"Adults in the room" (6) : Το ολέθριο βέτο του μοιραίου, για την χώρα, Γιάννη Δραγάσακη, στην εφαρμογή του σχεδίου Βαρουφάκη, η προδοσία της λαϊκής εντολής του OXI, που βγήκε από τις κάλπες, στο δημοψήφισμα - το οποίο έγινε, ως "έξοδος κινδύνου", με σκοπό να χαθεί - και η υποταγή της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ, στις απαιτήσεις της τρόικας.

Προχωρώντας, σήμερα, στο έκτο και τελευταίο δημοσίευμα, σε αυτό, εδώ, το μπλογκ, για το βιβλίο του Γιάννη Βαρουφάκη "Adults in the room", θα παρουσιάσω όσα έγιναν, πριν και μετά την διεξαγωγή του δημοψηφίσματος της 5/7/2015, ξεκινώντας από το τελευταίο μέρος της συνεδρίασης του Eurogroup, στις 25 Ιουνίου 2015 και αφού ο Βαρουφάκης, αν και ξεδοντιασμένος, από τον Αλέξη Τσίπρα και την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, κατάφερε να βραχυκυκλώσει τις ηγεσίες και τον σκληρό πυρήνα της τρόικας, όπως και τους Βόλφγκανγκ Σόιμπλε και Γερούν Ντάισελμπλουμ. 

Και στην συγκεκριμένη περίπτωση, αυτό, που με ενδιαφέρει είναι τα γεγονότα και μόνον, αυτά. Δεν με ενδιαφέρουν οι και δεν εστιάζω την προσοχή μου, στις γνώμες και στις απόψεις του Γιάννη Βαρουφάκη, για την στάση, την συμπεριφορά και την ψυχική διάθεση των συνομιλητών του. Ούτε με ενδιαφέρει η ερμηνεία την γεγονότων, στην οποία καταφεύγει ο συγγραφέας. 

Όλα αυτά τα λαμβάνω υπόψιν μου, αλλά δεν στέκομαι σε αυτά. Και τούτο διότι, πάνω από όλα, σημασία έχουν τα γεγονότα, που ο Γιάννης Βαρουφάκης παρουσιάζει. Και αυτά τα γεγονότα κανείς δεν τα έχει αμφισβητήσει. 

Η ουσία της όλης υπόθεσης είναι ότι ο Αλέξης Τσίπρας και η ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ, μαζί με την πλειοψηφία του κομματικού στελεχιακού δυναμικού, πρόδωσαν, απροκάλυπτα, την λαϊκή εντολή του δημοψηφίσματος της 5/7/2015, σπέρνοντας και παγιώνοντας, στην ελληνική κοινωνία, την απογοήτευση και την παραίτηση. 

Και αυτή η προδοσία ήταν προμελετημένη και σχεδιασμένη, ευθύς εξ αρχής, από τον Αλέξη Τσίπρα και την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, ήδη, από τότε, που, στα τέλη Νοεμβρίου 2014, κάλεσαν τον Γιάννη Βαρουφάκη και του ζήτησαν να αναλάβει το υπουργείο Οικονομικών και τις διαπραγματεύσεις, με την τρόικα, συμφωνώντας μαζί του, ως προς το πρόγραμμα και την στρατηγική που θα ακολουθήσουν, για την αναδιάρθρωση του ελληνικού δημόσιου χρέους, την άρνηση υπογραφής νέου Μνημονίου, την μη λήψη νέων δανείων και νέων μέτρων λιτότητας, προτιμώντας, στην "χειρότερη" περίπτωση, αν οι δανειστές δεν έκαναν πίσω, την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη, από την αποδοχή και την υπογραφή ενός 3ου Μνημονίου, το οποίο θα οδηγούσε, στην παραμονή της ελληνικής κοινωνίας, στο καθεστώς της χρεωδουλείας, που έφεραν τα δύο προηγηθέντα Μνημόνια.

Εννοείται ότι ο Αλέξης Τσίπρας, ο Νίκος Παππάς και ο Γιάννης Δραγασάκης, όπως και η λοιπή ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τον Γιάννη Βαρουφάκη, ως ένα φόβητρο, έναντι των δανειστών και στην συνέχεια, αφού εξαντλήσουν όλα τα πολιτικά παιχνίδια, που μπορούσαν να κάνουν, προκειμένου να πείσουν το Βερολίνο και την λοιπή ηγεσία της ευρωζώνης, να τους δώσει μια καλή συμφωνία, είχαν εξ αρχής, σκοπό - αν μια τέτοια συμφωνία δεν προχωρούσε και οι δανειστές έμεναν αδιάλλακτοι, στην υπογραφή ενός 3ου Μνημονίου - να πετάξουν τον Βαρουφάκη, στα σκουπίδια, εάν επέμενε, στο σαφές και λεπτομερές σχέδιο, που είχε καταστρώσει, για την αντιμετώπιση της πραγματικής, ή της υποτιθέμενης αδιαλλαξίας των δανειστών, με το οποίο, φαινομενικά και φυσικά, ψευδόμενοι ο Αλέξης Τσίπρας και οι λοιποί ηγέτες του ΣΥΡΙΖΑ, είχαν συμφωνήσει να εφαρμόσουν.

Ο Γιάννης Βαρουφάκης την πάτησε και αποδέχτηκε την πρότασή τους και στην συνέχεια, αφοπλίστηκε και παροπλίστηκε, για να τον πετάξουν, στο τέλος, στα σκουπίδια, όταν αυτός επέμενε, στην εφαρμογή των σχεδίων έκτακτης ανάγκης, που είχε καταστρώσει και στην εφαρμογή ενός παράλληλου, με το ευρώ, συστήματος πληρωμών, το οποίο, εάν οι ηγέτες της ευρωζώνης παρέμεναν αδιάλλακτοι, θα μπορούσε να γίνει, εύκολα, η βάση για την εισαγωγή ενός νέου εθνικού νομίσματος.

Αυτό είναι (δηλαδή το Grexit), που, ουδόλως, επιθυμούσε η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ να συμβεί. Και φυσικά, ήσαν όλοι τους αποφασισμένοι να υποταχθούν, στις απαιτήσεις των δανειστών και να υπογράψουν το 3ο Μνημόνιο, αγνοώντας και πετώντας στα σκουπίδια, το συντριπτικό ΟΧΙ της μεγάλης πλειοψηφίας του εκλογικού σώματος, που πήρε μέρος, στο δημοψήφισμα της 5/7/2015.

Προφανώς, αυτή η συνολική συμπεριφορά του Αλέξη Τσίπρα και της ηγετικής ομάδας, όπως και της πλειοψηφίας των μελών του ΣΥΡΙΖΑ, υπήρξε άθλια. 

Αλλά, στην τρέχουσα πολιτική πρακτική, αυτό δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο. Αποτελεί διαδεδομένη συνήθεια και φυσικά, ο Γιάννης Βαρουφάκης όφειλε να το γνωρίζει αυτό. Και φυσικά, το γνώριζε, αν και η αλήθεια είναι ότι διατηρούσε αδικαιολόγητες αυταπάτες, που τον ξεγέλασαν και οι οποίες, όσον αφορά τον Αλέξη Τσίπρα και την πλειοψηφία του κομματικού στελεχιακού δυναμικού του ΣΥΡΙΖΑ, περιγράφονται, από τον ίδιο τον Γιάννη Βαρουφάκη, παρακάτω.

Όμως, επειδή μου αρέσει να είμαι πρακτικός άνθρωπος, αυτό, που έχει σημασία, είναι η απάντηση, στο ερώτημα, που, εκ των πραγμάτων, για μια, ακόμη, φορά, τίθεται :

Μπορούσε το σχέδιο Βαρουφάκη να εφαρμοστεί και να καταφέρει να οδηγήσει το Βερολίνο, στην οπισθοχώρηση; 

Φυσικά και μπορούσε. Αλλά, για να επιτύχει τους στόχους του, ήταν απαραίτητο το σχέδιο αυτό να τεθεί σε πρακτική εφαρμογή. 

Αυτό το προαπαιτούμενο, όμως, χρειαζόταν την πλήρη στήριξη του Αλέξη Τσίπρα και της λοιπής ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ (δηλαδή, βασικά και κυρίως, του Γιάννη Δραγασάκη). 

Όμως, ο μοιραίος και ολέθριος, για την ελληνική κοινωνία, Γιάννης Δραγασάκης πρόβαλε βέτο, στην πρακτική εφαρμογή του σχεδίου Βαρουφάκη, για κούρεμα των ελληνικών κρατικών ομολόγων SMP, που κατείχε η ΕΚΤ και κυρίως, στην εφαρμογή του παράλληλου συστήματος πληρωμών, μέσω του TAXIS, προκειμένου να διατηρηθεί η ρευστότητα στην ελληνική οικονομία, ανεξάρτητα από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. 

Και αυτό το βέτο υπήρξε κρίσιμο, αφού καθόρισε την πορεία του τόπου μας και κατηύθυνε τις εξελίξεις, στην ελληνική κοινωνία, για τις επόμενες πολλές δεκαετίες. Μπορεί και για πάντα. 

Με δεδομένο αυτό το γεγονός του καταστροφικού και επαίσχυντου βέτο του Γιάννη Δραγασάκη, που επιδείκνυε, στην πράξη και την, επίσης, δεδομένη υποταγή του Αλέξη Τσίπρα και της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ, στις απαιτήσεις των δανειστών, το Βερολίνο δεν είχε κανέναν λόγο να υποχωρήσει. Και δεν υποχώρησε. 

Το μόνο πρόβλημα, που είχε και που αντιμετώπιζε το Βερολίνο, ήταν και πρόβλημα όλων των δανειστών. 

Το πρόβλημα αυτό ήταν ο Γιάννης Βαρουφάκης, ο οποίος υπήρξε ο μοναδικός πραγματικός αντίπαλος όλων τους, είχε γερές αγγλοσαξωνικές πλάτες και ήταν ανυποχώρητος, στις βασικές θέσεις του, που ήσαν, επιστημονικά, τεκμηριωμένες και ρεαλιστικές. 

Βέβαια, οι θέσεις του Γιάννη Βαρουφάκη αποδείχτηκαν, στην πράξη ατελέσφορες, αλλά η ανεδαφικότητά τους ήταν αποτέλεσμα της συμπεριφοράς και της στάσης του Αλέξη Τσίπρα και της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ, μετά το βέτο του Δραγάσακη. Επρόκειτο για μια συγκεκριμένη πολιτική επιλογή. Αυτό που συνέβη, δεν ήταν κάτι το αναπόδραστο. 

Για να λυθεί, λοιπόν, αυτή η δυσάρεστη και δυσεπίλυτη σπαζοκεφαλιά του Βερολίνου και των δανειστών, ήταν απαραίτητο να απομακρυνθεί ο Γιάννης Βαρουφάκης, από το υπουργείο Οικονομικών.

Όπερ και εγένετο.

Απλώς, ο Βαρουφάκης άργησε να παραιτηθεί. Έπρεπε να το είχε κάνει, από τον Φεβρουάριο ή, το αργότερο, στα τέλη Απριλίου 2015, όταν ο Τσίπρας και, πάνω απ' όλους, ο Δραγάσακης, πρακτικά, τον αφόπλισαν και τον παρόπλισαν, εξοστρακίζοντάς τον, από τις εντατικές διαπραγματεύσεις, με τα μέλη της τρόικας.

Αν, όμως, είχε παραιτηθεί, από τότε, που αναφέρω, δεν θα είχαμε, στα χέρια μας, αυτήν την συναρπαστική διήγηση, που έχουμε, σήμερα και η οποία αποτελεί, πλέον, ένα  αναπόσπαστο και άκρως, σημαντικό κομμάτι της σύγχρονης, της παρούσας ελληνικής ιστορίας. 

Αλλά, ας δούμε, παρακάτω, την συγκεκριμένη γραπτή αφήγηση του, τότε, υπουργού Οικονομικών της ελληνικής κυβέρνησης, έτσι όπως αυτή εκτυλίσσεται, μέσα από τις σελίδες 720, έως 778 του βιβλίου του, για να μάθουμε, με ακρίβεια, το τί συνέβη, λίγο πριν και αμέσως, μετά το δημοψήφισμα, με την προδοσία του Αλέξη Τσίπρα και της ηγετικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ, που από καιρό, ετοίμαζαν την υποταγή τους, στις απαιτήσεις των δανειστών και την παραμονή της ελληνικής κοινωνίας, υπό το καθεστώς της χρεωδουλείας :

" Έχοντας ζητήσει και έχοντας λάβει ξανά τον λόγο, αυτή τη φορά στράφηκα προς την Κριστίν Λαγκάρντ ρωτώντας :

"Μπορείς να πεις, εκ μέρους του ΔΝΤ, ότι το ελληνικό χρέος είναι βιώσιμο με βάση την προτεινόμενη συμφωνία; Ρωτώ, Κριστίν, επειδή, απ' όσο ξέρω, για να βάλετε την υπογραφή σας σε μια συμφωνία, πρέπει να εξασφαλίσετε πρώτα ότι το κρατικό χρέος είναι βιώσιμο. Αυτό έχει σημασία, καθώς, όπως έχει πει επανειλημμένως ο Βόλφγκανγκ, χωρίς την προσυπογραφή του ΔΝΤ εκείνος δεν μπορεί να περάσει οτιδήποτε από τη Βουλή του".

Όταν έλαβε τον λόγο, η Κριστίν προσπάθησε να αποφύγει το ζήτημα, όμως στο τέλος παραδέχτηκε ότι το Δημόσιο χρέος της Ελλάδας "έπρεπε να επανεξεταστεί". Παρενέβην λέγοντας πως αυτό σήμαινε, με βάση τη δική μου ανάγνωση, ότι η έκθεση βιωσιμότητας χρέους (DSA) που μου παρουσιάστηκε εκείνη τη μέρα δεν είχε τη σφραγίδα έγκρισης του ΔΝΤ και συνεπώς δεν έστεκε ούτε το SLA - το κείμενο με τα προαπαιτούμενα  η ισχύς του οποίου, σύμφωνα πάντα με τους κανόνες του ΔΝΤ, επαφίετο στην ύπαρξη κοινώς αποδεκτής ανάλυσης για τη βιωσιμότητα του χρέους. "Αν είναι έτσι τα πράγματα" κατέληξα κοιτάζοντας τον Γερούν, "το σχέδιο συμφωνίας που μου κατάθεσες ήταν, από τη μία, αδύνατον να το περάσει ο Βόλφγκανγκ από την Μπούντεσταγκ ενώ, από την άλλη, παραβίαζε τον εσωτερικό κανονισμό του ΔΝΤ".

Η Κριστίν φαινόταν να έχει χάσει το χρώμα της. Αργότερα αποκαλύφθηκε ότι, μόλις το προηγούμενο βράδυ το ΔΝΤ είχε υποκύψει στις γερμανικές πιέσεις να αποκρύψει την πιο πρόσφατη εκ μέρους του ανάλυση της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους. Αναμφίβολα ο λόγος ήταν, όπως ανέφεραν οι New York Times, ο εξής :

"Εχοντας εξετάσει τα νούμερα, το ταμείο συμφωνούσε με το κεντρικό επιχείρημα του κ. Βαρουφάκη : Η Ελλάδα είχε χρεωκοπήσει και χρειαζόταν ελάφρυνση του χρέους από τους Ευρωπαίους για να επιβιώσει". 

Όπως σύντομα θα ανακάλυπτα, η φίμωση του ΔΝΤ κατά τη διάρκεια της συνόδου του Eurogroup της 25ης Ιουνίου είχε προκαλέσει αναστάτωση στην έδρα του ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον. Γνωστοί μου που εργάζονταν στο ταμείο μού επιβεβαίωσαν ότι "η κατάσταση ήταν κρίσιμη" και η ηγεσία της Λαγκάρντ βρισκόταν υπό αμφισβήτηση. 

Προτού προλάβει να απαντήσει η Κριστίν, παρενέβη ο Βόλφγκανγκ και επανέλαβε άλλη μια φορά :

"Η πρόταση των θεσμών δεν είναι αποδεκτή από την πλευρά μας. Δε γίνεται να υπάρξει χρηματοδότηση... Δε θέλουμε ούτε ενός μηνός παράταση... Δεν μπορεί να υπάρξει νέα χρηματοδότηση ,θα πρέπει να στηριχθούν στη μεγαλύτερη ανάπτυξη..." 

Πάρα την ξεκάθαρη θέση του Βόλφγκανγκ, ο Γερούν συνέχιζε να με πιέζει να αποδεχτώ την πρόταση της τρόικας την οποία ο Βόλφγκανγκ την ίδια στιγμή απέρριπτε! Ο Ντάισελμπλουμ, για δεύτερη μόλις φορά σε Eurogroup στο οποίο συμμετείχα, αγνόησε τον Σόιμπλε - κάτι που εξηγείται μόνο από την πίεση που του άσκησε η Μέρκελ και υπό τις εντολές των πραγματικών αφεντικών, του σκοτεινότερου τμήματος της τρόικας, των Βίζερ, Κοστέλλο και Τόμσεν. Μιλούσε λες και προσποιούνταν ότι δεν είχε ακούσει τις ενστάσεις του Σόιμπλε. Διασκεδάζοντας, ομολογώ, με την αυτοπαγίδευση και με την αμηχανία του Γερούν, που είχε εντολές να μου επιβάλει κάτι το οποίο, αναπάντεχα, απέρριπτε ο Σόιμπλε, ρώτησα τον προεδρεύεοντα Ολλανδό :

"Μου λες, Γερούν, ότι πρέπει να αποδεχτώ την πρόταση των θεσμών άνευ εναλλακτικής; Ισχύει δηλαδή αυτό που είπε ο Σλοβένος συνάδελφος "ή αυτό ή τίποτα"; Ρωτάω, απλώς γιατί πρέπει να το μεταφέρω στην κυβέρνησή μου". 

Ευρισκόμενος σε σύγχυση, ο Γερούν απάντησε με τη συνηθισμένη του αφελή βαρβαρότητα :

"Πρέπει να υπάρξει συμφωνία. Αν ζητάτε να σας το θέσουμε στη βάση "ή αυτό ή τίποτα" κι αυτό γίνεται. Μπορείτε απλώς να πείτε ναι. Κι αυτό είναι μια επιλογή  Σοβαρά τώρα!" 

Βλέποντας πως η μεταμφίεσή του σε χαρακτήρα μαφιόζικης ταινίας, με τη ρήση "θα σου κάνω μια προσφορά στην οποία δεν μπορείς να πεις όχι", δε λειτουργούσε, ο Γερούν ανακοίνωσε σύντομο διάλειμμα. "Θα το χρησιμοποιήσει για να καταστρώσει κάτι εναντίον μας", είπα στον Ευκλείδη ο οποίος έγνεψε καταφατικά.

Στο διάλειμμα, καθώς επέστρεφα στην αίθουσα από την τουαλέτα, ο Σόιμπλε μου έγνεψε να πάω προς το μέρος του. Γονάτισα στο πλάι και αρχίσαμε να μιλάμε. "Κάτσε", με προσκάλεσε, δείχνοντας τη θέση του υφυπουργού του, ο οποίος αναγκάστηκε να μείνει όρθιος για ώρα. Η συζήτησή μας διήρκεσε είκοσι πέντε λεπτά. Ο Γερούν, που ήθελε να αρχίσει τη συνεδρίαση, δεν τολμούσε να το κάνει ενόσω μου μιλούσε ο Βόλφγκανγκ  Ήταν στο ίδιο μήκος κύματος με τις προηγούμενες συζητήσεις μας :

Σόιμπλε : Είμαι πολύ ανήσυχος. 

Γ. Β. :  Κι εγώ.

Σόιμπλε : Το ξέρω. Η Ευρώπη δεν πάει καλά. 

Γ. Β. :  Προφανώς. 

Σόιμπλε : Δε βλέπω να προκύπτει συμφωνία από εδώ μέσα. 

Γ. Β. : Ούτε κι εγώ. Αυτό δεν είναι που επιθυμείς όμως;

Σόιμπλε : Όχι, θέλω μια λύση. Δε θέλω μια συμφωνία που να κάνει χειρότερα τα πράγματα στο μέλλον. 

Γ. Β : Γι' αυτό τον σκοπό μας εξέλεξαν, επειδή αυτό ακριβώς έκαναν τα μνημόνια και τα δάνειά τους. Επεξέτειναν την κρίση στο μέλλον προσποιούμενα πως την επέλυσαν. 

Σόιμπλε : Το ξέρω, ναι.

Γ. Β. : Πες μου κάτι Βόλφγκανγκ : Αν ήσουν στη θέση μου, θα κατέθετες στη Βουλή σου αυτά που μας πιέζουν να δεχτούμε οι θεσμοί; Αύξηση του ΦΠΑ, στο 23% για τα ξενοδοχεία, στη Σάμο, τη Λέσβο, την Κω και τη Χίο ενώ ο τουρκικός φόρος, πέντε βήματα πιο πέρα, είναι στο 7%; Ο τουρισμός είναι η μοναδική βιομηχανία μας που παραμένει όρθια. Εσύ θα το έκανες; 

Σόιμπλε : Αν το κάνετε, θα πρέπει να λογοδοτήσετε στον λαό σας! 

Γ. Β. : Γι' αυτό δεν πρόκειται να το κάνω. 

Α : Κάνεις το σωστό. Πρέπει να πείσεις τον πρωθυπουργό σου γι' αυτά που συζητήσαμε την τελευταία φορά. 

Γ. Β. : Τα έχουμε ξαναπεί αυτά, Βόλφγκανγκ. Δεν μπορείς να μου ζητήσεις να τα μεταφέρω. Όχι μόνο γιατί δεν πιστεύω πως είναι η καλύτερη λύση, αλλά κυρίως γιατί εσύ δεν έχεις τέτοια εξουσιοδότηση. 

