Σεπτέμβριος 1870 : Η επιστολή του Μιχαήλ Μπακούνιν, προς τον Albert Richard και τα περί "αόρατης συλλογικής δικτατορίας", μέσα από μια κριτική αποτίμηση των λεγομένων και των πεπραγμένων του Ρώσου επαναστάτη.

"Εξακολουθείς να ισχυρίζεσαι ότι εμείς οι δύο συμφωνού­με, σε θεμελιώδη ζητήματα. Αλλοίμονο, φίλε μου, φο­βούμαι πολύ ότι βρισκόμαστε, σε πλήρη διαφωνία... Οφείλω να σε θεωρήσω, περισσότερο, παρά ποτέ, οπαδό του συγκεντρωτισμού και του επαναστατικού Κράτους, ενώ εγώ είμαι, περισσότερο παρά ποτέ, αντίθετος προς αυτό, και πιστεύω, μόνο, στην επαναστατική αναρχία, η οποία θα συνοδεύεται, παντού, από μια αόρατη, συλλογική εξουσία, την μόνη δικτατορία που αποδέχομαι, διότι μόνον αυτή συμβιβάζεται, με τις λαϊκές επιδιώξεις και την δυναμική ορμή του επαναστα­τικού κινήματος!

Η επαναστατική στρατηγική σου θα μπορούσε να συνο­ψισθεί, ως εξής,: μόλις ξεσπάσει η επανάσταση, στο Παρίσι, αυτό θα οργανώσει την Προσωρινή Επαναστατική Κομμού­να. Η Λυών, η Μασσαλία, η Ρουέν και οι άλλες μεγάλες πό­λεις θα εξεγερθούν, ταυτοχρόνως, θα αποστείλουν πάραυτα τους επαναστατικούς αντιπροσώπους τους, στο Παρίσι, και θα σχηματίσουν ένα είδος Εθνοσυνέλευσης, ή Λαϊκής Επι­τροπής Δημόσιας Ασφάλειας, για όλη την Γαλλία. Η Επιτρο­πή αυτή θα θεσπίσει την Επανάσταση, σε ολόκληρη την Γαλλία. Η Επιτροπή αυτή θα θεσπίσει την Επανάσταση, την κατάργηση του παλαιού κράτους και την εξάλειψη όλων των εκμεταλλευτικών θεσμών της κοινωνίας, κυβερνητικών, θρησκευτικών, ή οικονομικών. Η Επιτροπή αυτή θα θεσπί­σει, επιπλέον, την κολλεκτιβοποίηση της ιδιοκτησίας και την οργάνωση ενός νέου επαναστατικού κράτους, με δικτατορική εξουσία, προκειμένου να καταπνίξει την εσωτερική και εξω­τερική αντίδραση. Αυτό δεν πιστεύεις;

