Από τον λόφο του Στρέφη και τα Εξάρχεια του 1860, στην Rosa Luxemburg, στο Βερολίνο, το 1910, στον Μάνο Χατζηδάκη του 1973, που δηλώνει ότι «Δεν μ' ενδιαφέρει ούτε ο Παπαδόπουλος, ούτε κανείς άλλος, φτάνει να είμαι τίμιος με τον εαυτό μου», στην οδό Σταδίου και το ΜΤΣ, το 1926-1927, στην αεροφωτογραφία του Πειραιά, το 1934, στην παλαιστινιακή παραλία του 1944, πριν την ύπαρξη του Ισραήλ, στις γυναίκες του Διστόμου, το 1944, στο Σύνταγμα του 1966 και μετέπειτα : Η μεταμόρφωση της Αθήνας και του Λεκανοπεδίου της Αττικής, μέσα από το φωτογραφικό υλικό του 19ου και του 20ου αιώνα. (42).
1860. Εξάρχεια. Λόφος Στρέφη. Πλάνο από την Ακρόπολη.
Ο λόφος, με καλλιέργειες και λιγοστά σπίτια, στην περιοχή των Εξαρχείων. Το κτίριο, που φαίνεται, κάτω δεξιά, είναι το Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην οδό Πανεπιστημίου. Στο βάθος, το ακατοίκητο τοπίο είναι η Κυψέλη.
1910. Η Clara Zetkin και η Rosa Luxemburg, στο Βερολίνο.
1927.
Οδός Σταδίου. Μέγαρο Μετοχικού Ταμείου Στρατού Μ.Τ.Σ.
Από τις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα (μετά το κίνημα του Γουδή), είχε ξεκινήσει μια συζήτηση, για την αποδέσμευση εκείνου του χώρου, από μια αναχρονιστική, πλέον, χρήση, στο κέντρο μιας,,ολοένα αναπτυσσόμενης μητρόπολης και έγιναν επανειλημμένοι διαγωνισμοί, για την αξιοποίησή του.
Τον τελικό διαγωνισμό κέρδισαν οι αρχιτέκτονες Βασίλειος Κασσάνδρας (1904-1973) και Λεωνίδας Μπόνης (1896-1963), επάνω, σε σχέδια των οποίων οικοδομήθηκε το μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού.
Πενταώροφο οικοδόμημα, επιβλητικό, σε διαστάσεις και κλίμακα, λιτό και στιβαρό, με όλα τα στοιχεία του ανανεωμένου ευρωπαϊκού κλασικισμού της δεκαετίας του 1920.
Οι Βασιλικοί στάβλοι γκρεμίζονται, για να κτιστεί το κτίριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού.
 | |
|
Η συνέντευξη του Μάνου Χατζιδάκι, στον Κώστα Ρεσβάνη, ρεπόρτερ του περιοδικού “Ταχυδρόμος”, που δημοσιεύτηκε, στις 19/10/1973, όταν ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος, με πρωθυπουργό τον Σπύρο Μαρκεζίνη, αποπειράθηκε, διακατεχόμενος, από άγνοια κινδύνου και κυριολεκτικά, ευρισκόμενος, στην κόψη του ξυραφιού, να μετατρέψει την δικτατορία των συνταγματαρχών, σε ένα, περιορισμένης ισχύος και ελεγχόμενο κοινοβουλευτικό καθεστώς έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, εξ αιτίας της ευμενούς “ουδετερότητας” του Μάνου Χατζιδάκι, απέναντι, στο καθεστώς και της αδιαφορίας του - της μη αποκρυπτόμενης αντιπάθειας του -, απέναντι, στις ανησυχίες της ελληνικής κοινωνίας και ιδίως, της νεολαίας εκείνης της εποχής, μας δείχνει την “σκοτεινή πλευρά” του Μάνου Χατζηδάκι, ως ενός ξιπασμένοι καθεστωτικού ελιτιστή.
Ας δούμε αυτήν την συνέντευξη, που έχει ένα απομυθοποιητικό περιεχόμενο, όσον αφορά τον, πραγματικά, μεγάλο συνθέτη, αφού σε αυτήν, ο ίδιος ο Μάνος Χατζηδάκις ομιλεί και αποκαλύπτει τις δυσάρεστες πλευρές του χαρακτήρα και των πεποιθήσεών του.