Αναφερόμουν φυσικά στο γεγονός πως η Μέρκελ είχε σκοτώσει αθόρυβα την ιδέα του Βόλφγκανγκ για ένα "τάιμ άουτ" από την ευρωζώνη. Πάντως ό,τι κι αν ήταν αυτό που μπορεί να σχεδίαζε ο Γερούν με τον Βίζερ κατά τη διάρκεια του διαλείμματος  το θέαμα μιας τόσο μακράς και φιλικής συνομιλίας μου με τον Βόλφγκανγκ πρέπει να το ματαίωσε. Έτσι η συζήτηση πάγωσε και μετά από λίγο κηρύχθηκε η λήξη της συνόδου. 

Το δελτίο τύπου που εξέδωσε ο Γερούν τελείωνε με την πρόταση : "Οι υπουργοί κάλεσαν τις ελληνικές αρχές να αποδεχτούν την πρόταση των θεσμών". Τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την πραγματικότητα. Η μοναδική περίπτωση στην οποία ο Γερούν μπορούσε να κάνει μια τόσο ψευδή δήλωση χωρίς καμία συνέπεια ήταν αν είχε τη στήριξη κάποιου πολύ ισχυρότερου από τον Σόιμπλε, τον Ντράγκι και την Λαγκάρντ. Το μοναδικό πρόσωπο που θα μπορούσε να είναι αυτό ήταν η καγκελάριος Μέρκελ. 

Βγήκα από το Eurogroup με αναπτερωμένο ηθικό. Παρά τον παροπλισμό μου, κατ' απαίτησιν της τρόικας, χωρίς καμία απολύτως βοήθεια από τη δική μας πλευρά, απομονωμένος πλήρως από το πολεμικό μας συμβούλιο, είχα καταφέρει να αποσταθεροποιήσω την τρόικα ακριβώς τη στιγμή που οι δανειστές επέλεξαν να μας πατήσουν με την μπότα το λαιμό, χρησιμοποιώντας το τελεσίγραφο που μου επέδωσε ο Γερούν. Το γεγονός ότι κατέληξαν σε μια κακοφωνία και ανοιχτή μεταξύ τους σύγκρουση, λόγω των τεχνικών λαθών τους τα οποία αποκάλυψα, με έκανε να αποφασίσω να περιμένω άλλες είκοσι τέσσερις ώρες πριν παραιτηθώ. Η βέλτιστη στιγμή θα ήταν όταν ο Αλέξης υπέγραφε τη συνθηκολόγηση. Ούτε δευτερόλεπτο πριν. 

Έξοδος κινδύνου. 

Νωρίς το επόμενο πρωί, Παρασκευή 26 Ιουνίου  ο Αλέξης μας μάζεψε όλους στον τελευταίο όροφο του ξενοδοχείου μας, με πανοραμική θέα στο κέντρο των Βρυξελλών. Παρόντες εκτός από τον Αλέξη και μένα ήταν οι Δραγασάκης, Σαγιάς, Ευκλείδης, Παππάς, Σταθάκης, Χουλιαράκης και ίσως ένας ή δύο βοηθοί. Ελήφθησαν μεγαλύτερες προφυλάξεις απ' ότι συνήθως για να αποτραπουν υποκλοπές πριν μας εξηγήσει ο Αλέξης τι θα συνέβαινε στη συνέχεια. 

Καθώς είχε αποκλειστεί κάθε περιθώριο για τη σύναψη συμφωνίας, μας είπε ο πρωθυπουργός, όλοι εκτός από μένα και τον Ευκλείδη (που έπρεπε να παραστούμε στο Eurogroup της επόμενης μέρας) και τον Χουλιαράκη (ο οποίος μπορεί να χρειαζόταν να μείνει για κάποιο έκτακτο Brussels Group, ή Euroworking Group), θα επέστρεφαν στην Αθήνα με το πρωθυπουργικό αεροπλάνο  Σκοπός του Αλέξη ήταν να συγκαλέσει το Υπουργικό Συμβούλιο το βράδυ της ίδιας μέρας, όπου θα πρότεινε να τεθεί το τελεσίγραφο των θεσμών σε δημοψήφισμα, το οποίο θα διεξαγόταν σε λίγο περισσότερο από μία εβδομάδα, την Κυριακή 5 Ιουλίου. Προφανώς, θα καλούσαμε τον ελληνικό λαό να ψηφίσει. ΟΧΙ, μας διαβεβαίωσε, κλείνοντας τη σύντομη ανακοίνωσή του λέγοντας :

Θέλω να κάνω σε όλους ξεκάθαρο πως απαιτώ να μη διαρρεύσει τίποτα από εδώ μέσα. Είναι κρίσιμο να μη μαθευτεί πριν ανακοινώσουμε επίσημα το δημοψήφισμα στην Αθήνα μετά το Υπουργικό Συμβούλιο απόψε το βράδυ. Μην πείτε τίποτα σε κανέναν, ούτε σε δημοσιογράφους, ούτε στις συζύγους σας στο τηλέφωνο και κυρίως όχι στους τροικανούς. Εντάξει; 

Συζήτηση δεν έγινε. Όλοι αντιλαμβανόμασταν το μέγεθος αυτού που είχε αποφασιστεί. Έκανα μια ερώτηση : "Σύντροφοι, έτσι για να το ξέρω, το δημοψήφισμα το κάνουμε για να το κερδίσουμε ή για να το χάσουμε;" Κανείς δεν μου απάντησε, ούτε ο Αλέξης. Η μοναδική απάντηση που έλαβα και πιστεύω πως ήταν ειλικρινής, ήταν του Δραγασάκη. "Είναι η έξοδος κινδύνου μας", μου είπε καθώς το δωμάτιο άδιαζε. 

Όπως ο Δραγασάκης, ήμουν κι εγώ πεπεισμένος πως θα χάναμε το δημοψήφισμα. Τον Ιανουάριο το συνολικό ποσοστό ψήφων που έλαβε η κυβέρνησή μας (Σύριζα και ΑΝΕΛ μαζί)  ήταν 41%, σε αντίθεση με το μνημονιακό μπλοκ (ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-Ποτάμι), που έλαβε το 38,5%. Αν το δημοψήφισμα γινόταν την ίδια μέρα, ναι, πίστευα ότι θα το κερδίζαμε. Όμως είχαμε να διανύσουμε μια ολόκληρη εβδομάδα κλειστών τραπεζών και τοξικής προπαγάνδας από τα "μέσα" της τρόικας εσωτερικού. Η διαφορά μου με τον Δραγασάκη δεν ήταν εκεί. Εκτιμούσαμε κι οι δυο ότι το ΟΧΙ θα χάσει. Η διαφορά μας ήταν ότι, ενώ εγώ ήλπιζα διακαώς να θριαμβεύσει το ΟΧΙ, εκείνος έβλεπε το ΝΑΙ ως την έξοδο κινδύνου του, ως νομιμοποίηση του τροικανού τελεσιγράφου - του 3ου μνημονίου. 

Καθώς αποχωρούσαν όλοι, πλησίασα τον Χουλιαράκη για ν προβώ σε μια σαφή προειδοποίηση : "Άκουσες τι είπε ο πρωθυπουργός. Ξέρω πως θα δυσκολευτείς να κρατηθείς μακριά από τους φίλους σου, τον Βίζερ και τους άλλους. Αν μάθω όμως πως μήλισες με τον Βίζερ ή τον Κοστέλλο θα έχεις να κάνεις μαζί μου προσωπικά". Ο Χουλιαράκης έδειξε απαθής εν τη συμφωνία του. 

Επέστρεψα στο δωμάτιό μου, έβγαλα από την τσέπη μου την επιστολή παραίτησης που σκόπευα να υποβάλω στον Αλέξη εκείνη την ίδια μέρα και και πέταξα τα κομματάκια στον κάδο. Ήταν κάτι σαν τελετουργία πριν τον πόλεμο  Μας περίμενε η μάχη του δημοψηφίσματος. Αν χρειαζόταν, σκέφτηκα, θα έγραφα άλλη, ακόμα πιο επικαιροποιημενη επιστολή παραίτησης σε μία εβδομάδα - σε περίπτωση που κέρδιζε το ΝΑΙ. Πού να ήξερα; 

Αμέσως καταπιάστηκα με την ομιλία που θα εκφωνούσα στο Eurogroup της επόμενης καθώς και με τη σύνταξη επίσημης επιστολής προς το Eurogroup με την οποία ζητούσαμε  την παράταση κατά ένα μήνα της δανειακής μας συμφωνίας, παράταση η οποία θα επέτρεπε τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος χωρίς κλυδωνισμούς - ένα αίτημα που δεν είχα καμία αυταπάτη ότι θα απορριφθεί. 

Αρκετές ώρες αργότερα κοίταξα έξω από το παράθυρο και συνειδητοποίησα πως είχε πέσει η νύχτα. Αποφάσισα να βγω για να πάρω λίγο αέρα και να φάω κάτι. Στο λόμπι του ξενοδοχείου πέτυχα τον Γκλεν Κιμ και εξεπλάγην που ήταν ακόμη στις Βρυξέλλες. Πάντα χαιρόμουν όταν τον έβλεπα κι έτσι τον κάλεσα να έρθει μαζί μου σε κάποιο κοντινό εστιατόριο. Τον είδα μαγκωμένο. 

"Πρέπει να πάω σε μια συνάντηση", μου είπε. 

"Αλήθεια", τον ρώτησα. "Με ποιους;" 

"Τον Χουλιαράκη, τον Βίζερ και τον Κοστέλλο", ήταν η αποστομωτική απάντησή του. 

"Τί θράσος!" σκέφτηκα. Δεδομένης της απειλής μου, εκείνο το πρωί σε περίπτωση συνεύρεσής του με τους αρχιτροικανούς, η άνεση με την οποία ο Χουλιαράκης κανόνιζε κάτω από τη μύτη μου συνάντηση με τον Βίζερ και τον Κοστέλλο   προσκαλώντας μάλιστα και "τον δικό μου" Γκλεν, ήταν άνω ποταμών. Καθώς ο Αλέξης είχε δώσει, ενώπιον όλων μας, να μη βγάλουμε κιχ, να μη μιλήσουμε καν τηλεφωνικώς με τους εκπροσώπους των δανειστών, θεώρησα καθήκον μου να τον κρατήσω ενήμερο για την "ωραία ατμόσφαιρα" που ετοίμαζε στις Βρυξέλλες ο Έλλην εκλεκτός της τρόικας. Πριν το κάνω, πήρα τον ίδιο τον Χουλιαράκη ώστε να του δώσω την ευκαιρία την οποία δικαιούταν για να εξηγηθεί. 

Τον ρώτησα ψύχραιμα με τι είχε να κάνει η συνάντηση για την οποία μου μίλησε ο Γκλεν και αν δεν είχα γίνει αρκετά σαφής το πρωί. Μου απάντησε ότι δεν ήταν κάτι σημαντικό και ότι συναντιόντουσαν απλώς "για να ανταλλάξουν ιδέες". Χωρίς άλλη λέξη, έκλεισα το τηλέφωνο και τηλεφώνησα στον Αλέξη. Μου απάντησε η γραμματέας του, πληροφορώντας με ότι ετοιμαζόταν να μπει στο υπουργικό συμβούλιο. "Πρέπει οπωσδήποτε να του μιλήσω", επέμεινα. Όταν ήρθε ο Αλέξης στο ακουστικό, του είπα τι είχε συμβεί, ως όφειλα, δεδομένης της εντολής του για σιγή ασυρμάτου έως ότου ανακοινωθεί επισήμως το δημοψήφισμα. 

Για πρώτη φορά ο Αλέξης σήκωσε τον τόνο της φωνής του

 σε μένα, λέγοντάς μου ότι είχε βαρεθεί την εχθρότητά μου απέναντι στον Χουλιαράκη και καταλήγοντας με απειλή : "Αν συνεχίσεις θα σου κλείσω το τηλέφωνο". Εξοργισμένος του απάντησα : "Καν' το. Κλείσε μου το τηλέφωνο, Αλέξη!" Το έκλεισε. Δύο λεπτά αργότερα με κάλεσε πάλι για να ζητήσει συγγνώμη, αποδίδοντας το ξέσπασμά του στο στρες. "Όσο για τον Χουλιαράκη δεν έχει σημασία πια", πρόσθεσε. "Σε λίγο ανακοινώνω το δημοψήφισμα".

Κατά τη διάρκεια του μοναχικού μου δείπνου τα ξανασκέφτηκα όλα. Δεν υπήρχε πιθανότητα ο Χουλιαράκης να συναντά την τρόικα στις Βρυξέλλες εκείνο το βράδυ χωρίς την έγκριση του Αλέξη. Όσο κι αν επιθυμούσα διακαώς να ξεφύγω από αυτό τον βούρκο, είχα να εκπληρώσω ακόμη δύο καθήκοντα : πρώτον να ολοκληρώσω το Eurogroup της επόμενης μέρας και δεύτερον να επιστρέψω στην Αθήνα για να συνεισφέρω όσο μπορούσα στην καμπάνια για το ΟΧΙ, ώστε να έχει καλύτερη δυνατή κατάληξη το δημοψήφισμα. Οποιο κι αν ήταν το κίνητρο που έφερε το δημοψήφισμα σκέφτηκα δεν έπαυε να είναι μία κορυφαία στιγμή, μία ένδοξη κατάκτηση των Ελλήνων : Για πρώτη φορά ο ελληνικός λαός θα είχε την ευκαιρία να εκφράσει τη βούλησή του αντιμέτωπος μ' ένα τοξικό μνημόνιο. Δεν ήταν η ώρα για εσωστρέφεια ή τσακωμούς. 

Το πρωί του Σαββάτου 27 Ιουνίου, λίγο πριν από το Eurogroup, ο Ευκλείδης και εγώ συναντηθήκαμε με τους Ντάισελμπλουμ, Βίζερ και Σαπέν. Αναστατωμένοι από την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος, με πίεζαν να το ανακαλέσουμε. Εξήγησα το σκεπτικό της απόφασής μας : Αισθανόμασταν πως δεν είχαμε λάβει εντολή από τον Ελληνικό λαό ούτε για να συγκρουστούμε με τους Ευρωπαίους εταίρους μας ούτε για να υπογράψουμε συμφωνία που φαινόταν παράλογη όχι μόνο σε μας αλλά ακόμα και στον Γερμανό Υπουργό Οικονομικών σε άλλους πέντε υπουργούς Οικονομικών και σε όλο σχεδόν το προσωπικό του ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον. ο Γερούν τότε τόλμησε να με επιπλήξει για την για την παρότρυνσή μας προς τους ψηφοφόρους :

ΝΤΆΙΣΕΛΜΠΛΟΥΜ : Θα τους παροτρύνετε να ψηφίσουν ΟΧΙ! 

Γ. Β : Κυρίαρχο είναι το εκλογικό σώμα. Δεν είναι ούτε η κυβέρνηση ούτε ο υπουργός. Οι εντολές μας προέρχονται από το εκλογικό σώμα. 

ΝΤΆΙΣΕΛΜΠΛΟΥΜ : Τα πολιτικά κόμματα κάνουν προεκλογικές εκστρατείες... 

Γ. Β. : Φυσικά και δεν είναι αυτό το θέμα της συζήτησης. Το τι εκστρατεία θα κάνουμε είναι δική μας δουλειά. Αυτό που χρειάζεται να ξέρεις... 

ΝΤΆΙΣΕΛΜΠΛΟΥΜ : Δείχνει όμως τις προθέσεις σας! 

Γ. Β. : Η άποψη σου για τις προθέσεις που έχουμε ως πολιτικοί, Γερούν, δεν έχει καμία σημασία. Όπως και οι απόψεις μου για τις δικές σου προθέσεις ως πολιτικού δεν έχουν καμία σημασία. Είναι κάτι που αφορά εσένα και το εκλογικό σώμα. 

Σε εκείνο το σημείο παρενέβη ο Σαπέν για να προβάλει κι εκείνος τη δική του ένσταση. Καλούσαμε, είπε, τους Έλληνες να ψηφίσουν εναντίον των αρνητικών όψεων της προτεινόμενης συμφωνίας, όπως π.χ. της λιτότητας, χωρίς να αναγνωρίσουμε τα πλεονεκτήματά της. Τον ρώτησα σε ποια πλεονεκτήματα αναφερόταν. "Τα μέτρα για το χρέος, η επενδυτική βοήθεια κτλ", απάντησε ο Σαπέν. Ο Ευκλείδης του επισήμανε πως αυτά δεν τέθηκαν ποτέ στο τραπέζι, καθώς οι δανειστές μας είχαν αρνηθεί πεισματικά να θέσουν εκεί. Ο Γερούν παρενέβη ξανά :

ΝΤΆΙΣΕΛΜΠΛΟΥΜ : Ας δούμε τι είναι πολιτικά εφικτό. Χτίστε την εμπιστοσύνη και τότε ακόμη και οι πιο αδιάλλακτοι υπουργοί θα είναι διατεθειμένοι, μετά το καλοκαίρι, να τα συζητήσουν αυτά. Αν νιώθουν περισσότερη εμπιστοσύνη πω  το πρόγραμμα θα επανέλθει στον σωστό δρόμο. 

Γ. Β. : Το δέχομαι αυτό. Το κατανοώ. Κατανοείτε όμως πως η εμπιστοσύνη είναι δρόμος διπλής κατεύθυνσης πως ο ελληνικός λαός δεν πιστεύει ότι το Eurogroup θα φανεί αντάξιο της εμπιστοσύνης του; Το Eurogroup δεν εμπιστεύεται τις ελληνικές κυβερνήσεις, αλλά η εμπιστοσύνη έχει καταρρεύσει και από τις δύο πλευρές, Γερούν. Χρειάζεστε από εμάς κάτι δεσμευτικό στο τραπέζι; Το ίδιο και εμείς από εσάς! 

Η συζήτηση δεν έβγαζε πουθενά, έτσι πρότεινα να το αφήσουμε για την ώρα και να συνεχίσουμε τις συζητήσεις μας μέσα στο Eurogroup σε λίγα λεπτά, παρουσία όλων. 

Το Eurogroup δεν υφίσταται! 

Η σύνοδος του Eurogroup του Σαββάτου 27 Ιουνίου 2015 δεν θα καταγραφεί ως μία λαμπρή στιγμή στην ιστορία της Ευρώπης το αίτημά μας να δοθεί ένα μικρό περιθώριο μερικών εβδομάδων στον ελληνικό λαό ώστε να μπορέσει υπό συνθήκες ηρεμίας να αποφασίσει αν θα αποδεχόταν ή όχι το τελεσίγραφο των Θεσμών απορρίφθηκε με συνοπτικές διαδικασίες καθώς η παράταση της δανειακής σύμβασης που είχε εξασφαλιστεί στις 20 Φεβρουαρίου έληγε την 30η Ιουνίου η απόρριψη του αιτήματός μας σήμαινε ότι η ΕΚΤ θα έκλεινε τη στρόφιγγα της έκτακτης ρευστότητας (ELA). Με απλά λόγια, οι ελληνικές τράπεζες δε θα άνοιγαν τη Δευτέρα. 

Το βασικό όμως και πιο ενδιαφέρον, φαινόμενο σε εκείνη τη συνεδρίαση του Eurogroup ήταν η άνεση με την οποία όλοι τους συναίνεσαν στο συμπέρασμα ότι η δημοκρατία είναι μία πολύ κακή ιδέα. Η ιδέα και μόνον πως μία κυβέρνηση θα συμβουλευόταν το λαό της, για μία προβληματική πρόταση-τελεσίγραφο που της ετίθετο από την τρόικα, αντιμετωπίστηκε με έλλειψη κατανόησης, περιφρόνηση και εν τέλει με προσβλητική έλλειψη σεβασμού απέναντι στην ίδια την έννοια της δημοκρατίας 

"Πώς μπορούσαμε να περιμένουμε να καταλάβουν οι απλοί άνθρωποι τόσο πολύπλοκα θέματα;" ρωτήθηκα από πολλούς υπουργούς συμπεριλαμβανομένου, του Ιταλού Πιερ Κάρλο Παντοάν. Τους απάντησα με τρόπο, που, αν ήμουν στη θέση τους, θα με είχε κάνει να ντραπώ :

"Πιστεύουμε ακράδαντα στην ικανότητα του λαού, των ψηφοφόρων να είναι ενεργοί πολίτες. Να αναλύουν τις καταστάσεις και να λαμβάνουν υπεύθυνες αποφάσεις για το μέλλον της χώρας τους. Ακούγεται περίεργο το να αφήνουμε το μέλλον στα χέρια των πολλών, στη βάση της αρχής ένα άτομο-μία ψήφος. Αυτή όμως είναι η ουσία της δημοκρατίας, την οποία δεν έχουμε, από όσο γνωρίζω, ακόμα καταργήσει στην Ευρώπη". 

Το γεγονός ότι έπρεπε να πω αυτά τα λόγια, πόσο μάλλον το έτερον γεγονός ότι δεν πείστηκαν από αυτά, σηματοδοτούσε μία μαύρη μέρα για την ευρωπαϊκή δημοκρατία και τα θεσμικά της όργανα. Σαν να μην έφτανε αυτό, ο πρόεδρος του Eurogroup αμέσως μετά έσπασε την κοινοτική παράδοση για να κάνει δύο απίστευτες ανακοινώσεις. Η πρώτη ήταν πως θα εξέδιδε κοινό ανακοινωθέν χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της ελληνικής πλευράς, παραβιάζοντας την εθιμοτυπική αρχή του Eurogroup και της ΕΕ γενικότερα περί ομοφωνίας. Η δεύτερη ήταν η ανακοίνωση ότι το Eurogroup θα επανασυνεδρίαζε μερικές ώρες αργότερα για να συζητηθούν "τα επόμενα βήματα" χωρίς την παρουσία της ελληνικής αντιπροσωπείας. 

