του http://bazioto.blogspot.com/ -, τον οποίον διάλογο αναδημοσιεύω, εδώ, αφού τα θέματα, που πιάνουμε είναι πολύ σημαντικά και αφορούν την σύγχρονη οικονομική ύφεση, τον Κέϋνς, τον νεοφιλελευθερισμό και τον κυριαρχούντα (την εποχή της επικράτησης των ιδεών των κλασσικών φιλελεύθερων οικονομολόγων) ''νόμο του Jean Baptiste Say''* περί της σταθερότητας του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος, σε επίπεδα καθολικής (ή σχεδόν καθολικής) απασχόλησης.

[Στον Μίμη Ανδρουλάκη έχω απαντήσει και στο forum του protagon.gr, με άρθρο μου, το οποίο έχει τίτλο : ''Και αύριο δεν θα είναι πια αργά (Μια απάντηση στον Μίμη Ανδρουλάκη)'' http://www.protagon.gr/Default.aspx?tabid=168&forumid=3&threadid=1031&scope=posts ].




Η αρχική μου απάντηση στον Μίμη Ανδρουλάκη (στις 12/12/2009) έχει ως εξής:



''Όχι Μίμη. Είσαι υπερβολικός στους κινδύνους, που τονίζεις και οι οποίοι είναι υπαρκτοί.


Προφανώς, είσαι υπό την ιδεολογική πίεση των νεοφιλελεύθερων θεωριών, που καλά κρατούν στην διεθνή (κυρίως στις Βρυξέλλες και στην Φραγκφούρτη ), αλλά και στην ελληνική πολιτικοοικονομική ελίτ, με την οποία συναναστρέφεσαι (με την καλή έννοια της λέξης), μετά την κατάρρευση του πρώην ‘‘υπαρκτού’’, για την οποία κατάρρευση, ακόμα, βρίσκεσαι σε αμυντική στάση και θεωρείς, σε ψυχολογικό επίπεδο, ότι απολογείσαι.

Το έχω ξαναγράψει αυτό (δες το : http://www.phpbbserver.com/pfor/viewtopic.php?p=8378&mforum=pfor#8378 ) και νομίζω ότι σφάλλεις, ή, τουλάχιστον, είσαι και σε αυτό υπερβολικός.

Και δεν έχουμε να κάνουμε, εδώ, με μια ‘‘νεοκεϋνσιανή αυταπάτη’’. Δεν μπορεί να πάρει εμπρός η οικονομία, χωρίς τόνωση της συνολικής κατανάλωσης και συνάμα της συναθροιστικής ζήτησης της οικονομίας.


Η κλασσική και η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία και οι συναφείς οικονομικές θεωρίες, γύρω από την σύγχρονη λειτουργία της ιδιωτικής οικονομίας απέτυχαν, για τους ίδιους λόγους, που απέτυχαν και το 1929.


Τόσο απλά είναι τα πράγματα.


Και οι λύσεις υπάρχουν. Απλώς, οι διεθνείς γραφειοκρατικές καπιταλιστικές ελίτ (κυρίως οι χρηματοπιστωτικές, αλλά και οι άλλες) δεν μπορούν να το αποδεχτούν αυτό, διότι δεν θέλουν να δώσουν στο κράτος τον ρόλο που πρέπει να του δώσουν και προσπαθούν, με μια από τα ίδια, έστω και ελαφρώς τροποποιημένα, να επανέλθουν στις κλασσικές νεοφιλελεύθερες συνταγές.


Και σε αυτό το λάθος πέφτεις και εσύ, βλέποντας, μόνον τους υπαρκτούς κινδύνους, οι οποίοι θα λάβουν υπόσταση, αν εφαρμοστούν οι ιδέες των μονεταριστών των Βρυξελλών.


Το άμεσο πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας την παρούσα περίοδο δεν έχει να κάνει με το δημόσιο χρέος της χώρας, ούτε με την καταπολέμηση του, κατ' ουσίαν, ανύπαρκτου πληθωρισμού.


Το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας, στην παρούσα φάση, έχει να κάνει με την σημαντική ύφεση, που την έχει πλήξει, εδώ και πάνω από ένα χρόνο και με την συναφή πτώση, έως κατρακύλα, όλων των μακροοικονομικών μεγεθών της (ΑΕΠ, ρυθμός ανάπτυξης, κατανάλωση, συναθροιστική ζήτηση, επένδυση, απασχόληση, τιμές κλπ).