Η άποψη, το σχέδιο μας είναι, ακριβώς, το αντίθετο - ου­δείς λόγος υπάρχει για να θεωρήσουμε δεδομένο ότι ο επαναστατικός ξεσηκωμός θα πρέπει, αναγκαστικά, να ξεκινή­σει, από το Παρίσι. Θα μπορούσε, κάλλιστα, να ξεκινήσει από τις επαρχίες. Ας δεχθούμε, όμως, ότι η επανάσταση ξεκινά, ως συνήθως, από το Παρίσι. Είμαστε πεπεισμένοι ότι το Παρίσι δεν θα έπαιζε, τότε, παρά μόνον έναν αρνητικό ρόλο, δηλαδή, θα εγκαινίαζε μεν την καταστροφή της παλαιάς τά­ξης πραγμάτων, αλλά δεν θα οργάνωνε την νέα (στην υπό­λοιπη Γαλλία). Εάν το ίδιο το Παρίσι πραγματοποιήσει μιαν επιτυχή εξέγερση, θα έχει τότε την υποχρέωση και το δικαίωμα να αξιώσει αλληλεγγύη, όσον αφορά την ολοσχερή πο­λιτική, δικαστική, οικονομική και διοικητική καταστροφή του Κράτους και της πολιτικής και δημόσιας κατεχόμενης, ή ελεγχόμενης (όχι όμως αυστηρά) προσωπικής ιδιοκτησίας· την διάλυση όλων των λειτουργιών, υπηρεσιών και εξου­σιών του Κράτους· την δημόσια πυρπόληση όλων των δη­μόσιων και ιδιωτικών νομικών εγγράφων και αρχείων. Το Παρίσι θα οργανωνόταν, πάραυτα και στον μέγιστο δυνατό βαθμό, με επαναστατικό τρόπο. Οι, άρτι, συγκροτημένες ερ­γατικές ενώσεις θα κατελάμβαναν, τότε, όλα τα εργαλεία πα­ραγωγής, καθώς επίσης, όλα τα κτήρια και το κεφάλαιο, εξοπλιζόμενες και οργανωνόμενες, σε περιφερειακούς τομείς απαρτιζόμενους, από ομάδες οι οποίες θα είχαν, ως βάση, τα όρια των δρόμων και των συνοικιών. Οι ομοσπονδιακά ορ­γανωμένοι τομείς θα συνενώνονταν, τότε, για να σχηματίσουν μια ομόσπονδη κομμούνα, ενώ το καθήκον της κομμούνας αυτής θα ήταν να διακηρύξει ότι δεν έχει, ούτε το δικαίωμα, ούτε την επιθυμία να οργανώσει, ή να κυβερνήσει ολόκληρη την Γαλλία. Η κομμούνα αυτή, αντιθέτως, θα απηύθυνε έκ­κληση, σε όλους τους ανθρώπους, σε όλες τις κομμούνες και σε ό,τι, έως τώρα, θεωρείτο ξένο έδαφος, να ακολουθήσουν το παράδειγμα της, να πραγματοποιήσουν την δική τους ε­πανάσταση, με, όσο το δυνατόν, ριζοσπαστικότερο τρόπο και να καταστρέψουν το κράτος, τους δικαστικούς θεσμούς, την προνομιούχο ιδιοκτησία κ.λπ.

Το Παρίσι, κατόπιν, θα προσκαλούσε αυτές τις γαλλικές και ξένες κομμούνες να συναντηθούν, είτε στο Παρίσι, είτε σε κάποιο άλλο μέρος, όπου οι αντιπρόσωποι τους θα επεξεργάζοντο, συλλογικά, τις απαραίτητες ρυθμίσεις, για να τεθούν τα θεμέλια της ισότητας, αναγκαίας προϋπόθεσης κάθε ε­λευθερίας. Θα εκπονούσαν ένα απολύτως αρνητικό πρό­γραμμα, στο οποίο θα έδιναν έμφαση, σε ό,τι πρέπει να καταργηθεί, θα οργάνωναν την κοινή άμυνα και προπαγάνδα, εναντίον των εχθρών της Επανάστασης και θα ανέπτυσσαν, εμπράκτως, την επαναστατική αλληλεγγύη, με τους φίλους τους, σε κάθε χώρα.

Το δημιουργικό έργο της Κοινωνικής Επανάστασης, η δημιουργία νέων μορφών κοινωνικής ζωής μπορεί να ανα­δυθεί, μόνο, μέσα από την ζωντανή, πρακτική εμπειρία των οργανώσεων βάσης, οι οποίες θα οικοδομήσουν την νέα κοι­νωνία, σύμφωνα με τις πολυσχιδείς ανάγκες και επιδιώξεις τους.

Οι επαρχίες, τουλάχιστον, τα κύρια κέντρα, όπως η Λυών, η Μασσαλία, το Σαιντ-Ετιέν, η Ρουέν και άλλα, δεν θα πρέ­πει να περιμένουν τα διατάγματα του Παρισιού, για να οργα­νώσουν την Επανάσταση. Πρέπει να εξεγερθούν και όπως το Παρίσι, να πραγματώσουν το αρνητικό, δηλαδή, την κα­ταστροφική φάση της Επανάστασης. Πρέπει να οργανωθούν, αυθόρμητα, χωρίς έξωθεν παρέμβαση, έτσι ώστε η Επαναστατική Ομοσπονδιακή Συνέλευση, ή οι Επαρχιακές και Κομμουναλιστικές Αντιπροσωπείες να μην επιχειρήσουν να κυβερνήσουν και να διευθύνουν ολόκληρη την Γαλλία η Επαναστατική Συνέλευση, αντιθέτως, είναι το δημιούργημα των τοπικών και αυτόνομων οργανώσεων, σε κάθε επανα­στατικό κέντρο της Γαλλίας. 