Σε εκείνο το σημείο ζήτησα το λόγο για να θυμίσω στο Γερούν ότι δεν ήταν στη διακριτική του ευχέρεια ούτε το ένα ούτε το άλλο. Εκείνος μου απάντησε κοντά ότι ήταν. Τότε, απευθυνόμενος στη γραμματεία του Eurogroup, που ήταν βέβαια η γραμματεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ζήτησα νομική γνωμοδότηση για το ποιο από τα δύο ίσχυε : Ήταν στη διακριτική ευχέρεια του Ντάισελμπλουμ να εκδώσει κοινό ανακοινωθέν το οποίο είχα καταψηφίσει ή όχι; Μπορούσε να αποκλείσει αντιπροσωπεία κράτους-μέλους της ευρωζώνης με το έτσι θέλω ή όχι η συγκεκριμένη φρασεολογία του ερωτήματος μου προς το νομικό τμήμα της γραμματείας είχε ως εξής : "Έχει τη δυνατότητα ο πρόεδρος του Eurogroup να εκδίδει κοινά ανακοινωθέντα όταν δεν υπάρχει ομοφωνία και επίσης, να αποκλείει κατά βούληση υπουργούς Οικονομικών από συνεδριάσεις του Eurogroup;" 

Ακολούθησε μία μικρή διακοπή ενώ άνθρωποι της γραμματείας, κάθιδροι και αναστατωμένοι, ήταν στα τηλέφωνα και άλλοι συμβουλεύονταν πόλυσέλιδους τόμους. Μετά από λίγο ο Γερούν μας ανακάλεσε στην τάξη και εκπρόσωπος της γραμματείας μου απηύθυνε το λόγο. 

"Κύριε Υπουργέ, το Eurogroup δεν υφίσταται νομικά, καθώς δεν αποτελεί μέρος των συνθηκών της ΕΕ. Είναι μία άτυπη ομάδα των υπουργών οικονομικών των κρατών-μελών της ευρωζώνης. Καθώς είναι άτυπο όργανο, εξ ορισμού, δεν υπάρχουν γραπτοί κανόνες που να καθορίζουν τη λειτουργία του. Ως εκ τούτου, ο πρόεδρός του δε δεσμεύεται νομικά". 

Φεύγοντας από την αίθουσα του Eurogroup, καθώς περίμενα το ασανσέρ, πέτυχα έναν ανήσυχο αλλά αναπάντεχα φιλικό Μάριο Ντράγκι."Τι στο καλό κάνει ο Γερούν;" με ρώτησε. "Καταστρέφει την Ευρώπη, Μάριο. Καταστρέφει την Ευρώπη" του απάντησα. Έγνεψε καταφατικά φανερά προβληματισμένος. Κατεβήκαμε με το ασανσέρ και χωρίσαμε χωρίς να πούμε τίποτα άλλο. 

Ανίκητοι ηττημένοι 

Το ίδιο βράδυ Σάββατο 27 Ιουνίου, μετά την άρον-άρον επιστροφή από τις Βρυξέλλες συγκλήθηκε το πολεμικό συμβούλιο στο Μαξίμου. Τη Δευτέρα το πρωί οι τράπεζες θα ξέμειναν από ρευστό και θα ξεκινούσε η βασανιστική προδημοψηφισματική εβδομάδα. Τα κανάλια της τρόικας εσωτερικού θα έδιναν ρεσιτάλ μαύρης προπαγάνδας ενοχοποιώντας την αντίσταση στην τρόικα εσωτερικού και παρουσιάζοντας το ΝΑΙ στο πιο αντιευρωπαϊκό τελεσίγραφο ως την επιλογή "μένουμε Ευρώπη". Όμως το μέγα ερώτημα της στιγμής ήταν αν εμείς, το πολεμικό συμβούλιο, θα χρησιμοποιούσαμε το δημοψήφισμα για να επανενεργοποιήσουμε το σχέδιο απόδρασης από τη χρεοδουλοπαροικία ή το νεότερο σχέδιο του "στρίβειν δια του δημοψηφίσματος". 

Σε όλα τα προηγούμενα πολεμικά συμβούλια, ακόμα και σε εκείνα όπου μειοψηφούσα οικτρά, το αρχικό σχέδιο μάχης που είχα καταθέσει στον Αλέξη πριν από τις εκλογές, σε περίπτωση που μας έκλειναν τις τράπεζες, δεν είχε αμφισβητηθεί από κανέναν. Μόνο ο Σταθάκης το απέρριπτε λέγοντας από την πρώτη μέρα και προς τιμήν του, ότι εκείνος θα αποδεχόταν ό,τι μας έδινε η τρόικα την ύστατη στιγμή. Ακόμα και ο Δραγάσακης, όταν τους ρώταγα αν σε αντίποινα του κλεισίματος από των τραπεζών από την τρόικα θα κουρεύουμε τα ομόλογα SMP της ΕΚΤ, αν θα ενεργοποιήσαμε το παράλληλο σύστημα πληρωμών, αν θα προχωρούσαμε σε ρήξη όπως λέγαμε εξαρχής, απαντούσε επαναλαμβάνοντας το γνωστό πλέον : "Ναι θα το κάνουμε αλλά έως τότε βαδίζουμε με το καλό σενάριο". Για να σας δούμε τώρα, σύντροφοι σκεφτόμουν εκείνο το βράδυ της 27ης Ιουνίου, τώρα που το "καλό σενάριο" τετέλεσται. 

Με την έναρξη της συνεδρίασης, λίγα λεπτά αφότου μπήκαμε στην αίθουσα με τον Ευκλείδη, τους υπενθύμισα τη συμφωνία που είχαν "ορκιστεί" επανειλημμένα να τηρήσουν : αν η τρόικα και η ΕΚΤ έκλειναν τη στρόφιγγα του ELA ώστε να κλείσουν τις τράπεζες για να μας φέρουν σε ένα τετράμηνο, χρηματοοικονομικά ανυπόστατο, μνημόνιο με καταστροφικά επίπεδα νέας λιτότητας, αντικοινωνικά μέτρα που επιδίωκαν την περαιτέρω εξαθλίωση των φτωχότερων και την εξασφαλισμένη επιδείνωση της χρεοκοπίας του κράτους, των τραπεζών, των οικογενειών και των επιχειρήσεων, θα αντιδρούσαμε μετά προσυμφωνημένα μεταξύ μας τρίπλα αντίποινα : θα κουρεύουμε τα ομόλογα SMP που βρισκόταν στην κατοχή της ΕΚΤ, θα ενεργοποιούσαμε το παράλληλο σύστημα πληρωμών σε ευρώ και θα ανακοινώνουμε την πρόθεσή μας να νομοθετήσουμε [σημ. : που δεν είναι το ίδιο πράγμα με την άμεση νομοθέτηση] την επιστροφή του ελέγχου της Τράπεζας της Ελλάδος στη Βουλή των Ελλήνων. 

Στο κλείσιμο της τοποθέτησης μου είπα ότι στιγμή της αλήθειας είχε φτάσει. Ότι η τρόικα, εξαρχής, σκόπευε να μας οδηγήσει σε εκείνο το σημείο ώστε να διαπιστώσει η κ. Μέρκελ πόσα απίδια απίδια πιάνει ο σάκος μας. 

"Από τον Μάρτιο, δυστυχώς, στέλνονται σήματα στη Μέρκελ και στον Ντράγκι από μέλη της ηγετικής μας ομάδας ότι, κόντρα στα λεγόμενα του Βαρουφάκη, δεν θα προβαίναμε σε αντίποινα αν μας έκλειναν τις τράπεζες. Γι' αυτό μας τις κλείνουν τώρα. Για τον Σόιμπλε είναι το πρώτο στάδιο προς το Grexit. Όμως, για τη Μέρκελ και τον Ντράγκι είναι ένα τεστ για εμάς και συγκεκριμένα για τον πρωθυπουργό : θα καταρρεύσουμε, παραδίδοντας τα όπλα; Ή θα προχωρήσουμε για όσο χρειάζεται και όσο πάει, με τη δική μας ρευστότητα και τα δικά μας αντίποινα; Μόνο στη δεύτερη περίπτωση η Μέρκελ και ο Ντράγκι θα σε πάρουν τηλέφωνο, Αλέξη, προτείνοντάς σου κάτι βατό, μία βάση βιώσιμης συμφωνίας. Οπότε θεωρώ ότι έχουμε ιερή υποχρέωση τώρα πριν από το δημοψήφισμα, να δείξουμε επί του πρακτέου τόσο στην τρόικα όσο και στον κόσμο μας ότι αντιδρούμε σύμφωνα με το σχέδιο και τις εξαγγελίες μας : Δε θέλαμε ρήξη, δεν την επιδιώκαμε τη ρήξη, αλλά δε φοβόμαστε τη ρήξη που η τρόικα τόσο ξεδιάντροπα δρομολόγησε. Προτείνω λοιπόν να αποφασίσουμε αυτήν ταύτην τη στιγμή την ενεργοποίηση των τριών αντιποίνων μας. Όχι αναγκαστικά όλων μαζί. Μπορούμε να ξεκινήσουμε με την ανακοίνωση ότι αν έως τις 6 Ιουλίου [σημ.: τη Δευτέρα μετά το δημοψήφισμα] δεν έχει επανέλθει από την ΕΚΤ ο ELA, ώστε να ανοίξουν οι τράπεζες, η αποπληρωμή των ομολόγων SMP, της EKT θα αναβληθεί για το ... 2048. Κατόπιν, την Τετάρτη, ανακοινώνουμε την ενεργοποίηση του παράλληλου συστήματος πληρωμών. Και ούτω καθεξής. Έτσι θα περάσουμε το μήνυμα πως δεν κάνουμε πίσω, αλλά παράλληλα πως θέλουμε να τους δώσουμε μία ευκαιρία να επιστρέψουν σύντομα με μία αξιοπρεπή πρόταση". 

Ο Δραγασάκης παρενέβη με ασυνήθιστη για αυτόν ταχύτητα και δυναμισμό, καταδεικνύοντας ότι προετοιμαζόταν για εκείνη τη στιγμή - όπως και εγώ άλλωστε - από καιρό. Απέρριψε την τοποθέτησή μου ως" επικίνδυνο λεονταρισμό".  "Θέτω βέτο Πρόεδρε", είπε κοιτάζοντας τον Αλέξη."Πρέπει να πάμε συναινετικά με τον Ντράγκι, να μην τον προκαλούμε". Κανείς άλλος δεν μίλησε όλοι κοίταζαν τον Αλέξη. 

Ο Αλέξης πλησίασε το παράθυρο καπνίζοντας πούρο - μία σχετικά πρόσφατη συνήθεια. Μετά από μερικά λεπτά συλλογισμού, γύρισε προς το μέρος μου έκανε με μία παύση και μου είπε : "Θα πάμε με τον Δραγασάκη, Γιάνη". Οι υπόλοιποι, πλην του Ευκλείδη, ο οποίος ήταν πολύ καταβεβλημένος για να μιλήσει εμπεριστατωμένα, ένευσαν ότι συμφωνούσαν με τον πρωθυπουργό. Ένας αγώνας που ξεκίνησε με τέτοιον ενθουσιασμό, που πυροδότησε όνειρα απελευθέρωσης από την εγχώρια ολιγαρχία και το βαθύ κατεστημένο που καταρρακώνει την Ευρώπη, κατέληξε εκείνη τη Όμαύρη ώρα στο πρωθυπουργικό γραφείο μία ισχνή μειοψηφία δύο ατόμων. Την ίδια όμως ώρα, έξω από το Μαξίμου, η κοινωνία εγκυμονούσε την ακριβώς αντίθετη στάση. Είχα υποχρέωση, άλλη μία φορά, να περιμένω, να μην παραιτηθώ ώστε να γεννηθεί εκείνο το μεγαλειώδες ΟΧΙ στις κάλπες της επόμενης Κυριακής χωρίς η κοινή γνώμη να αποπροσανατολιστεί με την παραίτηση του Υπουργού Οικονομικών. 

Έτσι, η συζήτηση προχώρησε στη διαχείριση του μεγαλύτερου εφιάλτη, εν καιρώ ειρήνης, για έναν Υπουργό Οικονομικών : του επ' αόριστον κλεισίματος των τραπεζών της χώρας. Ήταν επιτακτικό, υποστήριξα, να καταστήσουμε σαφές ποιος ήταν υπεύθυνος για αυτή την καταστροφή. Από τη στιγμή της εκλογής μας η κυβέρνησή μας κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια, έφτασε στο σημείο να αποδεχτεί παραχωρήσεις που ήξερε πως ήταν αδύνατον να εφαρμοστούν, για να παραμείνουν οι τράπεζες ανοιχτές. Αντιθέτως οι Στουρνάρας και Ντράγκι είχαν κάνει ότι περνούσε από το χέρι τους για να πυροδοτήσουν και να τροφοδοτήσουν ένα bank run, ως πρελούδιο του κλεισίματος των τραπεζών που έπαιξε το 2015 τον ρόλο των τανκς του 1967. 

Δεν έπρεπε να τους κάνουμε τη χάρη, υποστήριξα, να τους αφήσουμε να μας παρουσιάσουν σαν την κυβέρνηση που επέλεξε να αρνηθεί στους πολίτες της την πρόσβαση στις καταθέσεις τους. Όπως τους είχα προϊδεάσει μήνες νωρίτερα, πρότεινα το εξής : Το πρωί της Δευτέρας να αφήσουμε τις τράπεζες να ανοίξουν κανονικά. Σε μία ή δύο ώρες τα ταμεία θα ξέμειναν από ρευστό, με αποτέλεσμα οι διευθυντές των τραπεζικών καταστημάτων να αναγκαστούν να κλείσουν μόνοι τους τα γκισέ και τις πόρτες. Εκείνη την ώρα εμείς, σύσσωμη η κυβέρνηση και ο κόσμος μας, θα έπρεπε να βγούμε στους δρόμους, έξω από τα κεντρικά των τραπεζών, για να διαμαρτυρηθούμε μαζί με το λαό ενάντια στην τρόικα που πραξικοπηματικά στέρησε στους Έλληνες την πρόσβαση στα χρήματά τους. 

Αυτή τη φορά ούτε ο Ευκλείδης δεν ήταν με το μέρος μου. Αν οι τράπεζες άνοιγαν μόνο για να ξεμείνουν από ρευστό λίγο αργότερα, υποστήριξαν, διατρέχουμε τον κίνδυνο επεισοδίων μέσα και έξω από τα τραπεζικά καταστήματα. Δεν θεωρούσα το επιχείρημα αβάσιμο, πίστευα όμως πως υπερτιμούσαν τον κίνδυνο και θα πως θα μπορούσαν να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για να εξασφαλιστεί η ηρεμία. Βασιζόμουν στην ωριμότητα του κόσμου, η οποία, σε συνδυασμό με την παρουσία των υπουργών στις διαδηλώσεις, θα λειτουργούσε κατευναστικά, ώστε ο εύλογος θυμός των πολιτών να διοχετευτεί σε πολιτική, ενοποιητική δράση και όχι σε βία. 

Επέμεινα, παρά το γεγονός ότι ήμουν πλέον η μειοψηφία του ενός : "Αν εμείς υπογράψουμε αύριο το πρωί το βράδυ [σημ : Κυριακή] την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) με την οποία θα διαταχθεί το κλείσιμο των τραπεζών τη Δευτέρα το πρωί", τους προειδοποίησα, "να ξέρετε ότι οι πολίτες θα μας χρεώσουν τα capital controls, τη στέρηση της πρόσβασής τους στις καταθέσεις τους. Η τρόικα θα παρουσιάσει αυτό το όνειδος, το κλείσιμο των τραπεζών της χώρας, ως δική μας ιδέα, ως δική μας στρατηγική επιλογή. Όχι μόνο θα χάσουμε το παιχνίδι της επίρριψης ευθυνών αλλά και το δημοψήφισμα". 

Καθώς έκλεινε η συνεδρίαση μας, ξαφνικά Θυμήθηκα ότι αυτή ακριβώς ήταν η πρόθεσή τους! Είχα βλέπεις αναγνώστη, τέτοια ανάγκη να πείσω τον εαυτό μου ότι δίναμε κοινό αγώνα, που ξεχνούσα επιλεκτικά αυτά που μου έλεγαν οι ίδιοι, π.χ. τον χαρακτηρισμό από τον ίδιο τον Δραγασάκη του δημοψηφίσματος ως "εξόδου κινδύνου". Βέβαια, όχι για πολύ. Η επίμονη εκκλήσή μου να μην υπογράψουμε την ΠΝΠ κλείνοντας εμείς τις τράπεζες, αλλά απλώς να τις αφήσουμε να κλείσουν από μόνες τους ενώ εμείς προετοιμαζόμαστε για το κλείσιμο τους, είχε στόχο να μην δώσουμε την ευκαιρία στην τρόικα να αποποιηθεί και να φορτώσει σε μας, την ευθύνη για το κλείσιμο των τραπεζών. Δεν ήταν όμως ότι η πλειοψηφία του πολεμικού συμβουλίου δεν το καταλάβαινε αυτό. Το καταλάβαινε πολύ καλά ότι η υπογραφή της ΠΝΠ θα έθετε την τρόικα στο απυρόβλητο και θα έριχνε το φταίξιμο στην Αθήνα. Μόνο που το φταίξιμο δεν θα έπεφτε πάνω τους. Θα το έριχναν σε μένα. Προσωπικά! 

Δεν πέρασαν πάρα δευτερόλεπτα πριν έρθει η απόδειξη. Καθώς βγαίναμε από το πρωθυπουργικό γραφείο, με πλησίασε ο Δραγασάκης με ύποπτα φιλική διάθεση. "Αύριο πρέπει να συγκαλέσεις το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας", είπε. "Δεν θα μπορέσω να παραστώ αλλά είμαι σίγουρος πως θα το χειριστείς καλά". Το συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας είναι το όργανο που δεν επιθυμεί ποτέ να καλέσει ένας Υπουργός Οικονομικών. Συνεδριάζει μόνο όταν πρέπει να κλείσουν οι τράπεζες σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, ώστε να συνταχθεί, με τη συνεισφορά της κεντρικής τράπεζας και των τραπεζών, η ΠΝΠ - η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου με την οποία οι τράπεζες λαμβάνουν εντολή να μην ανοίξουν τις πόρτες τους. 

Ο κύβος είχε ριφθεί : Οι τράπεζες θα έκλειναν, ενώ η τρόικα εσωτερικού μαζί με μερίδα του Σύριζα η οποία σύντομα θα διασπούσε το κόμμα ώστε να προωθήσει τη συνθηκολόγηση θα ξανάγραφαν την ιστορία του κλεισίματος των τραπεζών, με τον υπογράφοντα στο ρόλο του ... εμπνευστή του. 

Επιχείρηση "ο Βαρουφάκης έκλεισε τις τράπεζες". 

Από την πρώτη μέρα της διακυβέρνησης μας, η αντιπροεδρία επιδόθηκε στην έκδοση σειράς αποφάσεων με τις οποίες όλες οι εξουσίες ρύθμισης και ελέγχου των τραπεζών περνούσαν από τον Υπουργό Οικονομικών στον αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης ενώ στην αρχή αυτή μεταβίβαση αρμοδιοτήτων ενέπιπτε στη συμφωνία μας ότι ο Δραγασάκης αναλάμβανε το ρόλο του πορθητή της Ελληνικής Πτωχοτραπεζοκρατίας, πολύ γρήγορα διεφάνει ότι μάλλον άλλος ήταν ο ρόλος του - ένας ρόλος πολύ πιο κοντά σε εκείνον του προστάτη της. Ανεξάρτητα πάντως από τα κίνητρα και τις ερμηνείες, το αδιαμφισβήτητο είναι οτι οταν ετίθετο θέμα διαχείρισης για οτιδήποτε είχε να κάνει με τις τράπεζες ο αντιπρόεδρος αναλάμβανε το χειρισμό το χειρισμό του μηνύοντας στο υπουργείο μου να μην ανακατεύομαι.

Υπό αυτό το πρίσμα, η εντολή του να συγκαλέσω εγώ το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας για να κλείσει τις τράπεζες και η ανακοίνωση του αντιπροέδρου ότι λόγω άλλων ασχολιών ο ίδιος δε θα μπορούσε να παραστεί, κέρδιζε Όσκαρ Κυνισμού. Το ένα μέλος του Πολεμικού συμβουλίου που Επέμενε να μη συγκληθεί το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας και να μην υπογράψουμε ΠΝΠ με την οποία θα δίναμε εντολή να κλείσουν οι τράπεζες, εξαναγκάζονταν να είναι εκείνος που συγκαλεί το Συμβούλιο Συστημικής Σταθερότητας και συντάσσει την ΠΝΠ με την οποία θα έκλειναν τράπεζες! Όσο για τον εμπνευστή των κινήσεων εκείνων στις οποίες εναντιώθηκα με όλο μου το είναι, δεν θα παρίστατο καν!

Μολονότι απερίγραπτα δειλή, η στρατηγική λειτούργησε. Ακόμη και σήμερα τα μέσα μαζικής αποβλάκωσης αναφέρονται στο πρόσωπό μου ως τον άνθρωπο που έκλεισε τις τράπεζες. Άλλη μία φορά βρέθηκε αντιμέτωπος με το ίδιο δίλημμα της παραίτησης. Όχι, δεν θα παραιτούμουν, όσο το δημοψήφισμα πρόβαλλε στον ορίζοντα της επόμενης εβδομάδας και ο κόσμος μας απαιτούσε εμφατικά να το κερδίσουμε. Αν παραιτούμουν οι δικοί μου άνθρωποι, εκείνοι που στον δρόμο φώναζαν έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να με εμψυχώσουν, θα ένιωθαν προδομένοι από μία τέτοια κίνηση. Το αντίτιμο του να μείνω δίπλα τους έως την Κυριακή του δημοψηφίσματος ήταν, βέβαια, ότι έπρεπε να προοδεύσω του Συμβουλίου Συστημικής Σταθερότητας. 