Στην παρούσα φάση, αυτά προέχουν να αντιμετωπισθούν και γι' αυτό κλειδί στην αντιμετώπισή τους είναι η διατήρηση και η αύξηση της συνολικής αγοραστικής δύναμης στην οικονομία.


(Περισσότερα, στο άρθρο μου στο protagon.gr , με τίτλο : ''Και αύριο δεν θα είναι πια αργά (Μια απάντηση στον Μίμη Ανδρουλάκη'' http://www.protagon.gr/Default.aspx?tabid=168&forumid=3&threadid=1031&scope=posts ) και στο μπλογκ μου το θέμα που έχω ανοίξει εκεί, με τίτλο : ''Προϋπολογισμός 2010 : Ένας προϋπολογισμός αντιαναπτυξιακής λογικής και ομιχλώδους στόχευσης'' http://tassosanastassopoulos.blogspot.com/2009/11/proypologismos-2010.html ).''





Ο κ. Παναγιώτης Μπαζιωτόπουλος στις 14/12/2009 μου έκανε την τιμή να μου απαντήσει, υπερασπιζόμενος (και υπερθεματίζοντας) τα όσα λέει ο Μίμης Ανδρουλάκης, ως εξής :




''Μια απάντηση στον Τάσο Αναστασόπουλο.


Τάσο,


ο Μίμης όχι μόνο δεν είναι υπερβολικός αλλά και λίγα λέει...


Με την επιμονή σου στο αντι νεοφιλελεύθερο δόγμα που βέβαια αποτελεί ανύπαρκτη θέση διότι δεν έχει ούτε δομή ούτε περιεχόμενο που θα το ἐκανε υλοποιήσιμο, δεν προσφέρεις ούτε λύσεις ούτε ελπίδα...


Διαβάζω π.χ. τα περί του ότι η κρίση οφείλεται στη μειωμένη ζήτηση / κατανάλωση δηλαδή στο αποτέλεσμα... και αναρωτιέμαι τι είδους επιστημονική ανάλυση είναι αυτή που το αποτέλεσμα οφείλεται στο αποτέλεσμα... αν και αντιλαμβάνομαι εν μέρει τη διαδικασία ανατροφοδότησης που ενυπάρχει στο σύστημα.


Η μειωμένη κατανάλωση είναι αποτέλεσμα του ότι σε μια αναπτυξιακή πορεία με ξένα κόλλυβα το παρακάναμε υπερδανειζόμενοι και χωρίς να κτίζουμε τις καινοτόμες παραγωγικές υποδομές που θα την συντηρούσαν...


Φτιάχναμε παλάτια στην άμμο που με την πρώτη βροχή διαλύθηκαν μαζί με την υπέρμετρη Πίστωση που διαμόρφωνε την ψευδαίσθηση ότι γιος του εργάτη θα συναγωνιζόταν τον γιο του μεσοαστού και εκείνος με τη σειρά του τον γιο του μεγαλοαστού κ.ο.κ. Όσο και αν θέλουμε την κοινωνική δικαιοσύνη αυτή δεν στήνεται με δανεικά...


Το να ισχυριζόμαστε από την άλλη μεριά ότι η ζημιά έγινε από τους πλουτοκράτες είναι τουλάχιστον κωμικό για την Ελλάδα διότι οι εδώ πλουτοκράτες είναι οι πολυεθνικές, οι περισσότερες από τις οποίες μας διαθέτουν καταναλωτικά αγαθά σε τόσο προσιτές τιμές που θα ήταν απίστευτο να διαβλέψουμε πριν τριάντα χρόνια, όταν φέρναμε από ταξιδάκια στην αλλοδαπή, ηλεκτρικές σκούπες και τηλεοράσεις...


Ο καπιταλισμός αποτελεί, είτε αρέσει είτε δεν αρέσει ένα σύστημα ανυπέρβλητο για την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση και συμπεριφορά...


Ο λόγος είναι εξαιρετικά απλός...


Στηρίζεται στα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης συμπεριφοράς όπως και οι θρησκείες που είναι ακαταμάχητες και θα συνεχίσουν να είναι στους αιώνες των αιώνων...