Κοντολογίς, η Επανάσταση, που ξεσπά σε όλες τις περιοχές, δεν θα έπρεπε και δεν πρέπει να εξαρτάται, από ένα και μόνο καθοδηγητικό κέντρο. Το κέ­ντρο δεν πρέπει να είναι η πηγή, αλλά το προϊόν, όχι η αιτία, αλλά το αποτέλεσμα της επανάστασης.
Αυτό πρέπει να είναι η αναρχία, αυτό πρέπει να είναι, εάν η επανάσταση πρόκειται να είναι και να παραμείνει ζω­ντανή, αληθινή και ισχυρή η μεγαλύτερη δυνατή αφύπνιση όλων των τοπικών παθών και επιδιώξεων, μια εκπληκτική αφύπνιση της αυθόρμητης ζωής παντού. Μετά από την αρχι­κή επαναστατική νίκη, οι πολιτικοί επαναστάτες, αυτοί οι θιασώτες της επαίσχυντης δικτατορίας, θα προσπαθήσουν να καταπνίξουν τα λαϊκά πάθη. Θα απευθύνουν έκκληση για τάξη, για εμπιστοσύνη, για υποταγή, σε εκείνους οι οποίοι, στην πορεία και εν ονόματι της Επανάστασης, υφάρπαξαν και νομιμοποίησαν τις δικές τους δικτατορικές εξουσίες· ι­δού πώς ανασυστήνουν το Κράτος τέτοιοι πολιτικοί επανα­στάτες. Εμείς, αντιθέτως, πρέπει να αφυπνίσουμε και να α­ναθερμάνουμε όλα τα δυναμικά πάθη του λαού. Πρέπει να υλοποιήσουμε την αναρχία, και εν μέσω της λαϊκής καταιγί­δας, πρέπει να είμαστε οι αόρατοι καπετάνιοι που θα καθο­δηγούν την Επανάσταση, όχι με κάποιου είδους φανερή ε­ξουσία, αλλά με την συλλογική δικτατορία όλων των συμ­μάχων μας [μελών της αναρχικής πρωτοποριακής οργάνω­σης της Διεθνούς Συμμαχίας της Σοσιαλιστικής Δημοκρατί­ας], μια δικτατορία χωρίς τεχνάσματα, χωρίς επίσημους τίτ­λους, χωρίς επίσημα δικαιώματα, και συνεπώς πανίσχυρη, καθώς δεν θα φέρει τα στολίδια της εξουσίας. Αυτή είναι η μόνη δικτατορία, την οποία θα αποδεχθώ, αλλά για να λειτουργήσει θα πρέπει πρώτα να δημιουργηθεί, θα πρέπει να είναι έτοιμη και οργανωμένη, εκ των προτέρων, διότι δεν θα γεννηθεί, από μόνη της, ούτε από συζητήσεις, ούτε από θεω­ρητικές αντιπαραθέσεις, ούτε από μαζικές προπαγανδιστικές συγκεντρώσεις...

Εάν θα οικοδομήσετε αυτήν την συλλογική και αόρατη εξουσία, θα θριαμβεύσετε· η, σωστά, διευθυνόμενη επα­νάσταση θα επιτύχει. Ειδάλλως, είναι καταδικασμένη. Εάν φλερτάρετε, με τις επιτροπές κοινωνικής πρόνοιας, με την επίσημη δικτατορία, τότε η αντίδραση, την οποία εσείς οι ίδιοι δημιουργήσατε, θα καταβροχθίσει κι εσάς ...οι οποίοι νομίζετε ότι είσθε οι Δαντών, οι Ροβεσπιέροι και οι Σαιν-Ζυστ του επαναστατικού σοσιαλισμού, ενώ, ήδη, προ­ετοιμάζετε τις υπέροχες ομιλίες σας, τα λαμπρά «πραξικο­πήματά» σας, με τα οποία, δολίως, θα αιφνιδιάσετε έναν έκ­πληκτο κόσμο..."