Σύμφωνα με το σχετικό νόμο, στο Συμβούλιο συμμετέχουν, πέραν του Υπουργού Οικονομικών, των απλήρωτων του και του γενικού γραμματέα Οικονομικής Πολιτικής, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος και οι διευθύνοντες σύμβουλοι των τραπεζών. Καθώς μαζευόμασταν για να εκκινήσει η συνεδρίαση κατέφτασε ο Στουρνάρας σε μεγάλα κέφια. Με αγκάλιασε, με φίλησε σταυρωτά και δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τον ενθουσιασμό του που επέστρεφε στο υπουργείο, όπως δήλωσε. Βέβαια η χαρά του οφείλονταν σε κάτι που δεν αναφέρθηκε εκείνη τη μέρα : στο γεγονός ότι το πολεμικό μας συμβούλιο είχε καταπνίξει το σχέδιό μας για αντίποινα στην τρόικα, που συμπεριλάμβαναν και την επανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας επί της Τράπεζας της Ελλάδος. 

Ξεκίνησα τη συνεδρίαση με σύντομη ανασκόπηση του πώς φτάσαμε στην ανάγκη σύγκλησης του Συμβουλίου. Δεν δίστασα να καταστήσω σαφές ότι ο Στουρνάρας ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες που προκάλεσαν την εκροή καταθέσεων, που είχε αποτέλεσμα την πρώτη φάση του σχεδίου της τρόικας, καλλιεργώντας το έδαφος για μία πεντάμηνη ασφυξία η οποία οδήγησε, τελικά, στην "τραπεζική αργία". Ο Στουρνάρας δεν φάνηκε να ενοχλείται καθόλου! Για την ακρίβεια έμοιαζε πανευτυχής, σαν παιδί που δεν μπορεί να συγκρατήσει τη χαρά του και ήταν εξαιρετικά φιλικός απέναντί μου -  σαν να μην είχε περάσει μέρα από τα χρόνια τα παλιά, τότε που ήμασταν φίλοι. Κατόπιν άρχισε η τεχνική συζήτηση η οποία έθεσε τις βασικές παραμέτρους για το τι σημαίνει "τραπεζική αργία" στην πράξη, πώς θα εξοικονομούσαμε την ελάχιστη ρευστότητα που απέμενε, πώς θα δινόταν η δυνατότητα στους επιχειρηματίες να προβαίνουν σε καταθέσεις κτλ [σημ. : το πρόβλημα ήταν πως θα βοηθούν τα επιχειρηματίες που στο τέλος της ημέρας έχουν πολλά χαρτονομίσματα στα χέρια τους - π.χ. ιδιοκτήτες βενζινάδικων - να τα καταθέσουν στις τράπεζες όταν αυτές ήταν κλειστές]. Πριν λυθεί η συνεδρίαση χωρίστηκαν ομάδας εργασίας που όλο το βράδυ θα επεξεργαζόταν αυτά τα ζητήματα στον έκτο όροφο του υπουργείου μου. 

Πράγματι, με την ομάδα μου καταπιαστήκαμε με τον άθλο που ήμασταν υποχρεωμένοι να φέρουμε εις πέρας. Δουλέψαμε ολονυχτίς για τη δημιουργία του μαθηματικού τύπου ο οποίος θα υπολόγιζε τις αναλήψεις από τα ATM που θα άφηναν ικανή ρευστότητα για τη συνέχιση των βασικών εισαγωγών που είχε ανάγκη η χώρα, δεδομένης της ελάχιστης ρευστότητας που είχε απομείνει συνολικά, δίνοντας έμφαση στην επιλογή αυτών των εισαγωγών με παράλληλη αναβολή άλλων, στην εξεύρεση λύσης για το 85% των συνταξιούχων που δεν είχαν κάρτες ανάληψης κτλ. Σαν τα κεφάλια της Λερναίας Ύδρας πολλά μία προβλήματα ξεπηδούσαν με το που λύναμε ένα από αυτά.

Στις 1:40 το πρωί της Δευτέρας, έχοντας ολοκληρώσει την ΠΝΠ, παρά τις έντονες αντιρρήσεις μου με την απόφαση να προβούμε στην υπογραφή μιας ΠΝΠ, έλαβα γραπτό μήνυμα από τον Στουρνάρα : "Ευχαριστώ για την εξαιρετική συνεργασία, Γιάνη μου". Όλα πήγαιναν καλά για τον ίδιο και την τρόικα και μάλιστα με του λόγου μου να ξεροσταλιάζω στο υπουργείο ώστε να κάνω όλη τη δουλειά εκ μέρους τους. Εκεί μας είχε φέρει η απόφαση του πολεμικού συμβουλίου να παραδώσει τα όπλα, την ώρα που καλούσαν το λαό μας στα ... όπλα : να δουλεύουμε για τον Στουρνάρα και όλους όσοι πυροδότησαν το  bank run, που στόχο είχε να μας οδηγήσει πισθάγκωνα στη συγκεκριμένη ΠΝΠ. Δωδεκα μήνες πλάνο ήταν αυτό, από τη στιγμή του διορισμού του Στουρνάρα από τον Σαμαρά στη θέση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος ώστε να υπονομευτεί η κυβέρνηση μας. Πώς να μην είναι ενθουσιασμένος με το αποτέλεσμα : Μόνο ένα εντυπωσιακό ΟΧΙ στο δημοψήφισμα μπορούσε να ανατρέψει το σχεδιαζόμενο από καιρό πραξικόπημα. Ηταν η ελπίδα, η προοπτική που με κράτησε όρθιο εκείνο το μαρτυρικό βράδυ.

Η αδρεναλίνη που κυλούσε στις φλέβες μας όλη τη νύχτα, η αγωνία για το πώς θα αντιδρούσε η κοινωνία στις κλειστές τράπεζες στην άλλη μέρα το πρωί και η ελπίδα ενός βροντερού ΟΧΙ την επόμενη Κυριακή με βοήθησαν να μην υποκύψω στην απελπισία και να και να εργαστώ ασταμάτητα με την ομάδα μου μέχρι τις εννέα το πρωί. Ήταν η ώρα που υπό κανονικές συνθήκες θα άνοιγαν οι τράπεζες. Αντ' αυτού, οι οθόνες της τηλεόρασης κατέγραφαν ατελείωτες ουρές στα ATM, καθώς οι καταθέτες προσπαθούσαν να αποσύρουν τα 60 ευρώ που είχαμε καθορίσει ως το ανώτατο όριο ανάληψης που επέτρεπε να επιβιώσουμε μέχρι το πρωί της επόμενης του δημοψηφίσματος.

Τότε ήταν που πληροφορήθηκα πως, κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου, προτού ακόμη ανακοινωθεί ότι θα ετίθεντο δραστικοί περιορισμοί στην ανάληψη μετρητών από τα ATM, οι βουλευτές είχαν αδειάσει πέντε φορές το ATM της Βουλής! Το θεώρησα σκάνδαλο οι εκπρόσωποι του λαού να κάνουν κατάχρηση της πρότερης γνώσης τους και τις προσβάσεις που είχαν στο ATM της Βουλής για να αποφύγουν τις ουρές. Όπως ήταν και σκάνδαλο το γεγονός ότι, σε αντίθεση με άλλα ATM που στέρεψαν από ρευστό γρήγορα, σε εκείνα που οι "κοινοί θνητοί" καταφεύγουν για τις αναλήψεις τους, το ATM της Βουλής ξαναγεμίστηκε πέντε φορές σε μία μέρα! Έτσι όταν ανταποκριτής του Βloomberg με ρώτησε αν είχα σταθεί με τον κόσμο στην ουρά για να τραβήξω λεφτά, απάντησα πως, πρώτον, δεν είχα το χρόνο να το κάνω και δεύτερον, πώς ούτως ή άλλως δεν το θεωρούσα πρέπον ο υπουργός που εποπτεύει για οποιονδήποτε λόγο την αποξήρανση των ATM να κάθεται στην ουρά να αδειάζει τα ATM. Κατόπιν περιέγραψα την απαράδεκτη συμπεριφορά των βουλευτών μία μέρα νωρίτερα, εξηγώντας γιατί με ξένιζε η ιδέα και μόνο να πάω στο ATM. Βέβαια το Βloomberg έπαιξε μόνο το πρώτο μέρος της συνέντευξης. Για μέρες, μήνες, σήμερα ακόμα, τα "μέσα" με παρουσίαζαν ως όχι μόνο τον άνθρωπο που έκλεισε τις τράπεζες, αλλά και ως τον αλαζόνα "που θεωρεί τον εαυτό του πολύ σπουδαίο για να σταθεί στην ουρά με τον λαουτζίκο". 

Αργότερα μέσα στην εβδομάδα που ξεκινούσε, με το δημοψήφισμα να καραδοκεί την επόμενη Κυριακή, έδωσα συνέντευξη στο έγκυρο περιοδικό Νew Υorker σε συμπαθή δημοσιογράφο στον οποίο επέτρεψα σπάνια πρόσβαση, που συμπεριελάμβανε πρόσβαση στο σπίτι μου και στην οικογένειά μου. Στόχος, αντίθετα με την προπαγάνδα των ημερών που με παρουσιάζουν ως νάρκισσο που πασχίζει για την αυτοπροβολή του, ήταν η διεθνοποίηση του πραξικοπήματος που ετοιμαζόταν εναντίον της δημοκρατίας μας.

Ένα βράδυ εξουθενωμένος συνάντησα τη Δανάη τον Τζέιμι, έναν-δύο συνεργάτες και τον εν λόγω δημοσιογράφο για δείπνο σε ταβέρνα επί του πεζόδρομου της Κυδαθηναίων. Στην κουβέντα πάνω, ο δημοσιογράφος με ρώτησε ποια ήταν η χειρότερη στιγμή εκείνων των ημερών. Περιέγραψα την ωμή ειρωνεία και τον πόνο τού να είσαι εσύ αυτός που το πολεμικό συμβούλιο πρώτα απορρίπτει τη στρατηγική σου για να παραμείνουν οι τράπεζες ανοιχτές, μετά απορρίπτει τις επίμονες συμβουλές σου να μην της κλείσουμε εμείς και το κερασάκι στη δηλητηριώδη τούρτα, σε εξαναγκάζει να είσαι εσύ που θα κλείσεις, επισήμως, τις τράπεζες. "Δε θα το ευχόμουν ούτε στον χειρότερο εχθρό μου" κατέληξα.

Συνειδητοποιώντας πως είχα καταφέρει να εξαφανίσω κάθε ίχνος καλής διάθεσης στο τραπέζι, με τη μάχη του δημοψηφίσματος να απαιτεί αναπτερωμένο ηθικό από όλους μας, προσπάθησα να ελαφρύνω κάπως την ατμόσφαιρα αστειευόμενος, με έντονη πικρία, πως ένας άσπλαχνος σεναριογράφος θα με παρουσίαζε να επιστρέφω σπίτι τη Δευτέρα το απόγευμα και να λέω στη Δανάη "αγάπη μου έκλεισα τις τράπεζες", μια αναφορά στην κάκιστη του χολιγουντιανή ταινία "Αγάπη μου συρρίκνωσα τα παιδιά". Το Νew Υorker συμπεριέλαβε αυτή τη φράση και τα μέσα προπαγάνδας στην Ελλάδα την παρουσίασαν με τον δικό τους εκλεκτό τρόπο : "Ο Βαρουφάκης γλεντούσε ενώ έκλεινε τις τράπεζες λέγοντας στη Δανάη "αγάπη μου έκλεισα τις τράπεζες" ". 

Η εικόνα μου και οι διαστρεβλώσεις που προσπαθούσαν να την καταστρέψουν δε θα είχαν καμία σημασία αν δεν αποτελούσαν τον δίαυλο της συγκεκριμένης της συντονισμένης προσπάθειας αμαύρωσης της καμπάνιας του ΟΧΙ και τον γενναίων πολιτών που ανέλαβαν την ευθύνη να διασώσουν τη συλλογική μας αξιοπρέπεια στηρίζοντας το. Η τρόικα και τα μέσα της έκαναν καλά το έργο του Μεφιστοφελούς τον οποίο υπηρετούν. Όμως η δική μας πλευρά; Η δική μας κυβέρνηση; Ήταν, όπως έγραψε ο ιστορικός και πολιτικός Άλαν Κλαρκ περιγράφοντας τους γενναίους στρατιώτες τους οποίους έστελναν ανίκανοι στρατηγοί σε βέβαιο θάνατο κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, "λιοντάρια που τα καθοδηγούσαν γάιδαροι". Και οι γάιδαροι δεν ανήκαν όλοι στον ήλιο στάβλο. Δε θα ξεχάσω βουλευτή του Σύριζα υπερμάχο του Grexit, να με προσεγγίζει έντονα δυσαρεστημένος μαζί μου. Η δυσαρέσκειά του δεν με εξέπληξε, δεδομένου ότι είχε περάσει μήνες ασκώντας κριτική που δεν εισήγαγα capital controls από τον Φλεβάρη και δεν μας έβγαζα από την ευρωζώνη. Αυτό που με εξέπληξε πραγματικά ήταν ο λόγος για τον οποίο ήταν έξαλλος μαζί μου εκείνο το πρωί : εξαιτίας των capital controls δεν μπορούσε, μου παραπονέθηκε, να καταβάλει τη δόση του στεγαστικού δανείου του σπιτιού του στο Λονδίνο. "Μα ήσουν υπέρ της δραχμής και των capital controls" αναφώνησα. "Αν είχα κάνει αυτό που με καλούσες να κάνω, πριν από καιρό, πώς θα πλήρωνες το στεγαστικό σου δάνειο στο Λονδίνο; Με δραχμές;" 

Δεν ήταν αυτή η ηγεσία που άξιζε ο λαός μας. Ούτε των νεομνημονιακών του υπό διάσπαση Σύριζα, ούτε και των δραχμιστών. 

Παράλυση και ελπίδες

Πίσω στο Μαξίμου, όπου συνεχίζονταν καθημερινά οι συσκέψεις μας, πρότεινα όλοι οι υπουργοί να επισκεφτούν τις μεγάλες πόλεις και τα νησιά για να στηρίξουν την καμπάνια υπέρ του ΟΧΙ σε ανοιχτές συγκεντρώσεις. Παρά τις διαβεβαιώσεις πως αυτό θα γινόταν, δεν έγινε ποτέ. Αντ' αυτού, από τα γραφεία του Δραγασάκη και του Παππά διέρρεαν ψευδείς ιστορίες για μένα, ενώ ο Βασίλης Καφούρος μου παρουσίασε στοιχεία που έδειχναν ότι, μέσα από το Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου μου, που εξακολουθούσε να τελεί υπό την προεδρία του Χουλιαράκη, εκπορεύονταν καμπάνιες που στήριζαν ανοιχτά το ΝΑΙ.

Η μεγάλη μου ανησυχία, όμως, ήταν άλλη : η απόφαση του Αλέξη και του πολεμικού συμβουλίου να ενστερνιστεί τη γραμμή Δραγασάκη "πάμε συναινετικά με Ντράγκι" δε μου επέτρεπε να απαντήσω στο ερώτημα και να εξηγήσω στο εκλογικό σώμα, τι σημαίνει ακριβώς μια ψήφος υπέρ του ΟΧΙ. Το ότι δεν ήταν ΟΧΙ στο ευρώ και ΝΑΙ στο Grexit ήταν δεδομένο και το επαναλαμβάναμε σε όλους τους τόνους, τόσο ο Αλέξης όσο κι εγώ. Ήταν, ουσιαστικά, ένα ΝΑΙ σε μία βιώσιμη Ελλάδα εντός μιας λογικής ευρωζώνης κι ένα ΟΧΙ στην ερημοποίηση της χώρας με αντάλλαγμα μια επισφαλή παραμονή στο ευρώ. Όμως αυτά τα ωραία λόγια, όσο σωστά και να ήταν, δεν αρκούσαν. Χρειαζόταν ακόμα η απάντηση στο καίριο ερώτημα :

Και τι θα κάνετε αν επικρατήσει το ΟΧΙ, αλλά τη Δευτέρα το πρωί ο Μάριο Ντράγκι και η Άγκελα Μέρκελ σας αρνηθούν μία ανθρώπινη συμφωνία, όπως κάνουν πέντε μήνες τώρα; 

Η απάντηση που καιγόμουν να δώσω, αλλά δεν μπορούσα όσο δεσμευόμουν από τον λεγόμενο "δημοκρατικό συγκεντρωτισμό" που επέβαλε η συμμετοχή μου στην κυβέρνηση, ήταν ότι η νίκη του ΟΧΙ σήμαινε κούρεμα των ομολόγων στα χέρια της ΕΚΤ και έναρξη του παράλληλου νομίσματος πληρωμών σε ευρώ, το οποίο θα εξαγόραζε χρόνο και χώρο για εμάς αλλά και για τους πιστωτές μας, ώστε να επιστρέψουμε από το χείλος του Grexit. Θα ήταν δύσκολα τα πράγματα, θα έλεγα στους πολίτες, αλλά μπορούσαμε έτσι να κρατηθούμε εντός της ευρωζώνης, με τη δική μας ρευστότητα, για τις μερικές εβδομάδες που θα χρειαζόταν για να για να κατανοήσουν η Μέρκελ και ο Ντράγκι ότι πραγματικά "δε μασάνε οι Έλληνες". Τότε και μόνον τότε, θα κατέληγα, θα ξεκινούσε η σοβαρή διαπραγμάτευση με τη Μέρκελ, με τον Ντράγκι να την πιέζει να υποχωρήσει τουλάχιστον στο ζήτημα της αναδιάρθρωσης του χρέους. Όπως άλλωστε εξομολογήθηκε ο αντιπρόεδρος της ΕΚΤ Βίτορ Κονστάνσιο μερικούς μήνες αργότερα, το φθινόπωρο του 2015 η ΕΚΤ δεν θα έκανε ποτέ πράξη την απειλή του Grexit, καθώς το κόστος για την ευρωζώνη θα έφτανε το 1 τρισεκατομμύριο ευρώ. 

Αμέσως μετά θα έπρεπε να απαντήσω στο επόμενο ερώτημα :

Αν τελικά η Μέρκελ δεν ενέπιπτε στον έμφυτο συντηρητισμό της και στις προτροπές του Ντράγκι να αποσοβήσει το Grexit και υπερίσχυε η στρατηγική επιλογή του Σόιμπλε για ένα Grexit το οποίο τον βοηθά να επιβάλει πειθαρχία στο Παρίσι, τι θα κάνετε τότε; 

Όσο και να μην πίστευα ότι ο Σόιμπλε θα έπαιρνε τη Μέρκελ με το μέρος του υπέρ του Grexit, κανείς δεν μπορεί ποτέ να αποκλείσει την περίπτωση αυτοκαταστροφικών επιλογών μιας γερμανικής κυβέρνησης που νιώθει άτρωτη. Οπότε η απάντησή μου θα ήταν : το παράλληλο σύστημα πληρωμών σε ευρώ το οποίο σχεδίαζα μπορούσε δυνητικά, εβδομάδες μετά τη λειτουργία του και εφόσον διαπιστώναμε ότι η Μέρκελ έπεσε στα δίχτυα του Σόιμπλε, να μετατραπεί στη βάση ενός νέου νομίσματος. Εν συντομία, θα απαντούσα το εξής :

Ο μόνος τρόπος να καταστήσουμε βιώσιμη την Ελλάδα εντός της ευρωζώνης ήταν να προτιμούμε το Grexit με το οποίο μας απειλούσαν από το 3ο μνημόνιο που προσπαθούσαν να μας επιβάλλουν.

Αν μιλούσαμε έτσι ανοιχτά στους ψηφοφόρους και τους εξηγούσαμε πλήρως τη στρατηγική μας, τα χαρτιά στα χέρια μας θα ενισχύονταν, καθώς ο Ντράγκι και η Μέρκελ θα λάμβαναν το μήνυμα ότι ήμασταν αποφασισμένοι. Όμως η απόφασή του πολεμικού συμβουλίου ήταν απαγορευτική και ουσιαστικά, επιβεβαίωνε ακριβώς το αντίθετο : την παντελή έλλειψη αποφασιστικότητας. Υπο τις ζοφερές εκείνες συνθήκες, το καλύτερο που μπορούσα να κάνω ήταν να δηλώνω, επίμονα, στα "μέσα" ότι "ήμασταν αποφασισμένοι να αποτρέψουμε το Grexit, αλλά και να μην το φοβόμαστε τόσο ώστε να λυγίζουμε κάθε φορά που μας απειλούσαν με αυτό" και να αφήσω τους ψηφοφόρους να συμπεράνουν τα υπόλοιπα μόνοι τους. Λόγω των πρωθυπουργικών επιλογών, δεν μπορούσα να είμαι όσο ευθύς και ειλικρινής ήθελα με έναν λαό που του έπρεπε η ευθύτητα και η ειλικρίνεια περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον λαό που έχω γνωρίσει. 

Περιστασιακά λάμβανα μηνύματα από το εξωτερικό που τόνωναν κάπως το ηθικό μου. Τη μέρα που έκλεισαν οι τράπεζες πιστός Αμερικάνος φίλος έστειλε δεύτερη επιστολή στη Λαγκάρντ, την οποία μου επισύναψε το γραφείο του. "Η άποψή μου είναι", έγραφε ο Μπέρνι Σάντερς, "ότι οι Έλληνες έχουν κάθε δικαίωμα να ψηφίσουν ΟΧΙ στο δημοψήφισμα. Απειλώντας την Ελλάδα με διωγμό από το ευρώ, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολλάντ και ο Ιταλός πρωθυπουργός Ματέο Ρέντσι παίζουν επικίνδυνα [παιχνίδια] με τη σταθερότητα των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών συστημάτων, αλλά και με τον ίδιο τον ιστό της ευρωπαϊκής δημοκρατίας". 