Ελάχιστοι και δυστυχώς πολλοί μόνοι θα είναι πάντα οι άνθρωποι που θα έχουν το θάρρος να δηλώσουν ΑΘΕΟΙ ή έστω Αθρησκοι. Ας μη μας εξαπατά η αναδιαμόρφωση και ο εκσυγχρονισμός των θρησκευτικών δογμάτων που θα συνεχίζει να συντελείται άλλοτε αργά και άλλοτε ποιο γρήγορα...


Η πλειοψηφία των ανθρώπων θα αναμένει και θα ζει με το όνειρο, με την υπόσχεση και με την φρούδα ελπίδα...


Αυτό ακριβώς έχει ενστερνιστεί ο καπιταλισμός που πρακτικά είναι παράγωγο του προτεσταντισμού...


Τα λάθη και οι αστοχίες συμβαίνουν όχι επειδή αυτό το παράγωγο είναι σε δυσαρμονία με την ανθρώπινη φύση αλλά διότι ο άνθρωπος έχει το στοιχείο της υπερβολής στον χαρακτήρα του και όταν αυτό το στοιχείο αποκτά μαζικότητα γίνεται καταστροφικό μέχρι την επόμενη διόρθωση και την συνέχεια της πορείας...


Αναμφίβολα η ανθρώπινη διανόηση όσο και αν αποτελεί μειοψηφία βάζει φρένο σε αυτές και σε άλλες υπερβολές διαμορφώνοντας κατά καιρούς κινήματα που όσο και αν είναι ουτοπιστικά και με ημερομηνία λήξης οδηγούν σε μια ποιο ισόρροπη σχέση μεταξύ των υπερβολών ενός συστήματος που τείνει να απομακρυνθεί από ότι το γέννησε και το διαμόρφωσε...


Θα έλεγα ότι η νομενκλατούρα της επαναστατικής διανόησης ενεργεί όπως η βαρύτητα και δεν αφήνει την αρχική χαρά της ελευθερίας από την έλλειψη βαρύτητας να εξελιχτεί στην τραγωδία της διαστημικής απώλειας.


Σε γενικές γραμμές όμως ο Καπιταλισμός παρακολουθεί τον άνθρωπο και τα ψυχοσυνθετικά χαρακτηριστικά του δίνοντας την ελπίδα για την οποία θα μάχονται οι πολλοί ακόμα και αν κερδίζουν οι λίγοι.


Άλλωστε και ο Λένιν αυτό επεδίωξε με τη ΝΟΠ και τους 32 μισθολογικούς βαθμούς και είναι τουλάχιστον υπερβολικό σήμερα με του 18 μισθολογικούς βαθμούς της Ελληνικής διοίκησης να παριστάνουμε τους Λενινικότερους του Λενινισμού...


Επιπλέον, η Ελλάδα έχει ένα τραγικό προηγούμενο που συνδέεται με την κουλτούρα του λαού της..


Ο μέσος Έλληνας δεν είναι άτομο με καινοτόμο σκέψη και αντίληψη συνδεδεμένη με την ανάγκη για αυξημένη παραγωγικότητα.


Υπάρχουν μεν λίμνες που αυτή η άνυδρη έρημος σπάει αλλά ο όγκος του νερού τους δεν επαρκεί.


Αν αυτό δεν μεγαλώσει με γοργούς σχεδόν εξαντλητικούς ρυθμούς και αν δεν γίνουμε καινοτόμα παραγωγικοί όλα τα άλλα είναι χαμηλού επιπέδου παροχολογίες ήτοι κοινώς κουραφέξαλα...''




Στις 16/12/2009 ανταπάντησα στον αγαπητό κ. Παναγιώτη Μπαζιωτόπουλο, ως εξής:



''Αγαπητέ Παναγιώτη.


Κατά καιρούς, μου έχουν προσάψει πολλά. Ποτέ, όμως, δεν μου προσήψαν το ότι είμαι λενινικότερος των λενινιστών!


Εν πάση περιπτώσει, το θέμα δεν είναι οι όποιοι χαρακτηρισμοί, αλλά το να κατανοήσουμε το τι έχει συμβεί από πέρυσι και μετά και το γιατί συνέβη αυτό που συνέβη.


Με λίγα λόγια, αυτό που συνέβη είναι το γεγονός ότι ξαφνικά και χωρίς καμμία ουσιαστική προειδοποίηση, πέρυσι τον Σεπτέμβριο καταβαραθρώθηκε η κατανάλωση, ως προϊόν της καταβαράθρωσης της συναθροιστικής ζήτησης στην παγκόσμια οικονομία.