Μιχαήλ Μπακούνιν



Ο Μιχαήλ Μπακούνιν, τα έργα, τα κείμενά του και η πολιτική και η λοιπή κληρονομιά, που άφησε πίσω του, εξακολουθούν να απασχολούν και φυσικά, θα συνεχίσουν να απασχολούν, όσους στρέφονται, προς την πολιτική και την κοινωνική Ιστορία των ανθρώπινων συσσωματώσεων, αφού η αλήθεια είναι ότι, με την έκρηξη της κοινωνικής επανάστασης, στην Ισπανία, το 1936, με την πρωτοπόρα δραστηριότητα των αναρχικών οργανώσεων της C.N.T. και της F.A.I. και φυσικά, μέσω των μεγάλων κοινωνικών επιρροών του, στο ισπανικό κοινωνικό προλεταριάτο (εργατικό και αγροτικό), στην μικρομεσαία αστική τάξη και στους αστούς και μικροαστούς διανοούμενους, με κοινωνικοθεσμικά εργαλεία την δημιουργία των Κομμούνων, είναι η δική του πολιτική κληρονομιά αυτή, που υπήρξε ο βατήρας, για την εξώθηση των συλλογικών ανθρώπινων  - των επονομαζόμενων, ως κοινωνικών - δραστηριοτήτων, στο πιο ακραίο σημείο, ήτοι στο έπακρο των κοινωνικοβιολογικών ορίων των προσπαθειών, για την επίτευξη αυτού, που έχει αποκληθεί, ως κοινωνική απελευθέρωση, η οποία δεν αποτελεί κάτι το αόριστο, ως μη δυνάμενο να προσδιορισθεί.

Αντιθέτως, από τα διδάγματα της κοινής πείρας, τα οποία έχουν σχετικοποιήσει, αλλά τείνουν να έχουν εκμηδενίσει το πρακτικό περιεχόμενο της έννοιας της κοινωνικής απελευθέρωσης, αυτή δεν έχει αλλάξει, σε τίποτε, ως προς τα στοιχεία, που την συναποτελούν, όσο και αν αυτό αποσιωπάται, ή έχει στρεβλωθεί, ή έχει αφεθεί, στην λήθη, μέσα από την σωρευθείσα και σωρευόμενη σκόνη του χρόνου.

Ορισμός, με συγκεκριμένο περιεχόμενο, για την έννοια της κοινωνικής απελευθέρωσης υπάρχει και μπορεί να είναι, απολύτως, κατανοητός. Φυσικά, είναι συζητήσιμο, το, κατά πόσον είναι, πρακτικά, εφικτός (κάτι, το οποίο εννοείται ότι είναι ένα ζήτημα, απείρως, σημαντικό), αλλά αυτό δεν αλλάζει την ουσία του όλου θέματος, που αφορά τον ίδιο τον ορισμό της κοινωνικής απελευθέρωσης, ο οποίος είναι, πλήρως, συγκεκριμένος. 

Ας προσδιορίσουμε το περιεχόμενό του, για να γνωρίζουμε, για ποιο πράγμα μιλάμε :

Ως κοινωνική απελευθέρωση ορίζεται, όχι, τόσο η παύση της ταξικής διάρθρωσης των κοινωνιών, όσο η κατάργηση της εξουσιαστικής (κρατικής ή/και κοινωνικής) κυριαρχίας των κοινωνικών ελίτ και της κρατικής και της επιχειρηματικής γραφειοκρατίας, επί του συνόλου των κοινωνιών, στις οποίες είναι απαραίτητη η άσκηση συλλογικών εξουσιών, με έναν συνδυασμό εκλογικών διαδικασιών και κυκλικής εναλλαγής καθηκόντων, ο οποίος συνδυασμός θα πρέπει να έχει, ως κέντρο του βάρους του, όχι τόσο την εκλογική διαδικασία, η οποία είναι πρόσφορη, για την δημιουργία και την εξυπηρέτηση των ελίτ και των οργανωμένων συμφερόντων τους, όσο την κυκλική εναλλαγή καθηκόντων όλων των μελών της κοινωνίας, που μπορούν να ασκήσουν αυτά τα καθήκοντα.