Την ίδια μέρα, σε συνάντηση στο Μαξίμου με θέμα τη δυσχερή θέση των συνταξιούχων μας (πολλοί εκ των οποίων ήταν δύσπιστοι απέναντι στα ATM και τις χρεωστικές κάρτες και προτιμούσαν να επισκέπτονται τις, πλέον ημίκλειστες, τράπεζες για αναλήψεις των συντάξεων τους), ο Αλέξης με κοίταξε σχετικά χαρούμενος :

"Ο Γιουνκέρ τηλεφώνησε και είπε πως δέχεται τις προτάσεις σου για ανταλλαγή χρεών. Πέτυχες αυτό για το οποίο φωνάζεις συνέχεια εδώ και χρόνια. Κέρδισες την αναδιάρθρωση του χρέους. Όμως ζήτα βαρύ αντίτιμο, να μας συντρίψουν στα κοινωνικά ζητήματα : ΦΠΑ, νησιά, φαρμακεία, εργασιακές σχέσεις, ιδιωτικοποιήσεις - θέλουν τα πάντα".

Μου έδειξε το ανεπίσημο έγγραφο του Γιουνκέρ :

"Είναι αυτό βάση για μία εκ νέου διαπραγμάτευση;" με ρώτησε. Το διάβασα γρήγορα. "Ναι είναι", του απάντησα "Ανοίγει το παράθυρο για μία βιώσιμη κατάσταση και πλέον βάζει στο χρονοντούλαπο το 2ο μνημόνιο. Το μόνο ερώτημα είναι, Αλέξη : τι αξία έχει μία πρόταση του Γιουνκέρ, όταν το Βερολίνο καραδοκεί να εξευτελίσει και πάλι τον ίδιο και την Επιτροπή;"

Δεν έμαθα ποτέ πώς και γιατί η πρόταση Γιούνκερ εξαφανίστηκε από προσώπου γης. Την ακύρωσε άμεσα η Μέρκελ, βλέποντας ότι η πλευρά μας ετοιμαζόταν να παραδοθεί έτσι κι αλλιώς; Ή έμμεσα ο Δραγασάκης, ο Σαγιάς κι ο Χουλιαράκης, που είχαν προ πολλού καταθέσει τα όπλα για την αναδιάρθρωση του χρέους και απέφευγαν όπως ο διάβολος το λιβάνι να ενστερνιστούν οτιδήποτε θα  θύμωνε την καγκελάριο; Δεν πρόκειται να το μάθω ποτέ.

Από όλες τις κινήσεις Ευρωπαίων πολιτικών που στόχο είχαν να διασώσουν την τιμή της Ευρώπης εκείνη την εβδομάδα, ξεχώρισα το μήνυμα που μου έστειλε ο Γάλλος υπουργός Οικονομίας εκείνη τη Μαύρη Κυριακή 28 Ιουνίου, την παραμονή του κλεισίματος των τραπεζών. 

Η κίνηση του Μακρόν

Το γραπτό μήνυμα του Εμανουέλ Μακρόν ήρθε στο κινητό μου γύρω στις 6 μ.μ. της Κυριακής 28 Ιουνίου για να με πληροφορήσει ότι πάλευε να πείσει τον πρόεδρο Ολλάντ και τον σοσιαλδημοκράτη καγκελάριο της Γερμανίας Ζίγκμαρ Γκάμπριελ να βρουν λύση. "Δε θέλω η γενιά μου να είναι υπεύθυνη για την έξοδο της Ελλάδας από την Ευρώπη" είπε. Σε λιγότερο από ένα λεπτό του απάντησα : "Ναι φυσικά. Να γνωρίζετε μόνο πως χρειαζόμαστε μία συμφωνία που να προσφέρει ανάσες μακροπρόθεσμα και την προοπτική να μην επαναληφθεί η ίδια κατάσταση σε μερικούς μήνες". 

Ο Εμανουέλ συμφώνησε. Θα μίλαγε τον πρόεδρό του και θα με κρατούσε ενήμερο : "Το κλειδί είναι μία βιώσιμη λύση, συμφωνώ μαζί σου", είπε, προτείνοντας να έρθει ινκόγκνιτο στην Αθήνα την επόμενη μέρα για να δειπνήσει με τον Αλέξη και μένα ώστε να καταλήξουμε σε συμφωνία μεταξύ Αθήνας, Βερολίνου και Παρισίων. 

Μετά τα μεσάνυχτα, ενώ ήμασταν βυθισμένοι στις προετοιμασίες για το κλείσιμο των τραπεζών, ο Εμανουέλ ξανάγραψε για να με πληροφορήσει ότι ο πρόεδρος Ολλάντ σκόπευε να προβεί σε δηλώσεις το πρωί για να ξεκινήσουν εκ νέου οι διαπραγματεύσεις. "Θα συμφωνούσε ο Αλέξης να μεταβεί στο Παρίσι το απόγευμα της Δευτέρας ή το πρωί της Τρίτης;" ρώτησε. Τον παρακάλεσα θερμά να έρθει ο ίδιος στην Αθήνα. Με την κατάσταση στην Ελλάδα τόσο ευμετάβλητη, ο πρωθυπουργός δεν μπορούσε να αφήσει τη χώρα για συνομιλίες στο Παρίσι χωρίς προκαθορισμένο αποτέλεσμα. 

"Εντάξει" συμφώνησε ο Εμανουέλ. "Είμαι έτοιμος να έρθω και σίγουρος πως ο Αλέξης εσύ και εγώ θα μπορέσουμε να βρούμε μαζί μία συμφωνία... Θα πείσω τον πρόεδρο αύριο. Πρέπει να πετύχουμε!" 

"Πάντα ένιωθα πως εσύ και εγώ", του απάντησα εκτιμώντας τις προσπάθειες του, "βλέπουμε τα πράγματα από παρόμοια σκοπιά. Η πρόκληση θα είναι να βρούμε μία συμφωνία που να είναι βιώσιμη για εμάς και να βρίσκει σύμφωνους την Άνγκελα και τον Βόλφγκανγκ".

Τη Δευτέρα 29 Ιουνίου, τη μέρα που υποτίθεται ότι θα έφτανε στην Αθήνα, ο Εμανουέλ τηλεφώνησε για να ζητήσει μία χάρη : Μπορούσε ο Αλέξης να επικοινωνήσει με τον πρόεδρο Ολλάντ για να τον ενημερώσει πως ήταν πρόθυμος να δεχθεί τον Εμανουέλ στην Αθήνα ως απεσταλμένος του Γάλλου προέδρου; Τηλεφώνησα στον Αλέξη, του εξήγησα την ευκαιρία που μας είχε παρουσιαστεί και συμφώνησε. Μία ώρα αργότερα όμως ο Αλέξης μου ξανατηλεφώνησε εύλογα θυμωμένος. "Τι γίνεται;" ρώτησε. "Το γραφείο του Ολλάντ απάντησε ότι δεν είχαν ιδέα για μία πιθανή αποστολή του Μακρόν στην Αθήνα. Μας παρέπεμψαν στον... Μισέλ Σαπέν. Σε δουλεύει;" 

Όταν μετέφερα αυτό τον διάλογο στον Εμανουέλ, έμεινε άναυδος. Η εξήγησή του με σόκαρε : "Το περιβάλλον του Ολλάντ δεν θέλει να έρθω στην Αθήνα. Έχει στενότερους δεσμούς με την καγκελαρία στο Βερολίνο απ' ό,τι με την κυβέρνησή μας. Προφανώς παρεμπόδισαν την πρόσβαση του Αλέξη. Δώσε μου όμως τον αριθμό του προσωπικού του κινητού. Θα πάω εγώ ο ίδιος στο Ελιζέ σε μία ώρα για να μιλήσω μαζί του [σημ.: με τον Ολλάντ] και θα του ζητήσω να καλέσει απευθείας τον Αλέξη". 

Πέρασαν μερικές ώρες, όμως ο Ολλάντ δεν τηλεφώνησε στον Αλέξη. Έτσι έγραψα στον Εμανουέλ : "Να υποθέσω πως δεν υπήρξε καμία πρόοδος και πως το ταξίδι σου ακυρώθηκε;" Αποκαρδιωμένος, ο Μακρόν επιβεβαίωσε ότι οι προσπάθειές του είχαν μπλοκαριστεί από τον πρόεδρό του και το προεδρικό περιβάλλον. "Θα ξαναπροσπαθήσω να σε βοηθήσω Γιάνη, πίστεψέ με" υποσχέθηκε. Τον πίστεψα.

Τον Οκτώβριο του 2015, τρεις μήνες μετά την παραίτησή μου ο Εμανουέλ με κάλεσε να τον επισκεφτώ στο υπουργικό του γραφείο, παρόλο που δεν είχα πλέον κυβερνητική θέση. Μου εκμυστηρεύτηκε πως σε κάποια σύνοδο κορυφής, πριν από την αποτυχημένη προσπάθεια διαμεσολάβησης, είχε επαναλάβει μπροστά στη Μέρκελ τα λόγια μου ότι η συμφωνία της τρόικας για την Ελλάδα ήταν μία μοντέρνα εκδοχή της Συνθήκης των Βερσαλλιών Η Μέρκελ τον είχε ακούσει και σύμφωνα με τον Εμανουέλ, εκνευρισμένη έδωσε εντολή στον Ολλάντ να κρατήσει τον Μακρόν μακριά από τις ελληνικές διαπραγματεύσεις. Η επιρροή της Μέρκελ ήταν τόσο ισχυρή όσο είχα φανταστεί. 

Ο κρυμμένος θησαυρός 

Είναι παράλογο και στις σοβαρές χώρες παράνομο, η κεντρική τράπεζα μιας χώρας να αρνείται να στηρίξει την πολιτική του Υπουργού Οικονομικών. Στη δική μας περίπτωση τα πράγματα ήταν ακόμα χειρότερα : παρόλο που το άρθρο 4 του καταστατικού της Τράπεζας της Ελλάδος ορίζει ότι "...η τράπεζα στηρίζει τη γενική οικονομική πολιτική της κυβέρνησης" η κεντρική μας τράπεζα, σε συνδυασμό με τα "κεντρικά" της στη Φρανκφούρτη, έκανε ό,τι μπορούσε για να υπονομεύσει εμένα προσωπικά και "...τη γενική οικονομική πολιτική της κυβέρνησης". 

Ένας από τους παραλογισμούς εκείνης της εβδομάδας ήταν πως δεν μπορούσα να εμπιστευτώ την Τράπεζα της Ελλάδος να μου πει ευθαρσώς πόση πραγματικά ρευστότητα, σε ευρώ, παρέμενε στο σύστημα. Καθώς ο στόχος των Στουρνάρα-Ντράγκι ήταν να μας γονατίσουν μία ώρα αρχύτερα, είχαν κάθε κίνητρο να μας κρύβουν ποσότητες υπάρχοντος διαθέσιμου ρευστού. Κι αυτό γιατί όσο λιγότερο ρευστό νομίζαμε ότι υπήρχε, τόσο πιο χαμηλό όριο αναγκαζόμουν να θέσω στις ημερήσιες αναληψεις των καταθετών (ώστε να διαρκέσει έως την επόμενη εβδομάδα). Από την αρχή, για παράδειγμα, έκρινα ότι τα 60 ευρώ την ημέρα ήταν λίγα, ότι υπήρχε περιθώριο μεγαλύτερο από αυτό που υπολογίζαμε βάσει των αναφορών της Τράπεζας της Ελλάδος. Όμως το γεγονός ότι έπρεπε να βασιστώ στα νούμερα που μόνο η Τράπεζα της Ελλάδος γνώριζε μου έκοβε τα πόδια.

Αφού έκανα μία μικρή έρευνα στην οποία συνέβαλε και ο Τζεφ Σακς, ανακάλυψα έντονες ενδείξεις ότι ο Στουρνάρας μου έκρυβε, πράγματι, ρευστότητα. Ανακάλυψα όμως και μία άλλη ενδιαφέρουσα, αν και μη εκμεταλλεύσιμη, πληροφορία. Όπως γνώριζα, το καλοκαίρι του 2012, λίγο πριν και λίγο μετά την εκλογή της κυβέρνησης Σαμαρά και λόγω φημών περί ενός Grexit, οι Έλληνες καταθέτες έτρεξαν στις τράπεζες να σηκώσουν τις καταθέσεις τους. Τότε η ΕΚΤ οργάνωσε κανονική αερομεταφορά με εκατοντάδες πτήσεις αεροπλάνων κάργκο από τη Φρανκφούρτη προς το στρατιωτικό αεροδρόμιο της Ελευσίνας τα οποία μετέφεραν τόνους χαρτονομισμάτων ώστε να αντιμετωπιστεί εκείνο το bank run. Για να μην ξαναχρειαστεί τέτοια αερογέφυρα, αργότερα ΕΚΤ έστελνε σιγά-σιγά χαρτονομίσματα στην Τράπεζα της Ελλάδος, ώστε να δημιουργηθεί ένα στοκ σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Έτσι κι αυτή ήταν ενδιαφέρουσα αλλά όχι ιδιαίτερα χρήσιμη ανακάλυψή μου, τον Ιούλιο του 2015, κάτι που μου κρατήθηκε μυστικό και έπρεπε να το ανακαλύψω μόνος μου, υπήρχαν 16 δισ. ευρώ σε χαρτονομίσματα, ιδιοκτησίας της ΕΚΤ, στοιβαγμένα στα θησαυροφυλάκια των υποκαταστημάτων της Τράπεζας σε όλη τη χώρα (εκτός Αττικής για κάποιον λόγο). 

Εκείνη τη μέρα, κατά τη διάρκεια της καθημερινής μου επίσκεψης στο Μαξίμου, βρήκα τον Αλέξη στο γραφείο του παρέα με τον Αλέκο Φλαμπουράρη. Ως συνήθως, ενημέρωσα τον πρωθυπουργό για τα σημαντικά ζητήματα της ημέρας, κυρίως για τον ρυθμό με τον οποίο τα χρήματα διέρρεαν από τα ATM. Κάποια στιγμή ανέφερα επίσης τα καταχωνιασμένα 16 δισ. Τα μάτια του έλαμψαν. "Τι υπάρχουν 16 δισ. που κάθονται χωρίς να κάνουν τίποτα και δεν τα χρησιμοποιούμε για να γεμίσουμε τα ATM ώστε να λειτουργούν κανονικά;" ρώτησε.

Εξήγησα πως δεν μπορούσαμε να ακουμπήσουμε τα χρήματα αυτά. Η κατάσχεσή τους θα ισοδυναμούσε με κλοπή καθώς δεν ήταν δικά μας, αλλά στοκ χαρτονομισμάτων ιδιοκτησίας της Φρανκφούρτης που η ΕΚΤ τα είχε παρκάρει εκεί για μελλοντική, κατά το δικό της δοκούν, χρήση. 

Α.Τ. : "Μα Γιάνη", διαμαρτυρήθηκε ο Αλέξης, "αν το παιδί μου πεινά και δεν έχω λεφτά, έχω το ηθικό δικαίωμα να κλέψω ένα μπουκάλι γάλα. Δεν είναι παρόμοια η περίσταση;" 

Γ. Β : "Έτσι είναι σε προσωπικό επίπεδο και σε επίπεδο ηθικών επιλογών ενός πατέρα. Όχι όμως σε πολιτικό επίπεδο. Από πότε η κλοπή έγινε μέρος του πολιτικού οπλοστασίου της Αριστεράς;" τον ρώτησα. 

Ο Φλαμπουράρης έσπευσε να υπερασπιστεί τον προστατευόμενο του : "Έχουμε κάθε δικαίωμα", βροντοφώναξε, "να πάρουμε αυτά τα λεφτά για να σταματήσει να υποφέρει ο λαός". Ξάφνου, τυχαία, μπήκε στο πρωθυπουργικό γραφείο ο Παναγιώτης Λαφαζάνης, ο αρχηγός της Αριστερής Πλατφόρμας και δηλωμένος υποστηρικτής του Grexit. Ρώτησε την τρέχει. Ο Αλέξης κι ο Φλαμπουράρης τον πληροφόρησαν πως  μόλις είχα ένα ανακαλύψει 16 δισ. ευρώ σε ρευστό να κάθονται σε χρηματοκιβώτια της Τράπεζας της Ελλάδας σπαρμένα ανά την επικράτεια. Τότε ο Φλαμπουράρης του είπε ότι, με τον Αλέξη και σε αντίθεση με μένα, πίστευαν πως οι συνθήκες δικαιολογούσαν την κατάσχεση αυτών των χαρτονομισμάτων από ταμεία που ανήκαν στο κράτος υπέρ του λαού.

Προσπάθησα να τους συνετίσω και λαμβάνοντας υπόψη τη θέση του Λαφαζάνη υπέρ του Grexit, να εξηγήσω ποιες ήταν οι πραγματικές μας πολιτικές εναλλακτικές : Αν θέλαμε να παραμείνουμε στην ευρωζώνη, τους είπα, τότε δε μπορούσαμε σε καμία περίπτωση να δημεύσουμε τα λεφτά της ΕΚΤ. Αυτά τα 16 δισ. ήταν σαν να μην υπήρχαν. Αν, από την άλλη, θέλαμε το Grexit, τότε υπήρχε κάτι που μπορούσαμε να κάνουμε χωρίς να χαρακτηριστούμε κλέφτες : Θα μπορούσαμε να δημεύσουμε τα 16 δισ. ευρώ, να τα σφραγίσουμε με ειδικό μελάνι ώστε να ακυρωθούν ως ευρώ, να τα ξανασφραγίσουμε σαν νέες δραχμές, να τα τοποθετήσουμε στα ATM ως τη μαγιά για νέο νόμισμα και τέλος να καλέσουμε τον Μάριο Ντράγκι να του εξηγήσουμε πως είμαστε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να τον ρωτήσουμε ποια ήταν η αξία παραγωγής των 16 δισ. χαρτονομισμάτων (μελάνι, χαρτί,  μεταφορικά κόστη κτλ), ώστε να τον αποζημιώσουμε! 

Βλέποντάς τους να επεξεργάζονται σιωπηλά αυτά που μόλις τους είχα πει, άδραξα την ευκαιρία να επαναλάβω την πάγια θέση μου ότι δεν έπρεπε να κάνουμε τίποτα από όλα αυτά, αλλά να ενεργοποιήσουμε το παράλληλο σύστημα πληρωμών που είχα προετοιμάσει. Αυτό θα επεξέτεινε τα χρηματοπιστωτικά μας περιθώρια μέσα στο ευρώ ακόμη, με στόχο πάντα τη βιώσιμη συμφωνία εντός του ευρώ. Κι αν δεν προέκυψε συμφωνία, θα μας εξαγόραζε χρόνο ή, με βάση το πιο ακραίο σενάριο του Grexit, θα γινόταν το θεμέλιο ενός νέου, ψηφιακού, εθνικού νομίσματος. 

Φυσικά στον Λαφαζάνη άρεσε η ιδέα να χρησιμοποιηθούν τα 16 δισ. του Ντράγκι ως η βάση μιας νέας δραχμής και συμφώνησε, αν ακολουθούσαμε αυτό το σενάριο, ότι η ΕΚΤ θα έπρεπε να αποζημιωθεί και το κόστος παραγωγής των χαρτονομισμάτων. Καθώς όμως ο Αλέξης δεν διανοούνταν το Grexit, η ιδέα ήταν καθαρά ακαδημαϊκή. Σύντομα θα ξέχναγε τα 16 δισ. ευρώ αλλά και θα συνέχιζε να μπλοκάρει την ενεργοποίηση του παράλληλου συστήματος πληρωμών μου, στηρίζοντας σταθερά το βέτο που είχε θέσει ο Δραγασάκης λίγες μέρες νωρίτερα. 

Μήνες αργότερα, η Καθημερινή δημοσίευσε ως γεγονός κίβδηλο "ρεπορτάζ" σύμφωνα με το οποίο ο Λαφαζάνης σχεδίαζε να κάνει έφοδο στο Νομισματοκοπείο, να διαρρήξει τα θησαυροφυλάκια της Τράπεζας της Ελλάδος, να συλλάβει τον Στουρνάρα κτλ. Κάποια ρεπορτάζ που ακολούθησαν μάλιστα με παρουσίαζαν σαν μέλος εκείνης της συνωμοσίας! Ο στόχος τους ήταν ξεκάθαρος : να δαιμονοποιήσουν όσους είχαν στηρίξει με ειλικρινή τρόπο το ΟΧΙ, ώστε ο Αλέξης να φαντάζει, μέσω της σύγκρισης, ως ο λογικός, ο ενήλικος πολιτικός ανήρ που, την τελευταία στιγμή, είδε τον σωστό δρόμο και έσωσε την Ελλάδα από τους απατεώνες και τους ερασιτέχνες στο κόμμα και στην κυβέρνησή του. Το γεγονός πως ο Αλέξης και ο Φλαμπουράρης ήταν εκείνοι που, προς στιγμήν, φλέρταραν με την ανόητη ιδέα της δήμευσης χαρτονομισμάτων που ανήκαν στην ΕΚΤ δεν είδε ποτέ το φως της δημοσιότητας. 

Δύο σύντροφοι δύο ανοίγματα

 "Αν κοιτάξεις το εσωτερικό της αβύσσου για πολλή ώρα, στο τέλος η άβυσσος Θα κοιτάξει μέσα σου". (Φρ. Νίτσε)   

Το αγχωτικό απόφθεγμα του Νίτσε περιγράφει αυτό που βίωσα όταν προσπάθησα να εντρυφήσω στον ψυχισμό των συντρόφων μου. Είχα βρεθεί στην πρώτη γραμμή ενός βρόμικου πολέμου, ύστερα από χρόνια ευχάριστων μοναχικών ακαδημαϊκών περιπλανήσεων σε απόκρυφα θεωρητικά ερωτήματα. Γνώριζα ότι στις μάχες που θα ξεσπούσαν από την πρώτη κιόλας μέρα μετά την εκλογή μας στο εξωτερικό μέτωπο θα εξαρτιόμουν πλήρως από τους συντρόφους μου για να καλύπτονται τα νώτα μου. Η αποκωδικοποίηση της σκέψης και των προθέσεών τους ήταν ό,τι πιο δύσκολο έχω επιχειρήσει. 