Αυτό ήταν το χρόνιο πρόβλημα του καπιταλισμού (τον οποίον δεν κρίνω αν είναι καλός ή κακός, αυτή η κουβέντα είναι μιας άλλης τάξεως κουβέντα, που ενέχει μια ηθική διάσταση, η οποία δεν με ενδιαφέρει, όταν κάνω μια οικονομική ανάλυση), που εκδηλώθηκε από τα γενοφάσκια του - από την κρίση με τις τουλίπες του Άμστερνταμ τον 17ο αιώνα, μέχρι την μεγάλη δομική κρίση του καπιταλισμού την δεκαετία του 1930 και μέχρι σήμερα, παρά την ξιπασιά των οικονομολόγων της εποχής μας οι οποίοι είχαν διακηρύξει με μπόλικη θρασύτητα το ξεπέρασμα των υφεσιακών διακυμάνσεων του οικονομικού κύκλου.


Η παρούσα κατάσταση έδειξε ότι όλα αυτά ήσαν μπαρούφες και μεγαλοστομίες λειτουργικά αμόρφωτων ανθρώπων, οι οποίοι στερούνται στοιχειώδους ιστορικής, αλλά και γενικής παιδείας.


Αυτή η καταβαράθρωση της κατανάλωσης, η οποία ήλθε ως αποτέλεσμα της καταβαράθρωσης της συναθροιστικής ζήτησης στην παγκόσμια οικονομία, έφερε την ύφεση (δεν πρόκειται για οικονομική κρίση, εκτος αν θέλουμε να χρησιμοποιούμε τον όρο ''κρίση'' παρασυρόμενοι από τις δημοσιογραφικές υπερβολές, αλλά τότε πρέπει να ξέρουμε για το τι μιλάμε).


Το γιατί καταβαραθρώθηκε ξαφνικά η κατανάλωση και η συναθροιστική ζήτηση είναι ένα άλλο θέμα, που και αυτό το έχω περιγράψει (και το έχουν περιγράψει σαφώς και εναργώς και οι Τζων Μαίηναρντ Κέϋνς και Τζων Κέννεθ Γκαλμπραίηθ).


Και δεν είναι απλά ζήτημα ''πλουτοκρατίας''.


Η ανισοκατανομή των εισοδημάτων, έπαιξε ουσιώδη ρόλο, αφού στρέβλωσε τους εξισορροπητικούς μηχανισμούς ανάμεσα στα μακροοικονομικά μεγέθη αποταμίευση - επένδυση - κατανάλωση, εξασθενίζοντας απότομα το τελευταίο σκέλος του εν λόγω τριπτύχου, φέρνοντας την ύφεση, που δεν εξελίχθηκε σε κρίση επειδή οι νεοσυντηρητικοί - νεοφιλελεύθεροι Μπους, Πώλσον και Μπερνάκι κατέφυγαν σε παλαιές κεϋνσιανές πρακτικές, για να αποφύγουν την σαρωτική επέλαση της κρίσης, με μαζικές κρατικοποιήσεις και ογκώδη κρατικά προγράμματα στήριξης της αμερικανικής οικονομίας. Και τελικά κατάφεραν να αποφύγουν την καταστροφή, αφήνοντας, όμως το σύστημα - και αυτοί και ο Ομπάμα - να βολοδέρνει σε μια στάσιμη κατάσταση.


(Περισσότερα τις επόμενες ημέρες στο μπλογκ μου, μια και εδώ ο χώρος είναι λίγος).''





Την ίδια ημέρα ο κ. Παναγιώτης Μπαζιωτόπουλος έκανε το παρακάτω σχόλιο, απαντώντας μου :

''Τάσο,


Θα πρέπει να ξαναρωτήσω το τι είδους επιστημονική ανάλυση είναι αυτή που το αποτέλεσμα οφείλεται στο αποτέλεσμα;


Όμως βλέπω ότι ακόμα και αν δούμε το αποτέλεσμα ως αιτία της επόμενης κρίσης και επομένως στηρίξω τη θέση σου, το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί οι κρίσεις ανισοκατανομής που πράγματι συμβαίνουν και όπου συμβαίνουν αφαιρούν το εισόδημα από τις πλατιές μάζες, είναι σώνει και καλά κακό να συμβαίνουν.


Φαντάσου ένα ταψί μέσα στο οποίο κουβαλάς νερό.