Ο Κώστας Ρεσβάνης, αφού κάνει μιαν εισαγωγή, ο Μάνος Χατζιδάκι, αρχίζει να λέει : να λέει...
«Έχω αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Απέκτησα μεγαλύτερο αυτοέλεγχο, δεν είμαι πια ο ίδιος. Τώρα ξέρω τι λέω, ενώ παλαιότερα είπα πράγματα που δεν ήθελα...
Προσχωρήσατε στην Λυρική Σκηνή απ' ό,τι συζητείται. Τι θα προκύψη από την νέα στροφή που πήρατε;
Ο Θεός βοηθός... αλλά τι λέτε προσχώρησα. Δεν είναι η πρώτη φορά που θα διευθύνω λυρικό θέατρο. Τον Φεβρουάριο βρέθηκα στο πόντιουμ για την 'Τραβιάτα'…
Ωστόσο, από σας περίμενε κάτι άλλο ο κόσμος. Ίσως νέες φόρμες, χλωρές ιδέες, όχι Λυρική...
Αγαπητέ μου, εγώ, παρ' όλη την κατακραυγή, θα συνεχίσω. Περιφρονώ τον πολύ λαό... Ο λαός αυτός που λέτε μ' έμαθε από τα τραγουδάκια μου. Δεν έσκυψε να δη όλο μου το έργο. Έγινα συμπτωματικά γνωστός μ' αυτά τα τραγουδάκια κι' από τον καιρό των 'Παιδιών του Πειραιά' απόκτησα την δημοτικότητα τύπου Βουγιουκλάκη...
Ανάμεσα σ' αυτό τον «λαό», κύριε Χατζιδάκι, υπάρχουν άνθρωποι που δάκρυσαν ακούγοντας τα τραγουδάκια σας...
Έπρεπε να πάνε στον γιατρό, στον οφθαλμίατρο ειδικώτερα. Κάτι θα είχαν τα μάτια τους...
Δακρύζουν ακόμη, ίσως, κι' ας μην το δεχόσαστε...
Να πάνε στον γιατρό. Εγώ, πάντως, υπήρξα πριν από τα τραγουδάκια μου και υπάρχω μετά από αυτά.
Διαβάζω πως θα αναλάβετε την διεύθυνση μπουάτ στην Πλάκα. Ο Μίκης Θεοδωράκης έρχεται στην Ελλάδα. Αλλάζουν τα χρώματα σ' αυτόν τον τόπο. Οι νέοι ίσως περιμένουν κι' εσάς για τις νέες προοπτικές που μπορεί να ανοιχτούν...
Σιχαίνομαι τις μπουάτ, σιχαίνομαι και την σημερινή Πλάκα. Όσα γράφτηκαν για την επιστροφή μου στην Πλάκα, είναι ψέματα. Εγώ δεν είπα τίποτε. Όταν ήμουν νέος, η Πλάκα ήταν από τα πιο όμορφα κομμάτια της Αθήνας. Τώρα, μόνο με την συνοδεία της Αμέσου Δράσεως μπορείς να περάσης. Οι νέοι να μην περιμένουν τίποτε. Δεν ανοίγεται καμμία προοπτική. Ο μύθος της νέας γενιάς... Τι θα πη «νέα γενιά»; Μετράτε αριθμούς, ηλικίες...
Μετράω φωνές, κύριε Χατζιδάκι. Από τ' αμφιθέατρα, έως τα εργοστάσια...
Κι' εγώ νέος είμαι. Και μάλιστα πιο νέος από τους νέους που πιστεύουν σαν βλάκες ότι πονάνε για τα κοινά. Φασαρία μόνο κάνουν...
Οι νέοι βάζουν το κεφάλι τους στην φωτιά και το ξέρετε. Γιατί το θέλουν.