Φίλοι και επικριτές με κατηγορούν ότι διέκρινα θετικά στοιχεία στον Αλέξη που δεν υπήρχαν. Κάνουν λάθος. Η πρόθεσή του να απελευθερώσει την Ελλάδα από την παγίδα του φαύλου κύκλου ήταν ειλικρινής. Η ευφυΐα και η ικανότητά του να μαθαίνει γρήγορα ήταν εμφανείς. Το ίδιο και ο ενθουσιασμός του για το αποτρεπτικό σχέδιο που είχα προτείνει και ιεράρχηση πάνω από όλους τους άλλους στόχους της αναδιάρθρωσης του χρέους. Η εκτίμησή του για οσα του προσέφερα ήταν υπαρκτή. Όταν, για παράδειγμα, μου έδωσε την εντολή, ενώπιον του Κυβερνητικού Συμβουλίου, να μεταβώ στην Ουάσιγκτον για να ανακοινώσω αυτοπροσώπως στην Κριστίν Λαγκάρντ την απόφασή μας για στάση πληρωμών προς το ΔΝΤ, η έξαρσή του ήταν αυθεντική. Ο λόγος για τον οποίο διέκρινα όλα αυτά τα θετικά στοιχεία στον Αλέξη είναι πως όντως υπήρχαν. Το λάθος μου ήταν ότι δε διέκρινα και όλα τα άλλα στοιχεία που επίσης υπήρχαν, ανάμεικτα μέσα του : Το δικό του Plan B το οποίο εγγυημένα θα ακύρωνε τις δικές μου προσπάθειες για το κοινό μας Plan Α, προτού ακόμα του δοθεί η κατάλληλη ευκαιρία να πετύχει. Την αβάσταχτη επιπολαιότητα του. Την τάση του στην μελαγχολία. Και τέλος την έντονη επιθυμία να αποδείξει σ' ένα αστικό κόσμο που τον αντιμετώπιζε με σκεπτικισμό ότι δεν ήταν διάττων αστήρ.

Όταν την πρώτη μέρα μας στην κυβέρνηση μου τόνισε ότι είχαμε καθήκον να είμαστε έτοιμοι να παραδώσουμε τα κλειδιά των οφίτσιών  μας στην αντιπολίτευση, αντί να παραδοθούμε στους δανειστές είμαι σίγουρος, πως δεν έλεγε ψέματα. Το κομμάτι του Αλέξη που μου έλεγε αυτά τα λόγια έλεγε την αλήθεια. Γι' αυτό βούρκωσα όταν τον άκουσα. Γι' αυτό τον πίστεψα. Απλώς εκείνο το κομμάτι δεν ήταν το μοναδικό! 

Τον πίστεψα επίσης επειδή, παρά το αποκαρδιωτικά πισωγυρίσματά του, γνώριζα την απάνθρωπη πίεση υπό την υπό την οποία καλούνταν να λαμβάνει αποφάσεις. Θυμάμαι εκείνη την πρώτη εβδομάδα του Ιουλίου, με τις τράπεζες κλειστές, με τον αγώνα για το ΟΧΙ σε πλήρη εξέλιξη, να πηγαίνω στο Μαξίμου για να του παρουσιάσω την τελευταία εκδοχή του σχεδίου Χ, του σχεδίου έκτακτης ανάγκης που μου είχε ζητήσει να ετοιμάσω σε περίπτωση που μας ανάγκασαν να βγούμε να το ευρώ. Καθώς του το παρέδιδα με ρώτησε : "Είναι εφικτό;" 

Του απάντησα ειλικρινά : "διάβασέ το και κλάψε", όπως κλαίγαμε όσοι το επεξεργαζόμασταν. Η μετάβαση σε μία νέα δραχμή θα ήταν επώδυνη, σχεδόν αποπνικτική - τουλάχιστον για τους πρώτους μήνες. Είχα επιβάλει στην ομάδα μου να μην αποκρύψουν καμία από τις ζοφερές πτυχές του Σχεδίου στο κείμενο που του παραδώσαμε. Πράγματι το κείμενο του Σχεδίου Χ σκιαγραφούσε, ως όφειλε, την επώδυνη διαδικασία ενός Grexit βήμα προς βήμα. Καθώς βούλιαζε απελπισμένος στην πολυθρόνα του, του υπενθύμισα δύο πράγματα. 

Πρώτον σκοπός του Σχεδίου Χ ήταν να υπάρχει αλλά όχι να χρησιμοποιηθεί, εκτός κι αν ο Σόιμπλε επιβαλλόταν στη Μέρκελ. Του σύστησα όμως να ενεργοποιήσουμε αμέσως το παράλληλο σύστημα πληρωμών σε ευρώ, που ήταν το αντίθετο του Σχεδίου Χ : ένα σύστημα που θα μας επέτρεπε, σε περίπτωση επικράτησης του ΟΧΙ στο δημοψήφισμα, να παραμείνουμε στην ευρωζώνη το αναγκαίο διάστημα ώστε η Μέρκελ και ο Ντράγκι να έχουν την ευκαιρία να μας επαναπροσεγγίσουν - όπως είχε κάνει ο Γιουνκέρ την προηγούμενη με σχέδιο συμφωνίας βατό, που θα συμπεριλάμβανε τις ελάχιστες απαιτήσεις μας για ελάφρυνση του χρέους και για τον τερματισμό της αυτοτροφοδοτούμενης λιτότητας. 

Ο Αλέξης με κοίταξε γαλήνια και ρώτησε : "Ποιες είναι οι πιθανότητες να μας προσεγγίσουν με κάτι αξιοπρεπές, Γιάνη". Σε εκείνη την κρίσιμη καμπή στην ιστορία της χώρας ήμουν υποχρεωμένος να απαντήσω στον πρωθυπουργό μου στη βάση τις πιο συντηρητικής και λιγότερο αισιόδοξης εκτίμησης που συνήδε με τα στοιχεία της στιγμής. Του είπα ότι οι πιθανότητες να το κάνουν ήταν 100% αν έπρατταν με βάση τη λογική. Όμως, τον προειδοποίησα, όπως μου είχε γράψει ο Νταν Έλσμπεργκ, ο μεγάλος Αμερικανός παιγνιοθεωρητικός - ο οποίος, από σχεδιαστής της στρατηγικής εξαπόλυσης πυρηνικού πολέμου εκ μέρους του Πενταγώνου, κατέληξε ειρηνιστής και ο άνθρωπος που εξευτέλισε την αμερικανική πολεμική μηχανή δημοσιοποιώντας τα λεγόμενα Κείμενα του Πενταγώνου (Pentagon papers), φέρνοντας τον τερματισμό του πολέμου του Βιετνάμ μία ώρα αρχύτερα :

"Να μην ξεχνάς πως το καθεστώς μπορεί να μπορεί να είναι αυθεντικά παραλόγως αυτοκαταστροφικό - και όχι απλώς να προσποιείται ότι είναι παράλογο".

Συνέχισα λέγοντας : "Οι ισχυροί πολιτικοί ηγέτες στην Ευρώπη έχουν προϊστορία στο να είναι πολύ κακοί όσον αφορά την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους, υποκύπτοντας αντ' αυτής σε παράλογες παρορμήσεις". Και δεδομένου ότι ο παραλογισμός καθιστά δύσκολη την πρόβλεψη, είπα στον Αλέξη ότι μία πιο λογική εκτίμηση της πιθανότητας η καγκελάριος Μέρκελ τελικά να επιλέξει την αμοιβαίως επιζήμια εναλλακτική ενός Grexit, αντί για την αμοιβαίως ευνοϊκή συμφωνία, ήταν περίπου πενήντα-πενήντα. Όμως, κατέληξα με έμφαση, ακόμα και αυτό το ζοφερό Grexit, το οποίο απεύχομαι όπως και εσύ, είναι καλύτερο, Αλέξη, από μία άλλη τετραετία Μνημονιστάν. Τουλάχιστον, παρά το μεγάλο κόστος των πρώτων μηνών, το Μνημονιστάν θα τελείωνε, το χρέος θα κουρευόταν, η κυριαρχία μας θα επέστρεφε και πριν περάσει πολύς καιρός, οι πληγές θα επουλώνονταν. Αντίθετα, η συνθηκολόγηση ισοδυναμεί με επέκταση εις το διηνεκές της ερημοποίησης της χώρας υπό καθεστώς αποικίας χρεοδουλοπαροίκων. 

Το θέαμα του Αλέξη να λυγίζει κάτω από την πίεση της εκτίμησης "πενήντα-πενήντα" που του έδωσα με έκανε ευάλωτο, στο να συγχωρώ, να νομιμοποιώ και να εκλογικευω τα ασυγχώρητα αήθη και παράλογα ολισθήματά του. Υπήρχαν πολλά τέτοια, αλλά δύο ξεχώριζαν : 

(1) η υπαναχώρηση του από τη σαφή συμφωνία μας, στην οποία είχαμε βασίσει την αρχική μας στρατηγική, σύμφωνα με την οποία η συνέχισητης της πτώχευσης της χώρας μέσω 3ου μνημονίου θα ήταν χειρότερη από το Grexit, όσο επώδυνο και αν ήταν αυτό. 

(2) η απόρριψη της έκκλησής μου να απευθυνθεί στον λαό με την αξιοπρεπή ομιλία παράδοσης που του είχα ετοιμάσει, αντί να οργανώσει δημοψήφισμα το οποίο ενδόμυχα ήλπιζε να χάσει. 

Κατά τη διάρκεια της καμπάνιας για το ΟΧΙ προέβην σε δήλωση που είχε διττό στόχο, πρώτον, να μεταφέρει στον κόσμο μας μία αλήθεια και δεύτερον, να πιέσει τον Αλέξη και τους υπόλοιπους συναδέλφους στην κυβέρνηση να αποκαλύψουν τις προθέσεις τους σε περίπτωση που επικρατούσε το ΝΑΙ. Συγκεκριμένα, σε συνέντευξη στο Βloomberg ότι αν κέρδιζε το ΝΑΙ, θα υπέβαλα την παραίτησή μου αμέσως : "Ως δημοκράτης", είπα, "θα σεβαστώ τη βούληση του λαού να προσυπογράψει τους όρους των δανειστών. Όμως, την ίδια στιγμή, δεν έχω καμία υποχρέωση να υπογράψω και να εφαρμόσω τη συμφωνία εγώ ο ίδιος. Αν κερδίσει το ΝΑΙ, θα παραιτηθώ και θα αφήσω να το κάνει όποιος με διαδεχτεί". 

Πέραν του ότι ήθελα να ξεκαθαρίσω στους ψηφοφόρους μου ότι ένα ΝΑΙ θα με οδηγούσε στην παραίτηση από το Υπουργείο Οικονομικών, ήθελα να δω πώς θα αντιδρούσαν στη δήλωσή μου εκείνη οι σύντροφοι μου, όχι μόνον ο Αλέξης αλλά και ο Ευκλείδης, παραδείγματος χάριν. Το γεγονός ότι σφύριξαν αδιάφορα, ότι κανείς τους δε δεσμεύτηκε να κάνει το ίδιο, μου έλεγε όσα όλα όσα χρειαζόταν να γνωρίζω. Ήταν απλό. 

Το ΝΑΙ δεν ήταν για αυτούς, λόγος παραίτησης. Θα υπηρετούσαν το νέο μνημόνιο υπό το φύλλο συκής της λαϊκής ετυμηγορίας για παράδοση στην τρόικα. Στην ουσία, η διαφορά μου με τους συναδέλφους μου στον Σύριζα ήταν πως, ενώ διοχέτευα όλη μου την ενέργεια, επιστράτευα όλες μου τις ( όποιες) ικανότητες ενάντια στην τρόικα και υπέρ της αναδιάρθρωσης των χρεών μας, εκείνοι είχαν άλλους, ή έστω και άλλους κρυφούς στόχους. Αυτό το εμπέδωσα μετά από εκείνη τη σκληρή 27η Απριλίου όταν ο Αλέξης αποφάσισε να καθαιρέσει τον Θεοχαράκη και να με περιθωριοποίησει. Πάλευα να τον πείσω πώς ήταν αυτοκαταστροφικό να εξουδετερώσει τον υπουργό Οικονομικών του ενώ βρισκόταν αντιμέτωπος μ' ένα αδίστακτο Eurogroup και τον πανίσχυρο άξονα Μέρκελ - Σόιμπλε. Του είχα προτείνει μάλιστα να με αντικαταστήσει (βλ. κεφάλαιο 14). Όμως ο Αλέξης και οι συν αυτώ δεν είχαν ως αυτοσκοπό την αποτελεσματική αντίσταση στους δανειστές. Κοίταζαν πέραν της συνθηκολόγησης και αναζητούσαν την ιδανική φόρμουλα για να με θυσιάσουν χωρίς δικό τους κόστος. 

"Πώς δεν το έχεις δει αυτό τότε;" είναι το στάνταρ ερώτημα που μου τίθεται παντού μέχρι και σήμερα. Η αλήθεια είναι ότι όποια αναλγησία και να υπήρχε στον Αλέξη, εγώ δεν τη διέκρινα. Αντίθετα με τις περιπτώσεις του Δραγασάκη, του Παππά, του Σαγιά, για να μην αναφερθώ στον Χουλιαράκη, όπου έβλεπα καθαρά μετά από κάποιο σημείο τι συνέβαινε, στην περίπτωση του Αλέξη οι αισθητήρες μου απέτυχαν. Γιατί; Ύστερα από σκέψη, η απάντηση που έδωσα στον εαυτό μου είναι απλή : Αυτό οφειλόταν στην ικανότητά του να κάνει κάτι που οι υπόλοιποι ήταν ανίκανοι να κάνουν - να δει τον εαυτό του στον καθρέπτη, να τον εξετάσει και να αυτοστοχαστεί. 

Θυμάμαι ένα απόγευμα, τον Μάιο, βρισκόμασταν στο γραφείο του στη Βουλή, με τη μεταξύ μας σύγκρουση σε έξαρση λόγω της απόφασής του (πίσω από την πλάτη μου) να "δώσει" στην τρόικα σκληρότατη νέα λιτότητα (εκείνο το μόνιμο 3,5% πρωτογενούς πλεονάσματος). Είχα μπει στο γραφείο του με διάθεση αντιπαράθεσης, καθώς, λίγο πριν, είχε πέσει στην αντίληψή μου άλλη μία αλόγιστη παραχώρηση που η ομάδα του έκανε στους τροϊκανούς χωρίς καν να ενημερώσουν. Όμως ο Αλέξης μου έκοψε τη φόρα παίρνοντας ένα αυτοστοχαστικό ύφος και λέγοντάς μου τα εξής :

Διάβαζα άρθρο του Σταύρου Λυγερού μόλις τώρα. Ο μπαγάσας με έχει καταλάβει. Παρουσίασε την κατάστασή μου με το ψάρεμα ξιφία. Έχω δαγκώσει, λέει, το δόλωμα αλλά είμαι πολύ δυνατός για να με τραβήξουν έξω από το νερό. Έτσι, περιμένουν υπομονετικά. Τραβούν την πετονιά, μετά από λίγο τη χαλαρώνουν, μετά την ξανατραβούν. Θα συνεχίσουν έτσι μέχρι να με εξαντλήσουν. Μόλις λιώσουν ότι εξασθενώ, θα με τραβήξουν έξω με μία απότομη κίνηση. 

Οι άλλοι, άνθρωποι σαν τον Δραγασάκη και τον Χουλιαράκη, ποτέ δε θα με ξεγελούσαν. Δεν θα είχα πιστέψει τις υπεκφυγές τους ούτε θα είχα συστρατευτεί μαζί τους, όσο καλός και άγιος να ακουγόταν ο σκοπός που ασπάζονταν. Η περίπτωση του Αλέξη ήταν διαφορετική. Επιδιδόταν σε έναν πολύπλοκο εσωτερικό διάλογο και έπρεπε να πείσει τον εαυτό του πριν παραβιάσει τις δικές του κόκκινες γραμμές, το οποίο διαφέρει από την περίπτωση κάποιου που δεν είχε ποτέ την πρόθεση να τις σεβαστεί. Μπορώ να φανταστώ τον Αλέξη να μονολογεί, σαν τον Ριχάρδο Γ' του Σαίξπηρ : "Έτσι, αφού είναι αδύνατον να γίνω κι εγώ εραστής και να φχαριστηθώ ετούτο τον ανέμελο καιρό, πήρα την απόφαση να γίνω κακός", μόνο που αντί για "εραστής" θα έλεγε "επαναστάτης" και αντί για "να γίνω κακός" θα έλεγε "να εισέλθω στον κύκλο της εξουσίας". 

Οι πράξεις του Αλέξη δεν ήταν "μπανάλ", "κοινότοπες", για να χρησιμοποιήσω τη σημασία που δίνει η Χάνα Άρεντ στη λέξη. Πάλεψε σκληρά για να αποδεχτεί τις πράξεις του και να βρει τη γαλήνη σε αυτές, άσχετα αν απέτυχε. Αυτή η εσωτερική φωνή του Αλέξη ήταν, είμαι πεπεισμένος, η δύναμη του και ταυτόχρονα η καταστροφή του, ο σφετεριστής του κοινού μας σκοπού και παράλληλα ο λόγος για τον οποίο τον πίστεψα σχεδόν μέχρι το πικρό τέλος. 

Το μπέρδεμα που μου προκαλούσε η εσωτερική φωνή του Αλέξη το επέτεινε περίπτωση του φίλου μου του Ευκλείδη. Ο Ευκλείδης είναι ένα παράξενο υβρίδιο : ένας πανεπιστημιακός με παρόμοιες με τις δικές μου με καταβολές παρόμοιες με τις δικές μου, αλλά ταυτόχρονα και "ζώον κομματικόν", με την ψευδοαριστοτελική έννοια. Με τον  Ευκλείδη συναντηθήκαμε στην αγγλική γλώσσα, για να δανειστώ άλλη μία μετάφραση της Άρεντ. Μοιραζόμασταν το ίδιο χιούμορ, τις ίδιες πολιτισμικές αναφορές, τον ίδιο ριζοσπαστικό ευρωπαϊσμό, την ίδια άποψη για διαφορετικές σχολές οικονομικής σκέψης. Του άρεσε να προσποιείται πως πολιτικά βρισκόταν στα αριστερά μου, να φέρεται ως η αριστερή μου συνείδηση που είχε καθήκον να με επαναφέρει στην τάξη και να με αποτρέπει από το να παρασυρθώ σε αστικές τάσεις και ύποπτες φιλίες, όπως εκείνη με τον Νόρμαν Λάμοντ - κάτι που μου άρεσε να τον αφήνω να πιστεύει. Η αντιπάθεια και η περιφρόνηση που ένιωθε για τον Παππά και τον Αλέξη, τις οποίες εκείνοι ανταπέδιδαν, σε συνδυασμό με τη σκληρή μάχη που είχα δώσει για να συμπεριληφθεί στο Υπουργικό Συμβούλιο, με έκαναν να αισθάνομαι ένα μαζί του.

Όταν την 27η Απριλίου, υπό την πίεση της Μέρκελ και του Ντάισελμπλουμ, ο Αλέξης με περιθωριοποίησε, ανακοίνωσε παράλληλα ότι ο Ευκλείδης θα αναλάμβανε "συντονιστής" της διαπραγμάτευσης. Τα μέσα μετέδωσαν την είδηση σε όλη την υφήλιο και χαιρέτισαν τον Ευκλείδη ως τον νέο επικεφαλής διαπραγματευτή μας. Στην πραγματικότητα τίποτα τέτοιο δεν ίσχυε. Μπορεί να είχα περιθωριοποιεί και ο Ευκλείδης να έμπαινε στα διάφορα "δωμάτια" ακολουθώντας τον Αλέξη, όμως ούτε κι αυτός είχε ουσιαστική συμμετοχή στη διαμόρφωση της διαπραγματευτικής στρατηγικής. 

Ένα παράδειγμα που τα λέει όλα είναι εκείνη η τραγική στιγμή, προς το τέλος του Απρίλη, όταν ο Αλέξης παραδόθηκε στη νέα λιτότητα αποδεχόμενος μία δεκαετία στόχων πρωτογενούς πλεονάσματος πάνω από το 3% του εθνικού εισοδήματος. Καλά, εγώ που ήμουν ήδη στο περιθώριο δεν ερωτήθην! Ο Ευκλείδης όμως; Το γνώριζε; Ήταν σύμφωνος; Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Το ίδιο σοκαρισμένος και θυμωμένος με μένα βρέθηκε ο νέος "συντονιστής" της "πολιτικής ομάδας διαπραγμάτευσης". 

Μέχρι τέλους βρισκόμασταν συχνά στο Μαξίμου ή σε κάποια αίθουσα των Βρυξελλών να κοιτάμε αποσβολωμένοι ο ένας τον άλλον, ενώ ο Σαγιάς και ο Χουλιαράκης και οι λοιποί συνέτασσαν το SLA και να αναρωτιόμαστε τι ρόλο παίζουμε. Αναπτύξαμε έως και το δικό μας μαύρο χιούμορ : Τον ρωτούσα τι στο καλό συνέβαινε και απαντούσε : "Μήπως με πέρασες για κάποιον που ξέρει;"

Όμως, διαφέραμε σε ένα βασικό σημείο : ο Ευκλείδης ήταν κομματικός παίκτης, εγώ όχι. Προσέδωσε νομιμοποίηση στην αποτρόπαια διαδικασία της διαπραγμάτευσης με το να εμφανίζεται να εκπληρώνει το ρόλο του ως επικεφαλής διαπραγματευτή, αφήνοντας έτσι τον κόσμο να πιστεύει πως όντως διεξαγόταν κάποιου είδους διαπραγμάτευση. Από τη μεριά μου, όπως έχει έχω ήδη τονίσει, δεν παραιτούμουν όσο θα παρέμενε ζωντανή (η φθίνουσα) ελπίδα πως (α) η ρήξη ήταν αναπόφευκτη επειδή την ήθελε η τρόικα και (β) ο Αλέξης, αν και έτοιμος να εγκαταλείψει την αναδιάρθρωση του χρέους και το αίτημα για τερματισμό της λιτότητας, δε θα υπέκυπτε στον προσωπικό εξευτελισμό που προσπαθούσε να του επιβάλει η τρόικα - οπότε ίσως τελικά να χρειαζόταν τις δεξιότητές μου όσον αφορά το παράλληλο σύστημα πληρωμών και την αναδιάρθρωση του χρέους. 