Ποτέ το νερό δεν θα στέκεται στη μια μεριά αλλά θα κινείται από την μια στην άλλη πλευρά αρκεί βέβαια να μη χύνεται έξω από το ταψί...


Αυτή τη στιγμή ο κόσμος μας έχει μεταφέρει ένα τεράστιο παραγωγικό δυναμικό στην Ανατολή και έχει επιπλέον αυξήσει το δυναμικό της παραγωγής ανεξάρτητα από το αν αυτό βρίσκεται σε Ανατολή ή Δύση...


Άρα και για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα θα έχουμε αστάθεια που θα δημιουργήσει νέες δυνατότητες ανάπτυξης σε εκείνες τις περιοχές που θα υποφέρουν περισσότερο.


π.χ. περίμενες να γίνουμε παραγωγικότεροι εμείς οι Ελληνάρες που έχουμε την μισή παραγωγικότητα από τους Δανούς (που επιπλέον έχουν και καλύτερη εσωτερική ισοκατανομή εισοδημάτων) αν δεν κτυπάγαμε πάνω στη σημερινή κρίση;


Εγώ δεν το περίμενα...


Η σημερινή κρίση για την Ελλάδα είναι σαν την επιδημία τύφου... Όταν την πάθεις φροντίζεις οι εγκαταστάσεις ύδρευσης να φέρνουν καθαρό νερό για να μη την ξαναπάθεις...''


Ανταπάντησα στα παραπάνω, αυθημερόν, ως εξής :

''Αγαπητέ Παναγιώτη.


Όσον αφορά τα περί της ταυτολογίας του αποτελέσματος:


Δεν έχεις δίκιο, διότι σε όλες τις κλασσικές (και στην παρούσα) καπιταλιστικές κρίσεις και υφέσεις, αυτές οι κρίσεις και υφέσεις ήσαν αποτέλεσμα της πτώσης της συναθροιστικής ζήτησης και της κατανάλωσης.


Καμμία κρίση και καμμία ύφεση δεν υπήρξε στο παρελθόν - ούτε και τώρα υπάρχει -, δίχως την απότομη πτώση της συναθροιστικής ζήτησης και της κατανάλωσης.


Αυτή η πτώση της ζήτησης και συνακόλουθα της κατανάλωσης είχαν, έχουν και θα έχουν, πάντοτε ως αποτέλεσμα την κρίση παλαιότερα και την ύφεση τώρα.


Δεν υπάρχει, λοιπόν, ταυτολογία, όταν μιλάω για κρίση/ύφεση και πτώση της ζήτησης και της κατανάλωσης.


Βέβαια, όπως έχω γράψει, η πτώση της ζήτησης και της κατανάλωσης είναι αποτέλεσμα, ενός άλλου προκρισιακού ή/και προϋφεσιακού φαινομένου, ήτοι της ανισορροπίας ανάμεσα στα μακροοικονομικά μεγέθη της αποταμίευσης και της επένδυσης, την οποία οι κλασσικοί οικονομολόγοι (Αντάμ Σμιθ, Νταίηβιντ Ρικάρντο, Τζων Στιούαρτ Μιλλ κλπ) απέκλειαν, θεωρώντας δεδομένη την αυτόματη μετατροπή των αποταμιεύσεων σε επενδύσεις, όπως ακριβώς προέβλεπε ο περίφημος ''νόμος του Say''.


Αυτόν τον ''νόμο'' και τις παραδοχές του είναι που κονιορτοποίησε ο Τζων Μαίηναρντ Κέϋνς, στην ''Γενική Θεωρία της Απασχόλησης του Τόκου και του Χρήματος'' και πέταξε στα σκουπίδια η πραγματικότητα της κρίσης του 1929, επιβεβαιώνοντας την κεϋνσιανή παραδοχή ότι το σύγχρονο οικονομικό σύστημα, αν αφεθεί στην τύχη του, μπορεί να λειτουργήσει - και στην πράξη λειτουργεί -, με σημαντική ανισορροπία ανάμεσα στα μεγέθη της αποταμίευσης και της επένδυσης (δηλαδή χωρίς την, περίπου, αυτόματη μετατροπή των αποταμιεύσεων σε επενδύσεις, που προέβλεπε ο ''νόμος του Say'') και με ανάλογα (και ακόμα περισσότερο) σημαντική αρνητική επίπτωση στην συναθροιστική ζήτηση και στην ολική καταναλωτική δαπάνη της οικονομίας.