Ας κάνουν ό,τι θέλουν. Πάρτε το είδηση, εμένα δεν με αγγίζει ο μύθος της «νέας γενιάς». Και στο τέλος, να σας πω κάτι; Εγώ δεν τρττττταπευθύνομαι σε «γενιές». Γράφω μουσική και μ' αυτήν μιλάω σε ανθρώπους που έχουν ευαισθησία. Τον μύθο της νέας γενιάς τον έκαναν παράθυρο για να μπουν μέσα της αυτοί που θέλουν να την εκμεταλλευθούν... Υπάρχουν, αγαπητέ μου, σ' αυτή την νέα γενιά και παιδιά ευαίσθητα. Αλλά αυτά ακριβώς δεν έχουν τα χαρακτηριστικά της γενιάς τους! Κι εγώ σαν νέος υπήρξα ανήσυχος, όχι, όμως, βλαξ... Θωρακίζονται πίσω από την ετικέτα «νέα γενιά», συσσωρεύουν άχρηστες γνώσεις, μια που η πληροφόρηση είναι εύκολη σήμερα και ενώ στην ηλικία είναι νέοι, έχουν ήδη προσχωρήσει στην παλαιά γενιά. Δεν θα είμαι αρεστός μ' αυτά που λέω. Έχω, όμως, παράδειγμα τον εαυτό μου, που σαν νέος βρήκε την ομορφιά σε ανθρώπους πιο ηλικιωμένους. Πλησίασα τον Σεφέρη, τον Γκίκα, τον Πικιώνη, τον Τσαρούχη, τον Ελύτη, τον Γκάτσο, τον Μόραλη. Όλοι αυτοί, φίλοι μου και δάσκαλοι, με δίδαξαν να μην κολακεύω ούτε γενιές, ούτε ανθρώπους...
Νομίζω πως οι νέοι σήμερα δεν έχουν ανάγκη από κολακείες, κύριε Χατζιδάκι. Απλά και μόνο βλέπουν, ακούνε, κρίνουν, δρουν, γνωρίζουν το ειδικό βάρος τους. Και ποιοι νομίζετε ότι αγάπησαν τα τραγούδια σας;
Δεν μ' ενδιαφέρει... Εγώ δεν κάνω τέχνη για τον λαό. Απευθύνομαι σε ωρισμένες ομάδες ανθρώπων μόνο. Αν έχω ενδιαφέρον, ας με ανακαλύψουν. Όταν διάβαζα Σεφέρη, δεν ρώτησα τι ηλικία έχει...
Είπατε πως απευθυνόσαστε σε «ομάδες ανθρώπων». Τονίσατε ότι έντεχνα καλλιεργείται ο «μύθος της νέας γενιάς». Αν αυτό ήταν... πλάγια πρόταση προς την κατεύθυνση Θεοδωράκη...
Μου υποσχεθήκατε να μη μιλήσουμε γι' αυτά. Μου φανήκατε συμπαθητικός από χθες (σ.σ. ο Ρεσβάνης λέει πως είχε συναντήσει τον Χατζιδάκι τυχαίως την προηγούμενη νύχτα, καθώς αγόραζε πέντε-έξη κουτιά τσιγάρα από περίπτερο στο Παγκράτι). Ήθελα να σας μιλήσω, αλλά τι τον θέλετε τον Μίκη... Όχι δεν κάνω υπαινιγμό για τον Θεοδωράκη. Είναι κι εκείνος εξ ίσου ικανός να αιτιολογήση τις απόψεις του. Εξ άλλου, ποτέ δεν είχαμε κάτι κοινό με τον Μίκη, εκτός απ' το ότι γράφουμε κι' οι δυο μουσική...
Μιλήστε μου, τότε, για τον μουσικό Θεοδωράκη...
Έχω γνώμη, αλλά δεν απαντώ.
Να μου πήτε, αν σας αρέσει η νέα του μουσική…
Δεν απαντώ.
Σημαίνει άρνηση του έργου του αυτό το «δεν απαντώ»;
Δεν απαντώ.
Πάντως, δεν σημαίνει παραδοχή...
Δεν απαντώ. Μα τι πάθατε με τον Μίκη. Όταν έλθη θα μπορέσουμε ίσως να μιλήσουμε από κοντά. Η αλληλογραφία δεν είναι στο αίμα μου. Και σας το ξαναλέω. Δεν έχουμε τίποτα κοινό, ούτε για συμφωνία, ούτε για σύγκρουση... Γιατί πάντα μαζί ο Χατζιδάκις και ο Θεοδωράκης; Σταματάω τώρα εγώ αυτή την σύζευξη. Είμαστε φίλοι με τον Μίκη και συνομήλικοι. Τίποτε άλλο. Εξ άλλου εκείνον τον ακούνε μέσα σ' ένα κομφούζιο πολιτικής και μουσικής. Εμένα, όμως, όχι.