Η πίστη μου ότι δεν ήμουν εντελώς μόνος στο πολεμικό συμβούλιο, ότι ο Ευκλείδης και εγώ συμφωνούσαμε πως κατά κάποιον τρόπο ήμασταν εναλλάξιμοι, έπαιξε βασικό ρόλο στο να διατηρήσω την ελπίδα εκείνη. Αν είχα καταφέρει να προβλέψω ότι, εν τέλει, δεν ήμασταν εναλλάξιμοι, ότι ο Ευκλείδης εν τέλει θα γινόταν άνθρωπος που θα χρησιμοποιούσε το καθεστώς για να υπογράψει το 3ο μνημόνιο που γνώριζαν ότι εγώ δεν θα υπέγραφα ποτέ, ίσως η στάση μου να ήταν διαφορετική - από τον Μάρτιο ή, τουλάχιστον, από τον Απρίλιο και έπειτα.

Μέχρι το τέλος δεν είχα διανοηθεί ότι ο Ευκλείδης θα μπορούσε να βάλει την υπογραφή του σε αυτά που τελικά υπέγραψε, πεπεισμένος ότι θα παραιτούνταν πολύ προτού το χέρι του φτάσει ως εκεί. Υπήρχαν ενδείξεις περί του αντιθέτου που θα έπρεπε να τις έχω λάβει σοβαρά υπόψιν; Ναι, υπήρχαν. Με τη βοήθεια της απόστασης από τα γεγονότα, αντιλαμβάνομαι ότι υπήρξαν δύο ανακολουθίες που έπρεπε να μου είχαν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου.

Η πρώτη ήταν ότι, όταν μιλούσαμε μόνοι μας, ο Ευκλείδης ήταν εξαιρετικά πνευματώδης, επακριβής στις απόψεις του για το καθετί, σε πλήρη αρμονία με τη "γραμμή" μου και καυστικός στον σχολιασμό του υπολοίπου πολεμικού συμβουλίου, ιδιαίτερα του Αλέξη του Παππά και του Χουλιαράκη. Όμως κι εδώ έγκειται η αντίφαση, κατά τη διάρκεια του πολεμικού συμβουλίου, οι παρεμβάσεις του ήταν πειθήνιες, φλύαρες και δυσανάγνωστες ως απόψεις που ενίσχυαν τις τοποθετήσεις μου. Συχνά δεν με στήριζε καθόλου εντός των τειχών ενώ μερικά μερικά λεπτά αργότερα, εκτός των τειχών, όταν μιλούσαμε οι δυο μας, συμφωνούσε απολύτως με τη θέση μου, την οποία όμως δεν είχε υπερασπιστεί εκεί που μέτραγε. 

Η δεύτερη ανακολουθία ήταν πως κάθε φορά που διαπιστώναμε από κοινού ότι η ομάδα περί τον Αλέξη οδηγούσε το πλεούμενο στα βράχια την ώρα που μου επετίθετο βάναυσα και του πρότεινα κοινή μας δράση προτού να είναι αργά, με συμβούλευε να κάνω υπομονή και με απέτρεπε από το να πέσω στην παγίδα της νοοτροπίας του αμυνόμενου μέσα στην ομάδα μας. Μία μέρα θυμάμαι ότι δεν άντεξαΚαι του είπα : "Όταν κάποιος δέχεται επίθεση, η αμυντική στάση ενδείκνυται. Δεδομένου ότι προσπαθούν να με εξοντώσουν, δεν είναι παρανοϊκό να πιστεύω πως προσπαθούν να εξοντώσουν!" 

Όταν την 6η Ιουλίου είχαν όλα πια τελειώσει, μου πήρε αρκετό καιρό να διαγνώσω τα αίτια της αποτυχίας μου να "διαβάσω" τους δύο συντρόφους μου : ο εσωτερικός διάλογος του Αλέξη και η υβριδική φύση του Ευκλείδη είχαν μπλοκάρει το ραντάρ μου αποτελεσματικότατα. Χρειάστηκε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και η ξαφνική μεταμόρφωσή τους που ακολούθησε για να ξεμπλοκάρει. Ήταν μία συγκλονιστική μεταμόρφωση που παρουσιάστηκε από τους κομματικούς ιδεολόγους του Σύριζα ως η αποθέωση του υπεύθυνου ριζοσπαστισμού. Όσο όμως και να πάσχιζαν να βρουν λόγια όμορφα για να διανθίσουν τη συνθηκολόγησή τους, οι κομματικοί προπαγανδιστές δεν μπορούσαν να έρθουν καν "κοντά" στην περιγραφή της μεταμόρφωσης εκείνης την οποία θα βρεις, αναγνώστη, στην τελευταία σελίδα του 1984. Αναφερόμενος στον συνθηκολογημένο ιδεολόγο ακτιβιστή Ουίνστον Σμιθ, που έως πρότινος, έδινε αγώνα μεγάλο κατά του μεγάλου αδελφού ο τζορτζ Όργουελ γράφειΈεδινε αγώνα μεγάλο κατά του Μεγάλου Αδελφού, ο Τζορτζ Όργουελ γράφει :

Τώρα δεν έτρεχε πια ούτε ζητωκραύγαζε... Βρισκόταν στο εδώλιο του κατηγορουμένου και ομολογούσε τα πάντα, ενοχοποιούσε τους πάντες... Η σφαίρα που πρόσμενε τόσο καιρό καρφωνόταν στο μυαλό του... Ω σκληρή, ανώφελη παρεξήγηση! Ω πεισματάρη, εκούσια εξόριστε από τους στοργικούς κόλπους. Δύο δάκρυα που μύριζαν τζιν κύλησαν στα μάγουλα εκατέρωθεν της μύτης του. Όλα ήταν εντάξει όμως όλα ήταν καλά, ο αγώνας είχετελειώσει. Είχε κερδίσει τη μάχη με τον εαυτό του. Αγαπούσε τον Μεγάλο Αδελφό. 

Πλατεία της ελπίδας 

Το απόγευμα της Παρασκευής 3 Ιουνίου, λίγο πριν τις 5 μ.μ., αναστέναξα με ανακούφιση. Μία βδομάδα κλειστών τραπεζών τελείωνε. Παρά τις μεγάλες ουρές στα ATM και την αβεβαιότητα για τη Δευτέρα που μας περίμενε, δεν είχε σημειωθεί κανένα βίαιο περιστατικό, κανένας πανικός, καμία αναταραχή. Ο ελληνικός λαός είχε αποδείξει περίτρανα τη σύνεσή του. 

Τα μέσα ενημέρωσης, αντιθέτως, είχαν καταφέρει να πέσουν πιο χαμηλά και από τα ήδη ευτελή επίπεδά τους και συναγωνίζονταν ποιο θα ανακαλύψει τον πιο ευφάνταστο τρόπο για να τρομάξει τους ψηφοφόρους και να τους αποτρέψει από το να ψηφίσουν ΟΧΙ. Σε άλλη χώρα πολλά από τα ρεπορτάζ τους που στοχοποιούσαν τους εισηγητές και τους υποστηρικτές του ΟΧΙ θα θεωρούνταν προτροπή προς τη βία. Οι δημοσκοπήσεις τους προέβλεπαν σταθερά νίκη του ΝΑΙ με ποσοστό μεγαλύτερο του 60%, ενώ τα φερέφωνα τους άφριζαν με το "θράσος" της κυβέρνησης να προκηρύξει το δημοψήφισμα ενάντια στις επιθυμίες των δανειστών. Εν τω μεταξύ, η μνημονιακή αντιπολίτευση είχε καταφέρει μέρες πριν να κατεβάσει αρκετά μαζικά υποστηρικτές της στην Πλατεία Συντάγματος οι οποίοι ανέμιζαν σημαίες της ΕΕ και πλακάτ που διατυμπάνιζαν "Μένουμε Ευρώπη" - ένα ενδιαφέρον σύνθημα αν σκεφτεί κανείς πόσο αντιευρωπαϊκή ήταν η ταύτιση της Ευρώπης με τους Ντάισελμπλουμ, Σόιμπλε και τα μνημόνια τους.

Αργότερα εκείνο το απόγευμα της Παρασκευής έλαβα mail από τον Κλάους Ρέγκλινγκ, τον επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM), τον ίδιο εκείνο γκρι υποτακτικό του Σόιμπλε που κάποια στιγμή τον Μάρτιο με είχε συμβουλέψει να σταματήσω την καταβολή των συντάξεων για να πληρώσω το ... ΔΝΤ. Υπό τύπον νομικής υπενθύμισης μου "θύμιζε" ότι ως βασικός δανειστής μας και δεδομένης της λήξης της δανειακής συμφωνίας, δικαιούνταν να απαιτήσει από μένα την πλήρη και άμεση αποπληρωμή των 146,3 δισ. των δύο πρώτων μνημονιακών δανειακών συμβάσεων. Το κείμενο ήταν διατυπωμένο με τέτοιον τρόπο που να υπαινίσσεται ότι, ως υπουργός Οικονομικών, ήμουν προσωπικά υπεύθυνος για αυτό το ποσό! Παραήταν καλή ευκαιρία για να την αγνοήσω. Ήταν σαν να πήγαινε γυρεύοντας. Του απάντησα με δυο λέξεις : "Μολών λαβέ".

Εκείνο το απόγευμα είχαν προγραμματιστεί δύο συγκεντρώσεις, μία υπέρ του ΝΑΙ στον Παναθηναϊκό Στάδιο και μία στην Πλατεία Συντάγματος υπέρ του ΟΧΙ. Η συγκέντρωση υπέρ του ΝΑΙ ήταν προγραμματισμένη για αργά το απόγευμα. Είχε κόσμο και παλμό. Όμως η συγκέντρωση του ΟΧΙ θα έμενε στην ιστορία. Από μικρό παιδί είχα βρεθεί σε συγκλονιστικές συγκεντρώσεις στο Σύνταγμα, από εκείνες που σου αλλάζουν τη ζωή. Όμως αυτό που ζήσαμε με τη Δανάη εκείνο το βράδυ ήταν πρωτόγνωρο. 

Περπατήσαμε από το Μαξίμου μέχρι το Σύνταγμα μαζί με τον Αλέξη και άλλα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου, τους συντρόφους τους και τους βοηθούς τους. Στη διαδρομή το πλήθος δημιουργούσε ανοίγματα-αγκαλιές τόσο για να περάσουμε όσο και για να απορροφηθούμε από τη χαρά, την προσδοκία, την ανάτασή τους. Καθώς πλησιάζαμε στην πλατεία, η συσσωρευμένη, αυτοτροφοδοτούμενη ενέργεια του πλήθους έσπασε όλα τα όρια. Μία θάλασσα πεντακοσίων χιλιάδων ανθρώπων μας κατάπιε. Βυθιστήκαμε σε δάσος από χέρια : σκληροτράχηλοι άντρες με βουρκωμένα μάτια, μεσήλικες γυναίκες με την αποφασιστικότητα χαραγμένη στα πρόσωπά τους, νεαροί άντρες και γυναίκες που ξεχείλιζαν, από ενέργεια, ηλικιωμένοι που προσπαθούσαν να μας αγκαλιάσουν και να μας γεμίσουν ευχές, μια παλλόμενη ανθρώπινη μάζα μας περιέκλειε. Για δύο ώρες, προσπαθώντας να μην αφήσουμε ο ένας το χέρι του άλλου για να μη χαθούμε, με τη Δανάη αφεθήκαμε να παρασυρθούμε από τη λαοθάλασσα εκείνων που έλεγαν με τα στόματά τους : "Φτάνει πια! Ως εδώ!"

Εκείνο το βράδυ διαφορετικές γενιές είδαν τους ξεχωριστούς τους αγώνες να σμίγουν σε μία γιγαντιαία γιορτή απελευθέρωσης από τον φόβο. Ένας ηλικιωμένος άνδρας αντιστασιακός έχωσε στην τσέπη μου ένα γαρύφαλλο και ένα κομματάκι χαρτί στο οποίο  έγραφε : "Η αντίσταση δεν είναι ΠΟΤΕ μάταιη". Φοιτητές που είχαν αναγκαστεί να μεταναστεύσουν λόγω της κρίσης και είχαν γυρίσει για να ψηφίσουν, με εκλιπαρούσαν να μην εγκαταλείψω τον αγώνα. Ένας συνταξιούχος μου υποσχέθηκε πως δεν τον ένοιαζε ούτε αυτόν, ούτε την άρρωστη γυναίκα του, αν έχαναν τις συντάξεις τους Αρκεί να ξαναέβρισκαν την αξιοπρέπειά τους. Και όλοι, όλοι ανεξαιρέτως, μου ούρλιαζαν :  "Καμία παράδοση, όποιο κι αν είναι το τίμημα!" 

Αυτή τη φορά ήξερα πως το εννοούσαν. Οι τράπεζες ήταν ήδη κλειστές για μία ολόκληρη εβδομάδα. Οι κακουχίες που επέβαλαν οι δανειστές ήταν εμφανείς. Κι όμως είχαν μαζευτεί εκεί, όλοι αυτοί οι υπέροχοι άνθρωποι για να φωνάξουν με μία λέξη αυτό που το δίκιο, η λογική και το χρέος απέναντι στην Ιστορία απαιτούσαν από εμάς να πούμε : Όχι! Δεν έλεγαν ΟΧΙ λόγω αρνητισμού ή αντιευρωπαϊσμού. Τίποτα δε θα ήθελαν περισσότερο από το να πουν ένα ολόψυχο ΝΑΙ στην Ευρώπη. Αλλά σε μία Ευρώπη για τους λαούς της, όχι σε μία Ευρώπη αποφασισμένη να τους συντρίψει. 

Εκείνο το βράδυ, όταν πια η συγκέντρωση τελείωνε και καθώς κατεβαίναμε με τη Δανάη τα μαρμάρινα σκαλοπάτια που οδηγούσαν στη Βουλή, γύρισα προς τα πίσω και έριξα μία τελευταία ματιά στη λαοθάλασσα. Ξαφνικά βρήκα τη φράση που αναζητούσα για να περιγράψω τι ήταν αυτό που μας συνέδεε : εποικοδομητική ανυπακοή. Μου την κατέδειξαν αυτοί οι άνθρωποι με την πραγματιστική ανυπακοή τους. Αυτό ήταν που προσπαθούσα να εφαρμόσω σε όλα τα Eurogroup από την αρχή : να καταθέτω ήπιες, μετριοπαθείς, λογικές, εποικοδομητικές, φιλοευρωπαϊκές προτάσεις, όμως, όταν το βαθύ κατεστημένο αρνούνταν να συμμετάσχει έστω σε διάλογο, γι' αυτές, δεν είχα κανέναν ενδοιασμό να αψηφήσω τις προσταγές τους και να πω ΟΧΙ! Το πολεμικό μας συμβούλιο ποτέ δεν το κατάλαβε αυτό. Το πλήθος που γέμισε την Πλατεία Συντάγματος εκείνο το βράδυ το κατάλαβε και με το παραπάνω. 

Μία νίκη για τους αληθινούς πιστούς  

Εκείνο το βράδυ ένιωσα να ξεπλένεται από πάνω μου όλη η πικρή εμπειρία της σταθερής φθοράς των προηγούμενων εβδομάδων, κάθε φρικτή στιγμή στο Μαξίμου, κάθε απογοήτευση με τους συντρόφους μου, όλη η κακεντρέχεια που εισέπραξα και όλη η αγωνία ενός ολοένα και μοναχικότερου αγώνα κεκλεισμένων των θυρών. Το μόνο που απέμενε ήταν το αίσθημα ικανοποίησης. 

Και όμως, δεν ήμουν ακόμη πεπεισμένος πώς το ΟΧΙ θα κέρδιζε δύο μέρες μετά. Το συλλαλητήριο στο Σύνταγμα έδειχνε ότι το ρεύμα στήριξης του ΟΧΙ είχε δυναμική, αλλά με τις τράπεζες κλειστές και τα μέσα ενημέρωσης να εξαπολύουν ενορχηστρωμένες επιθέσεις εναντίον όποιου σκεφτόταν να ψηφίσει ΟΧΙ η νίκη φαινόταν δύσκολη. Το ίδιο εκείνο βράδυ, με τη Δανάη συναντηθήκαμε με τον Τζέιμι, που ήταν σαν μεθυσμένος μετά την εμπειρία του Συντάγματος και μερικούς άλλους φίλους και συνεργάτες. Ρωτήθηκα αν ο Αλέξης κι ο Ευκλείδης θα παραιτούνταν σε περίπτωση επικράτησης του ΝΑΙ. "Ο Αλέξης θα σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού με την αντιπολίτευση", ήταν η πρόβλεψή μου, "αφού παραιτηθούν ή εξοστρακιστούν πρώτα οι αληθινοί πιστοί". "Φυσικά εγώ θα άνηκα ήδη στο μακρινό παρελθόν τους", κατέληξα. Ο Τζέιμι επέμενε πως έσφαλλα. Θα κέρδιζε το ΟΧΙ πίστευε και η επιρροή μου στον Αλέξη θα εκτοξευόταν στα ύψη εξαιτίας της σημαντικής μου συμβολής στη νίκη. Παρά τη βαθιά δυσπιστία μου,  σήκωσα το ποτήρι μου και ήπια στην αισιοδοξία του Τζέιμι. "Hasta la Victoria Siempre" αναφώνησε εκείνος με έμφαση και σιγουριά - μέχρι τη νίκη πάντα! 

Την ημέρα του δημοψηφίσματος κατέβηκα στο Παλαιό Φάληρο εκεί όπου μεγάλωσα και όπου εξακολουθεί να ζει ο εννενηντάχρονος πατέρας μου, στον οποίο οφείλω την έφεση να μην υπογράφω ό,τι κι ό,τι μόνο και μόνο επειδή αυτό θα διευκόλυνε τη ζωή μου. Τον συνάντησα στο πατρικό μου και πήγαμε μαζί με το αυτοκίνητό μου στο εκλογικό κέντρο, το παλιό Δημοτικό δίπλα στην Παναγίτσα. Στο εσωτερικό του σχολείου οι περισσότεροι ψηφοφόροι με υποδέχθηκαν με ιδιαίτερη θέρμη, με εξαίρεση έναν-δυο που διαμαρτυρήθηκαν θυμωμένα για το κλείσιμο των τραπεζών. Μπροστά στις κάμερες απάντησα σε έναν από αυτούς πως η τρόικα μας είχε δώσει τελεσίγραφο και πως μία συμφωνία με αυτό το τελεσίγραφο που θα καθορίζει όχι μόνο το μέλλον του αλλά και το μέλλον των παιδιών του. Αυτό που είχαμε κάνει ήταν να του δώσουμε την ευκαιρία να το αποδεχτεί να το απορρίψει. "Ψήφισε ΝΑΙ αν πιστεύεις πως είναι διαχειρίσιμη η συμφωνία. Είμαστε οι μοναδικοί κυβέρνηση το σεβάστηκε το δικαίωμά σου να αποφασίσεις εσύ. Το γεγονός ότι η τρόικα αποφάσισε να κλείσει τις τράπεζες πριν καν μπορέσεις να εκφραστείς είναι κάτι που μόνο εσύ μπορείς να το ερμηνεύσεις". Ο συνομιλητής μου φάνηκε να ηρεμεί.

Αφού ψηφίσαμε, βοηθούσα τον πατέρα μου να μπεις στο αυτοκίνητο, όταν με πλησίασε μία ηλικιωμένη γυναίκα περιτριγυρισμένη από τα γνωστά τηλεοπτικά συνεργεία. Με αυστηρό ύφος με ρώτησε αν γνώριζα που έμενε. Παραδέχτηκα πως όχι. "Κοιμάμαι σε ένα ορφανοτροφείο εδώ στο Παλαιό Φάληρο. Και ξέρετε γιατί με αφήνουν; Γιατί η μητέρα σου δούλεψε σκληρά για να μπορούν να στέκονται σαν και μένα να έχουν μία στέγη". Την ευχαρίστησα για την αυθόρμητη και συγκινητική αναθύμηση της μητέρας μου. Δεν είχε τελειώσει όμως. "Τη μνημονεύω κάθε μέρα. Αυτά τα καθάρματα όμως το ξέρουν;" είπε δείχνοντας τις κάμερες και τα συνεργεία. "Πάω στοίχημα πως δεν το ξέρουν και δεν τους καίγεται καρφί". "Δεν έχει σημασία" τη διαβεβαίωσα. Ακόμα κι αν δεν το γνώριζαν για μένα αρκούσε πως το γνώριζε εκείνη, της είπα. Εκείνο το βράδυ στα δελτία ειδήσεων η τυχαία αλλά συγκινητική συνάντηση παρουσιάστηκε ως "προπηλακισμός του Βαρουφάκη από άστεγη ηλικιωμένη" ή ως περιστατικό κατά το οποίο "μία φτωχιά ηλικιωμένη επιτυχία επιτέθηκε στον Βαρουφάκη έξω από το εκλογικό κέντρο όπου ψήφισε ο υπουργός". 