Σε αυτήν την διαδικασία, σημαντικό ρόλο παίζει η μεγάλη ανισοκατανομή του εισοδήματος και όχι μόνον αυτή.


Εξ ίσου σημαντικό ρόλο παίζει και η ανυπαρξία, ή η απορρύθμιση, των ελεγκτικών, παρεμβατικών και εξισορροπιτικών μηχανισμών της κοινωνίας, οι οποίοι - καλώς ή κακώς - συμπυκνούνται στο κράτος, που με όπλο την δημοσιονομική πολιτική ασκεί ή δεν ασκεί, ή ασκεί στρεβλωμένα, τον εξισορροπιτικό του ρόλο, που έχει να κάνει με την στήριξη των συνολικών καταναλωτικών και επενδυτικών δαπανών της κοινωνίας.


Αυτή ήταν, άλλωστε, και η τεράστια συνεισφορά του Κέϋνς στην σύγχρονη ανθρώπινη ιστορία


Με ρωτάς γιατί είναι κακή η ανισορροπία.


Το ερώτημά σου έχει πάλι μια ηθική χροιά, την οποία, όπως σου είπα, θέλω να αποφεύγω όταν κάνω μια οικονομική ανάλυση. (Και ο Κέϋνς, που ήταν ένας ακραία συντηρητικός Torry αυτό έκανε και δεν το λέω αυτό, για να συγκρίνω τον εαυτό μου, με εκείνον. Κάθε άλλο).


Η ανισορροπία αυτή δεν είναι ούτε καλή, ούτε κακή.


Το θέμα είναι αν μας είναι χρήσιμη.


Και η διαπίστωσή μου είναι ότι δεν μας είναι χρήσιμη, διότι όλα αυτά που λες ότι θα φέρει η ανισορροπία του συστήματος, μπορούν να γίνουν, χωρίς την αστάθειά του, την οποία αστάθεια θεωρείς δεδομένη....


Πάντα φιλικά.''

John Kenneth Galbraith.

*Τον ''νόμο του Say'', ας τον δούμε αναλυτικότερα από τον Τζων Κέννεθ Γκαλμπραίηθ στο περίφημο - και ουσιαστικά ανυπέρβλητο - βιβλίο του, για την ιστορία του χρήματος, με τίτλο (ποιόν άλλον;) ''ΤΟ ΧΡΗΜΑ'':

Ζαν Μπαπτίστ Σαίη.