Αυτό είναι το περιεχόμενο της έννοιας της κοινωνικής απελευθέρωσης, του οποίου η πραγματοποίηση, όπως μας έχει διδάξει η, έως τώρα, κοινή ιστορική πείρα, προσκρούει στα όρια της ανθρώπινης φύσεως, αφού δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο άνθρωπος, ως βιολογική/κοινωνική οντότητα, τείνει προς το να εξουσιάζει και να εξουσιάζεται, όπως, επίσης, τείνει να άγει και να φέρει, αλλά - πολύ περισσότερο - να άγεται και να φέρεται, από τους εκάστοτε κυρίαρχους, στον χώρο της προπαγάνδας, η οποία, σήμερα, αποκαλείται, επί το επιεικέστερον, ως "επικοινωνία".

Η παραπάνω επιστολή του Μιχαήλ Μπακούνιν, προς τον Albert Richard, γραμμένη, κάπου, τον Σεπτέμβριο του 1870, δηλαδή, πριν την Κομμούνα του Παρισιού και μετά την αποτυχημένη εξέγερση, στην Λυών, έχει γίνει, ως προς το περιεχόμενό της, διαχρονικά, αντικείμενο αντιθετικής κριτικής, αυτά τα, άκρως δυσχερή ζητήματα, προσπαθεί να αντιμετωπίσει, έχοντας υπόψη του, το απλούστατο γεγονός ότι, στην αποκαλούμενη αρχική φάση της επαναστατικής διαδικασίας, που - υποτίθεται ότι - θα οδηγήσει, στην επίπονη διαδικασία της κοινωνικής απελευθέρωσης, θα πρέπει να προκύψει ένα μη κρατικό εξουσιαστικό κοινωνικό σχήμα, το οποίο, προφανώς, θα εξασφάλιζε την κυριαρχία των συλλογικών οργάνων της επαναστατημένης κοινωνίας, επί των μελών των παλαιών αρχουσών τάξεων και ελίτ.

Δεν είναι περιττό, βέβαια, να ειπωθεί ότι όλα όσα αφορούν την "αόρατη συλλογική έξουσία", την οποία είναι η μόνη μορφή δικτατορίας, που αναφέρει ότι αποδέχεται ο Μιχαήλ Μπακούνιν, έχει καταστεί ανεπίκαιρη. Άλλωστε, ήταν ανεπίκαιρη και τότε, που έγραφε αυτή την επιστολή, κάτι, που ο ίδιος ο Μπακούνιν είχε αποδεχθεί, πολύ γρήγορα και μάλιστα, μετά την ήττα της Κομμούνας του Παρισιού, μέσα από την σκληρή, την αδυσώπητη, σύγκρουσή του, με τον Karl Marx και τους μαρξιστές, μια σύγκρουση, η οποία οδήγησε, το 1872, στην διάσπαση της Α' Διεθνούς (της Διεθνούς Ένωσης των Εργαζομένων).


Όπως και άλλη φορά έχουμε γράψει, ο Μιχαήλ Μπακούνιν, μέσα από μια διαδικασία αυτομεταμόρφωσης, μέσα από τις διδαχές της ιστορικής πείρας, εγκατέλειψε αυτές τις δοξασίες και προέβλεψε με απίστευτη ακρίβεια ότι κάθε δικτατορία, σαν αυτή την "δικτατορία του προλεταριάτου", για την οποία έκανε λόγο ο Karl Marx, θα ήταν, όντως, μια δικτατορία, η οποία, όμως, θα μετατραπεί, σε μια "δικτατορία των - υποτιθέμενων ως - σοφών" και των κομματικών στελεχών. 

Κάπως έτσι ο Μιχαήλ Μπακούνιν ξέμπλεξε και με την "αόρατη συλλογική εξουσία", νοουμένη ως συλλογική δικτατορία της παλαιάς δικής του οργάνωσης, που είχε ενταχθεί, στην Πρώτη Διεθνή και των συμμάχων της. 