Η επιτυχία της πρόσφατης συναυλίας του Ξαρχάκου θα πρέπει να σας προβλημάτισε, γύρω από το τι θέλει ο κόσμος σήμερα...
Μπράβο στον Ξαρχάκο. Όμως, εγώ σκέπτομαι πως το μεγάλο κοινό δεν το ελέγχεις, σε ελέγχει. Σας μίλησα για ένα μίνιμουμ ευαισθησίας που πρέπει να έχη ο δέκτης.
Κι εγώ σκέφτηκα, κύριε Χατζιδάκι, πως για όλους τους δέκτες δεν υπάρχει το ίδιο περιβάλλον και οι ίδιες ευκαιρίες για την ευαισθητοποίηση, που θα πη πως ο κοινωνικός περίγυρος δεν έχει την ίδια σύσταση. Και μόνο οι δέκτες δεν φταίνε γι' αυτό...
Κοινωνικό περιβάλλον... Άλλος μύθος. Όπως γεννιέσαι να 'σαι πομπός, έτσι γεννιέσαι να 'σαι δέκτης. Οι άνθρωποι έρχονται στον κόσμο μ' έναν κάποιο βαθμό δεκτικότητος...
... που βελτιώνουν ή εξαφανίζουν οι διαφορετικές συνθήκες ζωής.
Όχι. Ή την έχεις την ευαισθησία, ή δεν την έχεις. Είδα σε επαρχίες παιδιά συγκροτημένα, ευαίσθητα, και είδα στην Αθήνα παρέα δέκα νέων, που επί ώρες μιλούσαν με σαράντα λέξεις. Μετρούσα με ηδονή: σαράντα λέξεις...
Κι' εγώ άκουσα συζήτηση φοιτητών να μιλούν στα είκοσί τους χρόνια, νύχτες ολόκληρες, με χιλιάδες λέξεις για χίλια προβλήματα...
Εάν η σκέψη γίνει αποθήκη γνώσεων, θεωρώ θετικώτερο στοιχείο την παρέα με τις σαράντα λέξεις.
Οι φοιτητές που σας έλεγα, κύριε Χατζιδάκι, δεν μένουν μόνο στα λόγια. Παίζουν –και χάνουν συχνά– την καριέρα τους, την ζωή τους. Νομίζω πως πρόσφατα θα πληροφορηθήκατε κι εσείς γι' αυτό...
Είμαι εναντίον του «προετοιμασμένου ηρωισμού». Οι ακούσιοι ήρωες είναι ιδανικές περιπτώσεις. Ο «προετοιμασμένος ήρωας» είναι ο μελλοντικός δυνάστης...
Δηλαδή κύριε Χατζιδάκι «αλλοίμονο στις χώρες που έχουν ανάγκη από ήρωες»;
Μην με ειρωνεύεσθε. Κατάλαβα την λεπτή σας ειρωνεία, αλλά εγώ μιλάω γενικότερα. Σέβομαι τις ταλαιπωρίες των συγχρόνων ηρώων, αλλά δεν πείθομαι για την σημασία τους.
Νομίζω πως εσείς, κύριε Χατζιδάκι, δεν έχετε ταλαιπωρηθή από καμμία κυβέρνηση ή κατάσταση. Θα μπορούσαν να σας πουν... μόνιμο κατεστημένο. Αυτό σημαίνει πως δεν κεντρίζετε τους κρατούντες...
Είμαι με ό,τι θετικό επιδιώκει μια κυβέρνηση και εναντίον κάθε αρνητικού. Άλλοι συμμαχούν με άλλου είδους κατεστημένα, που αλλοίμονό μας, αν έλθουν. Υπήρξα προσωπικός φίλος του Καραμανλή, όχι φίλος της ΕΡΕ. Δεν είμαι α-πολιτικός. Απλώς δεν είμαι «πολιτικός», με την έννοια πως δεν οχυρώνομαι πίσω από σχήματα για να υπάρξω σαν καλλιτέχνης. Ασχολούμαι με τα προβλήματα του καιρού μου, δεν είμαι πολιτικός της μόδας. Μένω στο επίπεδό μου, δηλαδή είμαι άνθρωπος που δεν πράττω εύκολα. Η πολιτικότητά μου δεν περιέχει συνθήματα. Ξέρω πως έρχομαι σε σύγκρουση με το πολιτικό αίσθημα των πολλών...