''Σύμφωνα με τον νόμο του Σαίη, που δεν ήταν τίποτα το καταπληκτικά πολύπλοκο, από τις προσόδους κάθε πώλησης ενός αγαθού, πληρώνονταν σε κάποιον, κάπου, με τη μορφή μισθών, τόκων, ενοικίου, ή κέρδους (ή παίρνονταν από αυτόν που απορροφουσε την ζημιά) τα μέσα για να αγοράσει εκείνο το αγαθό. Όπως αυτό γινόταν με το ένα αγαθό, έτσι γινόταν με όλα. Με τα πράγματα σ' αυτην την κατάσταση, δεν θα μπορούσε να υπάρξει έλλειμμα αγοραστικής δύναμης και τα επιτόκια επιβεβαίωσαν τότε τις απόψεις του Σαίη και εξασφάλισαν πως η βασική τάση της οικονομίας θα ήταν να φτάσει στο να λειτουργεί με καθολική απασχόληση. Οι ιδιώτες και οι επιχειρήσεις αποταμίευαν απ' το εισόδημά τους, και αυτή η αποταμίευση έπρεπε βέβαια να ξοδευτεί. Αυτό συνέβαινε όταν την επενδύαν σε έπιπλα, σε εργοστάσια ή σε μηχανήματα. Αν οι άνθρωποι αποταμίευαν περισσότερα απ' ότι ξόδευαν, το πλεόνασμα των απoταμιεύσεων θα κατέβαζε τα επιτόκια. Οι επενδύσεις λοιπόν θα ενθαρρύνονταν και οι αποταμιεύσεις (στη θεωρία τουλάχιστον) θα αποθαρρύνονταν. Τα πλεονάσματα, συνεπώς, των αποταμιεύσεων θα εξαλείφονταν και θα επιβεβαιώνονταν ο Σαίη. Οι τιμές των αγαθών θα έπεφταν επίσης, σαν αποτέλεσμα των σύντομων πτώσεων της αγοραστικής δύναμης που θα επακολουθούσαν από ένα πλεόνασμα των αποταμιεύσεων. Αυτό θα ενθάρρυνε την αγορά, και μειώνοντας το εισόδημα από το οποίο σχηματίζονταν οι αποταμιεύσεις, θα μείωνε επίσης τις αποταμεύσεις. Και πάλι επιβεβαιώνονταν ο Σαίη. Μέχρι τον ερχομό του Κέϋνς, ο νόμος του Σαίη είχε κυριαρχήσει στην οικονομική επιστήμη για περισσότερο από έναν αιώνα. Και η κυριαρχία αυτή δεν ήταν κάτι τυχαίο. Σε μεγάλο βαθμό, το να αποδεχτεί κανείς τον Σαίη ηταν η δοκιμασία με την οποία οι ευυπόληπτοι οικονομολόγοι ξεχωρίζονταν από τους παράλογους. Μέχρι τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας -1930-40, κανένας υποψήφιος για το ανώτατο μεταπτυχιακό δίπλωμα σε ένα από τα μεγάλα αμερικάνικα πανεπιστήμια, που θα υποστήριζε στα σοβαρά πως το ελλειμμα της αγοραστικής δύναμης ηταν η αιτία του μαρασμού, δεν μπορούσε να πάρει τό δίπλωμα. Ήταν ένας άνθρωπος που εβλεπε την επιφάνεια μόνο των πραγμάτων και δεν ήταν άξιος για τον κύκλο των γραμματιζούμενων. Ο νόμος του Σαίη είναι το πιο διάσημο παράδειγμα της σταθερότητας των οικονομικών ιδεών, ακόμα και όταν είναι λαθεμένες. Όπως σημειώσαμε, τον Σαίη τον συμπλήρωναν οι δυνάμεις που διατηρουσαν την οικονομία σε καθολική απασχόληση. Ήταν κι' αυτές σχετικά φανερές. Αν υπήρχε ανεργία, ο ανταγωνισμός για τις δουλειες θα έφερνε πτώση στους μισθούς. Οι τιμές θα επηρεάζονταν λιγότερο άμεσα απ' την ανεργία. Η σχέση λοιπόν των τιμών με το κόστος παραγωγής, θα γίνονταν έτσι περισσότερο ελκυστική - οι πραγματικοί μισθοί θα επεφταν - και οι εργάτες, που η απασχόλησή τους δεν ήταν πριν επικερδής, για τους εργοδότες, θα προσλαμβάνονταν τώρα. Η πτώση των τιμών δεν θα είχε επίδραση στην αγοραστική δύναμη. Εξ αιτίας του Σαίη, αυτό ήταν πάντοτε αρκετό. Το ποσοστό της απασχόλησης θα συνέχιζε να αυξάνεται, μέχρις ότου το πλησίασμά του στην καθολική απασχόληση να μεγαλώσει το μισθωτικό κόστος και να σταματήσει τις προσλήψεις. Έτσι λοιπόν η οικονομία βρήκε την ισορροπία της στην καθολική, ή έστω, πολύ κοντα στην καθολική απασχόληση''.

John Maynard Keynes.

Περιττό να πω - το έχω ήδη γράψει, άλλωστε : Από τον ''νόμο'' αυτόν, ουδέν έχει απομείνει σήμερα. Με τον ερχομό του Κέϋνς και της μεγάλης δομικής κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος, την περίοδο 1929 - 1941, αυτό το κατασκεύασμα, που είχε την θέση του, όταν λειτουργούσε ο κλασσικός καπιταλισμός του ελεύθερου ανταγωνισμού, πετάχτηκε κυριολεκτικά στα σκουπίδια της Ιστορίας....

(Περισσότερα μπορείτε να δείτε σε παλαιότερο θέμα στο μπλογκ μου, με τίτλο : ''Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ 1929-1932 ΚΑΙ Η ΥΦΕΣΗ 2008 -2009 : ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΔΥΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΓΕΘΩΝ'' http://tassosanastassopoulos.blogspot.com/2009/04/1929-1932-2008-2009.html , όπως, επίσης και στο πρόσφατο θέμα στο μπλογκ μου, με τίτλο : ''29/10/1929 : Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΠΑΝΤΑ ΕΠΙΚΑΙΡΗ 80 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ!'' http://tassosanastassopoulos.blogspot.com/2009/10/29101929-80.html ).