Δεν είχε άδικο. Και αυτό πρέπει να το λέμε και να το τονίζουμε, πτροκειμένου να αποδώσουμε στον παρεξηγημένο Ρώσο επαναστάτη την τιμή, που του πρέπει, αφού αυτός, στην εποχή του, μέσα από τον δικό του αυθορμητισμό και τα συνεχή λάθη και σφάλματα, που διέπραξε, είναι εκείνος που έπραξε όσα έπρεπε να πράξει και μάλιστα, πολύ περισσότερο, από όσα του αναλογούσαν, κρούοντας, τότε, που έπρεπε τον κώδωνα του κινδύνου της επελαύνουσας γραφειοκρατικοποίησης του εργατικού κινήματος, όταν όλοι οι άλλοι - ή, σχεδόν, όλοι οι άλλοι - δεν είχαν, καν, σκεφθεί την ύπαρξη, ή την έλευση αυτού του κινδύνου.

Ας σκεφθούμε και ας θυμηθούμε ορισμένα, από τα επιχειρήματα του Μιχαήλ Μπακούνιν, για να γίνει κατανοητός ο ισχυρισμός αυτός, ο οποίος στηρίζεται, στην ειλικρινή ικανότητα του ανθρώπου αυτού να προβαίνει, στην, πάντοτε, απαραίτητη, για όλους μας, ουσιαστική αυτοκριτική, που προκύπτει, μέσα από τα διδάγματα της ιστορικής εμπειρίας, που, συν τω χρόνω, τον έκανε, ουσιαστικά, σοφότερο και οδηγούσε την σκέψη του, σε προβλέψεις, οι οποίες υπήρξαν εκπληκτικές, ως προς την μελλοντική κοινωνικοϊστορική εξέλιξη, έως τις ημέρες μας και όπως φαίνεται, για πολύν καιρό, μετά από αυτές :

"Οι ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο κ. Marx και οι ακόλουθοί του δηλαδή, θα επιχειρήσουν να "ελευθερώσουν" την ανθρωπότητα με τον δικό τους τρόπο ..., θα ιδρύσουν μια κρατική τράπεζα και θα συγκεντρώσουν όλη την εμπορική, βιομηχανική, αγροτική, ακόμη και την επιστημονική παραγωγή στα χέρια τους και ύστερα θα χωρίσουν τις μάζες, σε δύο στρατούς - έναν βιομηχανικό και έναν αγροτικό -, υπό τον άμεσο έλεγχο των γραφειοκρατών του κράτους, οι οποίοι θα δημιουργήσουν μια νέα προνομιούχο πολιτική τάξη".


Κάπου εδώ, είναι, που όλα αυτά τα προηγηθέντα, περί της αόρατης συλλογικής δικτατορίας χάνουν το νόημά τους και αποτελούν, ένα υλικό της σκέψης του Μιχαήλ Μπακούνιν, το οποίο ο ίδιος ο Ρώσος επαναστάτης, εμπράκτως, αναγνώρισε, ως σφάλμα, παρά το γεγονός ότι, στην καθημερινή πολιτικοοργανωτική δράση του, ουδέποτε κατάφερε να ξεπεράσει τον οργανωτιστικό μπλανκισμό και ενώ η πορεία της πνευματικής του εξέλιξης έχει αποδείξει ότι ότι ξεπέρασε το αντίστοιχο περιεχόμενο των ιδεών του Louis-Auguste Blanqui.

Αυτή είναι η απλή ιστορική αλήθεια. Όλα τα άλλα στερούνται πραγματικής ουσίας

Αν και κοινωνικά και ιστορικά, οι, περί "αόρατης συλλογικής εξουσίας", ως αόρατης δικτατορίας των επαναστατών θα μπορούσαν να στήσουν, ως ψευδής συνείδηση (δηλαδή ως ιδεολογία), ένα καθεστώς μιας κρατικής "αναρχίας", όπως συνέβη με τους κομμουνιστές και την "Σοβιετική Ένωση". 

Αλλά αυτό είναι ένα ζήτημα, το οποίο θα το θέσουμε, προς εξέταση, σε κάποιο επόμενο δημοσίευμα...