Δεν ήλθα πιο νωρίς στην Ελλάδα για φορολογικούς λόγους. Έφυγα πριν από την 21η Απριλίου 1967 και έμεινα έξω για τους λόγους που σας είπα. Και ποτέ δεν φώναξα πως «θα έλθω κι ας με συλλάβουν...». Κάποιος το φώναξε, ενώ ήξερε πως δεν υπήρχε κίνδυνος να συλληφθή. Και είπε ακόμη: «Η Ελλάδα δεν είναι του Παπαδόπουλου...». Λοιπόν; Η Ελλάδα ήταν του Παπαδόπουλου πριν έξη χρόνια και τώρα δεν είναι; Αυτά δεν είναι τίμια πράγματα. Δεν μ' ενδιαφέρει ούτε ο Παπαδόπουλος, ούτε κανείς άλλος, φτάνει να είμαι τίμιος με τον εαυτό μου.
Εσάς κύριε Χατζιδάκι, όχι μόνο οι κυβερνήσεις, αλλά και η λογοκρισία σάς άφησε ανέγγιχτο...
Η λογοκρισία είναι ηλίθιος θεσμός. Όμως, δεν θίγει την ουσιαστική Τέχνη. Εμένα δεν με θίγει, γιατί δεν εφάπτεται με το έργο μου, γιατί δεν μιλώ με συνθήματα. Ίσως, εξ άλλου, δεν ξέρετε πως έχω διαμαρτυρηθή και παλαιότερα και πρόσφατα για το θέμα της λογοκρισίας. Επί Καραμανλή μου είχαν απαγορεύσει το τραγούδι μου «Ήταν που λέτε μια φορά, όπου ήταν ένας βασιλιάς, καλό ανθρωπάκι...». Γιατί ζητάτε από τη σημερινή κυβέρνηση να καταργήση κάτι που το βρήκε έτοιμο και δεν το κατασκεύασε; Δεν υπερασπίζομαι την σημερινή κατάσταση, αλλά εγώ τουλάχιστον σ' αυτόν τον τόπο κυκλοφορώ και μιλώ ελεύθερα, γιατί την ελευθερία μου δεν την εξαρτώ από πολιτικά σχήματα. Είμαι εσωτερικά ελεύθερος. Άλλωστε, εδώ δεν έχουμε τα αφόρητα καθεστώτα της Χιλής ή της Σοβιετικής Ενώσεως...
Θυμήθηκα μια φράση του Ηλία Πετρόπουλου, που γράφτηκε σε βιβλίο απαγορευμένο: «Δια του αμοραλισμού κατέκτησα την ελευθερία μου»...
Ας συζητήσουμε για σοβαρά πράγματα και πρόσωπα... Όσο για το περιεχόμενο της φράσεως: Εγώ είμαι ηθικό ον, με διέπουν αρχές τις οποίες ή τις έχω βάλει εγώ ή υπάρχουν σαν νόμοι.
Κάτι καινούργιο, ίσως, αυτό το «Μεθυσμένο Κορίτσι»;
Όχι εντελώς καινούργιο. Τραγούδια θα είναι δεμένα με μύθο. Ένας οδοιπόρος βρίσκει μια μέρα ένα μεθυσμένο κορίτσι. Θέλει να το προστατεύση, αλλά το κορίτσι τού επιτίθεται και του κόβει το κεφάλι. Ταυτόχρονα ανακαλύπτει πως το –ακέφαλο πλέον– σώμα είναι του Αλκιβιάδη. Δεν ξέρει τώρα τι να κρατήση. Το κεφάλι του οδοιπόρου ή το σώμα του Αλκιβιάδη; Ο μύθος είναι διδαχτικός, περιέχει πάθος, βία και νοθεία... Η επιφάνεια των τραγουδιών μου είναι τόσο απλή, όσο το σώμα του Αλκιβιάδη. Για τον οδοιπόρο επηρεάστηκα από τον Μαξιμίλιαν Σελ, που γνώρισα πρόσφατα στην Γερμανία. Για το «μεθυσμένο κορίτσι» από τον Φελλίνι της "Roma" και για τον Αλκιβιάδη από το περίπτερο που αγοράζω τσιγάρα...
Αυτή είναι η αλήθεια, όσον αφορά τον Μάνο Χατζηδάκι. Scripta manent…
Σχόλια