Ήταν αργά το απόγευμα όταν άρχισα να αισθάνομαι πως το ενδεχόμενο μιας ιστορικής νίκης μπορεί να ήταν ανοιχτό. Στοο γραφείο μου έγραψα και ανέβασα στο αγγλικό blog μου απευθυνόμενος στη διεθνή κοινή γνώμη, τα εξής :

"Το 1967 ξένες δυνάμεις, σε αγαστή συνεργασία με τα εγχώρια ανδρείκελά τους, χρησιμοποίησαν τα τανκς για να ανατρέψουν τη δημοκρατία. Το 2015 οι ξένες δυνάμεις το ξαναδοκίμασαν, αυτή τη φορά χρησιμοποιώντας τις τράπεζες. Αλλά βρήκαν απέναντί τους έναν τολμηρό θαρραλέο λαό που αρνήθηκε να υποκύψει στον φόβο. Εδώ και πέντε μήνες η κυβέρνησή μας αντιμάχεται του φωτός το σβήσιμο. Σήμερα καλούμε κάθε Ευρωπαίο να συνεχίσει να μάχεται μαζί μας ώστε το φως που τρεμοπαίζει να μη σβήσει πουθενά από την Αθήνα στο σβήσει πουθενά, από την Αθήνα στο Δουβλίνο, από το Ελσίνκι στη Λισαβόνα".

Στις οκτώ το βράδυ οι κυρτοί ώμοι και η σκυθρωπή έκφραση των τηλεπαρουσιαστών έδειχναν πως είχαμε κερδίσει. Αυτό που δεν γνώριζα ήταν το μέγεθος της νίκης. Ο φόβος μου ήταν πως μία μικρή διαφορά θα προσέφερε στον Αλέξη τη δικαιολογία να επικαλεστεί ότι ήμασταν μία διχασμένη κοινωνία και ως εκ τούτου, δεν υπήρχε αρκετή στήριξη για ρήξη με την τρόικα. Είπα στην ομάδα μου πως το μαγικό ποσοστό ήταν το 55%. Αν οι ψήφοι υπέρ του ΟΧΙ ξεπερνούσαν το 55%, ο Αλέξης θα αναγκαζόταν να το σεβαστεί.

Σκέφτηκα προσεκτικά τι θα έλεγα στους δημοσιογράφους που είχαν συγκεντρωθεί στην αίθουσα Τύπου του υπουργείου μου. Στις εννέα το βράδυ είχα ολοκληρώσει το κείμενο της δήλωσης μου. Κατά παράδοση, οι υπουργοί περιμένουν τις δηλώσεις του πρωθυπουργού πριν προβούν οι ίδιοι σε δηλώσεις. Έτσι, περίμενα στο γραφείο μου τον Αλέξη να κάνει δηλώσεις στους δημοσιογράφους στο Μαξίμου.

Στις εννιάμισι το βράδυ άρχισα να αισθάνομαι πως κάτι δεν πήγαινε καλά. Τα αποτελέσματα ήταν πάνω κάτω τα τελικά και έδειχναν πως το όριο του 55% είχε επιτευχθεί, όμως ο Αλέξης παρέμεινε κλεισμένος στο γραφείο του στο Μαξίμου. Ο διευθυντής του γραφείου μου με πίεζε να μεταβώ στην αίθουσα Τύπου του υπουργείου όπου οι δημοσιογράφοι έχαναν την υπομονή τους έχαναν την υπομονή τους και είχαν αρχίσει αρχίζουν να τουιτάρουν πως κάτι περίεργο συνέβαινε. Περίμενα έως τις δέκα. Τηλεφώνησα στον Αλέξη. Δεν απάντησε, ούτε και οι γραμματείς του. Ο Βασίλης μπήκε στο γραφείο μου και με πληροφόρησε ότι οι άλλοι υπουργοί είχαν αρχίσει να μιλούν στα μέσα, κάνοντας χλιαρές δηλώσεις για ένα αποτέλεσμα που ήταν συνταρακτικό. Δε θα άφηνα να συνεχιστεί αυτό. Οι ψηφοφόροι μας άξιζαν μεγαλύτερο σεβασμό. 

Έτσι γύρω στις δέκα και μισή, μπήκα στην αίθουσαΤύπου για να κάνω τη δήλωσή μου, σκοπεύοντας αμέσως μετά να πάω στο Μαξίμου, ανήσυχος για το τι συνέβαινε ενώ Έκανα τη δήλωσή μου είχα το πολύ έντονο προαίσθημα πως θα ήταν η τελευταία μου δήλωση από τη θέση του υπουργού. Εκείνο το προαίσθημα, σε συνδυασμό με την ανάμνηση της νύχτας στο Σύνταγμα δύο μέρες νωρίτερα, με έκανε να μιλήσω έξω από τα δόντια :

Την 25η Ιανουαρίου ο ελληνικός λαός είπε όχι πια σε πέντε χρόνια υποκρισίας, σε πέντε χρόνια προσποίησης ότι η πτώχευση του ελληνικού δημοσίου μπορούσε να ξεπεραστεί με νέα μη βιώσιμα δάνεια που καλούνταν να αποπληρώνουν με το αίμα τους οι ασθενέστεροι Έλληνες, τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους.

Πέντε μήνες διαπραγματευτήκαμε για το δικαίωμα να ακουστεί αυτό το λογικό επιχείρημα : Όχι νέα δάνεια πριν αναδιαρθρωθούν τα παλαιά. Όχι νέες περικοπές των ισχνότερων εισοδημάτων. Ναι στις πραγματικές μεταρρυθμίσεις που πλήττουν τους πακτωλούς των εσόδων της διαφοράς. Ο τερματισμός της ανερμάτιστης λιτότητας και η αναδιάρθρωση του μη βιώσιμου χρέους ήταν οι δύο διαπραγματευτικοί μας στόχοι.

Δυστυχώς οι δανειστές αρνήθηκαν κάθε ουσιαστική συζήτηση. Από την πρώτη στιγμή σχεδίαζαν να μας κλείσουν τις τράπεζες ώστε να μας ταπεινώσουν στα δύο αυτά μέτωπα : της Λιτότητας και του Μη Βιώσιμου Χρέους. Να μας επιβάλλουν δήλωση μετανοίας για την κριτική που ασκήσαμε στα αποτυχημένα μνημονιακά προγράμματα αρθρώνοντας για πρώτη φορά στο Eurogroup επιστημονικό λόγο στον οποίο δεν είχαν αντίλογο. Αυτός ήταν ο στόχος τους τελεσιγράφου της 25ης Ιουνίου, το οποίο σήμερα ο λαός τους επέστρεψε.

Από αύριο, με το γενναίο αυτό ΟΧΙ με το οποίο μας προίκισε ο ελληνικός λαός, με το ΟΧΙ που είπε αγνοώντας τον φόβο που δημιούργησαν με τις κλειστές τράπεζες και τα .ΜΜΕ της ολιγαρχίας, με αυτό το εργαλείο θα τείνουμε χείρα συνεργασίας προς τους εταίρους μας. Θα τους καλέσουμε έναν έναν για να βρούμε κοινό τόπο. 

Θα δούμε θετικά το γεγονός ότι το ΔΝΤ πριν από δύο μέρες εξέδωσε, προς τιμήν του, έκθεση που επιβεβαιώνει ότι το χρέος μας χρειάζεται αναδιάρθρωση. 

Θα αντιμετωπίσουμε θετικά την ΕΚΤ, που κράτησε την περασμένη εβδομάδα στάση αναμονής - μία στάση που δείχνει την κοινή μας αγωνία για την ανάγκη εξεύρεσης αμοιβαίως επωφελούς συμφωνίας-λύσης.

Θα αντιμετωπίσουμε θετικά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που, όπως και εμείς, θέλει να παίξει θετικό ρόλο στην επούλωση της ελληνικής πληγής που πληγώνει και την Ευρώπη. 

Από αύριο η Ευρώπη, της οποίας η καρδιά χτυπά στην Ελλάδα απόψε, αρχίζει να γιατρεύει τις πληγές της, τις πληγές μας. 

Βγαίνοντας στο Σύνταγμα για να πάω με τα πόδια στο Μαξίμου διέκρινα την αγαλλίαση στα πρόσωπα των περαστικών. Ένας περήφανος λαός ένιωθε δικαιωμένος και δικαιολογημένα το γιόρταζε. Η νύχτα έσφυζε από προσμονή και αυτοπεποίθηση. Η σιγή του Αλέξη με ανησυχούσε, αλλά αρνιόμουν να πιστέψω ότι το Μαξίμου θα ήταν αποκομμένο από τον μεθυστικό αέρα ανυπακοής που έπνεε στους δρόμους. Σίγουρα, σκέφτηκα, αυτός ο ζωοποιός ανεμος, θα καταφέρει να εισέλθει μέσα από κάποια σχισμή του φρουρίου ή μέσα από τις καρδιές των εργαζομένων στο Μαξίμου, που είχαν και αυτοί ζυμωθεί πολιτικά στην Πλατεία Συντάγματος. Κι όμως, μπαίνοντας στο Μαξίμου, συνάντησα την παγωμένη ατμόσφαιρα νεκροτομείου, τη θλίψη νεκροταφείου. 

Η ανατροπή ενός λαού 

Καθώς περνούσα την κύριο έσοδο του Μαξίμου, οι υπουργοί και οι παρατρεχάμενοι που συνάντησα φαίνονταν μουδιασμένοι, λες και είχαν μόλις υποστεί βαριά εκλογική ήττα. Η παρουσία μου τους έκανε ακόμα νευρικότερους. Ο Αλέξης, μου είπαν, βρισκόταν σε συνάντηση με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στο γειτονικό προεδρικό μέγαρο και θα με δεχόταν αργότερα. Έτσι, περίμενα στην αίθουσα συσκέψεων με τους υπόλοιπους υπουργούς, παρακολουθώντας τα τελευταία αποτελέσματα στις οθόνες. Όταν εμφανίστηκε το τελικό ποσό στην οθόνη, 61,35% υπέρ του ΟΧΙ με με ποσοστό συμμετοχής το εντυπωσιακό 62,5%, πετάχτηκα από την καρέκλα μου σηκώνοντας πανηγυρικά τη γροθιά μου στον αέρα. Τότε, κοιτάζοντας γύρω μου, συνειδητοποίησα ότι ήμουν ο μόνος στο δωμάτιο που πανηγύριζε. 

Περιμένοντας τον Αλέξη, βρήκα μήνυμα στο κινητό μου από τον Νόρμαν Λάμοντ : "Αγαπητέ Γιάνη, συγχαρητήρια. Μια περίφημη νίκη. Δεν γίνεται να μην εισακουστείτε τώρα. Καλή τύχη". Θα εισακουστούμε, σκέφτηκα, αρκεί να αποφασίσουμε να μιλήσουμε. Εκεί που καθόμουν, παρακολουθώντας να ξετυλίγεται σε αργή κίνηση η ακύρωση της περίφημης νίκης μας, άρχισα να παρατηρώ τους παρευρισκομένους και τις μικρές λεπτομέρειες που μέχρι τις μέχρι τότε μου είχαν διαφύγει. Οι άντρες είχαν εγκαταλείψει το απλό, καθημερινό ντύσιμο που χαρακτήριζε τα στελέχη του Σύριζα και έμοιαζαν με κουστουμάτους μεγαλοδικηγόρους σε βραδινή έξοδο. Οι γυναίκες ήταν ντυμένες λες και πήγαιναν σε προεδρική δεξίωση. Όταν έφτασε και η Δανάη, συνειδητοποίησα πως όχι μόνο ήμασταν οι μόνοι χαρούμενοι άνθρωποι εκεί μέσα, αλλά ήμασταν και οι μόνοι που φορούσαν τζιν και μπλουζάκια. Ένιωθα  σαν να βρέθηκα ξαφνικά σε μία ταινία επιστημονικής φαντασίας, όπως εκείνες όπου οι εξωγήινοι καταλαμβάνουν ένα ένα τα σώματα των δικών σου ανθρώπων χωρίς να το έχεις πάρει είδηση.

Κάποια στιγμή ο Αλέξης επέστρεψε στο Μαξίμου και μισή ώρα αργότερα απηύθυνε διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό. Δύο φράσεις-κλειδιά στην ομιλία του ξεκλείδωσαν το σεντούκι των προθέσεων του. Η μια απέκλειε τη ρήξη με την τρόικα. Η δεύτερη ήταν η ανακοίνωση πως μόλις είχε ζητήσει από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να συγκαλέσει αμέσως το συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών :  Το επόμενο πρωί κιόλας μετά τον εξευτελισμό τους στις κάλπες, οι αρχηγοί του μνημονιακού τόξου προσκαλούνταν να επιστρέψουν στα πράγματα, να καθοδηγήσουν τη συνέχεια. Στρεφόμενος στη Δανάη της είπα χαμηλόφωνα : "Διασπά τον Σύριζα και προετοιμάζει συμμαχία με την αντιπολίτευση για να περάσει το νέο μνημόνιο. Η Νέα Αποστασία που μαγείρευαν τα παιδαρέλια του στις Βρυξέλλες δεν ανακόπηκε από το 62%". 

Πέρασε μιάμιση ώρα ακόμη σε ξεχωριστές συναντήσεις με τους Σαγιά και Ρουμπάτη προτού με δεχτεί. Η ώρα είχε πάει σχεδόν δύο όταν μπήκα στο γραφείο του. Καθώς σηκωνόταν από την καρέκλα του γραφείου του για να με προϋπαντήσει, με μαύρους κύκλους κάτω από τα μάτια και ύφος ψυχολογικής καθίζησης χειρότερο από ποτέ, με κοίταξε και είπε κάτι που δεν μπορεί να γραφτεί εδώ. Το νόημα της φράσης ήταν ότι τα είχαμε κάνει θάλασσα. "Διαφωνώ" του απάντησα ορθά κοφτά. Γίνανε λάθη πολλά, αλλά ήταν μία νύχτα θριάμβου που απαιτούσε από εμάς να χαρούμε και να τιμήσουμε τη λαϊκή ετυμηγορία.

Πριν αρχίσουμε την κουβέντα ο Αλέξης με ρώτησε αν θα με πείραζε να παραστεί στη συνάντησή μας ο Δημήτρης Τζανακόπουλος ο νομικός σύμβουλος του Μάξιμου και βαθιά αντιμνημονιακός σύντροφος που τον Φλεβάρη με αντιμετώπιζε με σκεπτικισμό φοβούμενος ότι έσερνα τον Αλέξη προς τη συνθηκολόγηση με τους τροϊκανούς.Καθόλου, του απάντησα. Για την ακρίβεια ήθελα να είναι παρών, κάτι ως μάρτυρας. Ήταν φανερό πως δεν θα ήταν μία απλή συνάντηση. 

Ο Αλέξης ρώτησε αν οι τράπεζες θα άνοιγαν σύντομα. Ήταν ερώτηση-παγίδα. Γνώριζε την απάντηση και την εκμαίευε για να δικαιολογήσει την απόφαση του να συνθηκολογήσει. Προσποιήθηκα ότι δεν καταλάβαινα, λέγοντας πως για να σεβαστούμε το ΟΧΙ έπρεπε να ξεκινήσει εκείνη τη στιγμή το παράλληλο σύστημα πληρωμών (με έκδοση ηλεκτρονικών υποσχετικών IOU η αξία των οποίων θα βασιζόταν στη δυνατότητά τους να αποπληρώνουν μελλοντικούς φόρους) και να κουρέψουμε τα ομόλογα SMP του Ντράγκι. Αν δεν κάνουμε αυτές τις κινήσεις για να ενισχύσουμε τη διαπραγματευτική σου ισχύ, του είπα, το 61,3% θα σκορπιστεί στους πέντε ανέμους. Αν, αντίθετα, τις ανακοινώσουμε απόψε, με τη στήριξη του 61,3% των ψηφοφόρων, σε διαβεβαιώνω ότι ο Ντράγκι και η Μέρκελ αργά ή γρήγορα θα συζητήσουν για πρώτη φορά μαζί μας μία αμοιβαίως ικανοποιητική συμφωνία. Τότε μόνον Αλέξη θα ανοίξουν οι τράπεζες κανονικά. Αντίθετα, αν δεν προβείς σε αυτή την κίνηση, επέμεινα, "θα σε ισοπεδώσουν".

Εξήγησα ακόμα πως χρειαζόμουν μόνο δύο, τρεις το πολύ, μέρες για να ενεργοποιήσω την πρώτη φάση ανάπτυξης του συστήματος πληρωμών που θα ήταν στο TAXISnet. Έκανε πως εντυπωσιάστηκε, δίνοντας μου την ευκαιρία να συνεχίσω : Το αποτέλεσμα του 61,3% είναι ένα κεφάλαιο που πρέπει να το χρησιμοποιήσεις σωστά. Πρέπει να το διαχειριστείς με μεγαλύτερο σεβασμό προς τον λαό από αυτόν που έδειξες πριν από το δημοψήφισμα. Να σεβαστείς και τον εαυτό σου επίσης. Μετά την αποψινή βραδιά βρίσκεσαι μπροστά σ' ένα πολύ απλό δίλημμα. Ή επαναφέρεις το σχέδιο μας, δίνοντας μου τα εργαλεία που χρειάζομαι, ή παραδίδεσαι.

Μιλήσαμε για πολλή ώρα. Κάναμε ανασκόπηση των προηγούμενων μηνών, εβδομάδων, ημερών. Δεν μάσησα τα λόγια μου απαριθμώντας τα λάθη του, επισημαίνοντας τους τρόπους με τους οποίους μέλη του πολεμικού συμβουλίου υπονόμευσαν τον αγώνα μας, συχνά σε συνεργασία με την τρόικα και τους εντεταλμένους της. Του έδωσα αποδείξεις για έναν από αυτούς, ο οποίος λειτουργούσε με τρόπο που άγγιζε τα όρια της διαφθοράς. Φάνηκε να ξαφνιάζεται και ζήτησε τη γνώμη του Δημήτρη : Ήταν ο άνθρωπος στον οποίον αναφερόμουν τόσο μεγάλο πρόβλημα; Ο Δημήτρης με επιβεβαίωσε : "Ναι και ακόμα χειρότερα".

Η συζήτηση επεκτεινόταν σε άσχετα θέματα για αυτό αποφάσισα να τον ρωτήσω ευθέως : Θα σεβόταν το αποτέλεσμα του ΟΧΙ επιστρέφοντας στην αρχική μας συμφωνία; Ή θα εγκατέλειπε τον αγώνα; Η απάντησή του ήταν ελλειπτική αλλά δεν άφηνε περιθώρια παρερμηνείας ως προς την κατεύθυνση προς την οποία κινούνταν : παράδοση άνευ όρων. Η πρώτη φορά που μίλησε με αποφασιστικότητα σε όλη τη διάρκεια της συζήτησης ήταν όταν είπε :

Κοίτα Γιάνη, ο μόνος που ό,τι μου είπε "έχει βγει" ήσουν εσύ. Όμως το πρόβλημα είναι το εξής : αν οποιαδήποτε άλλη κυβέρνηση τους είχε δώσει αυτά που τους έδωσα εγώ, η τρόικα θα είχε ήδη κλείσει τη συμφωνία. Τους έδωσα περισσότερα απ' όσα θα έδινε ποτέ ο Σαμαράς. Και εξακολουθούν να θέλουν να μας τιμωρήσουν. Δεν θέλουν να δώσουν μία συμφωνία, ούτε σε σένα ούτε σε μένα. Θέλουν να μας ανατρέψουν. Όμως, με το 61,3% δεν μπορούν να με αγγίξουν. Μπορούν όμως να καταστρέψουν εσένα. 

"Μην ανησυχείς για μένα Αλέξη", τον προέτρεψα. Του είπα να ανησυχεί για το πώς θα μιλήσει στον κόσμο που είχε βγει στους δρόμους να γιορτάσει το ΟΧΙ ενώ εκείνος κατέστρωνε σχέδια εγκατάλειψης του. Αν μέναμε ενωμένοι, αν ενεργοποιούσαμε τα όπλα μας και δείχναμε στους δανειστές πως είμαστε ενωμένοι, δε θα μπορούσαν να καταστρέψουν ούτε εκείνον, ούτε εμένα, ούτε το λαό μας. Τότε ήταν που ο Αλέξης, βλέποντας ότι δεν κάμπτομαι, έβαλε στη συζήτηση το βαρύ πυροβολικό προηγούμενων ζοφερών των εποχών λέγοντάς μου που φοβόταν για εμάς, ότι, αν επιμέναμε, θα αντιμετωπίζαμε ένα νέο "Γουδή". Ομολογώ ότι όσο κι αν ο χωρισμός των δρόμων μας ήταν προδιαγεγραμμένος, δεν περίμενα από τον Αλέξη να φτάσει σε αυτό το σημείο. Ανίκανος να τον πάρω στα σοβαρά, ούτε καν να θυμώσω, το διακωμώδησα λέγοντας, μεταξύ αστείου και σοβαρού, ότι αν μας εκτελούσαν μετά το 61,3% υπέρ μας, η χρυσή σελίδα μας στο βιβλίο της ελληνικής ιστορίας ήταν εξασφαλισμένη.

Ο Αλέξης όμως δεν πτοήθηκε. Με πληροφόρησε ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Στουρνάρας, οι μυστικές μας υπηρεσίες, το βαθύ κράτος δηλαδή, αλλά και κάποια μέλη της κυβέρνησής μας βρίσκονταν σε "ετοιμότητα". Υπαινισσόταν εμμέσως πλην σαφώς κάποιου είδους πραξικόπημα. Άλλη μία φορά τον αντέκρουσα : "Ας προσπαθήσουν! Συνειδητοποιείς το τι σημαίνει 61,3%;" Τότε άλλαξε κάπως ρότα λέγοντάς μου ότι ο Δραγασάκης προσπαθούσε να τον πείσει να με ξεφορτωθεί, όπως και όλους της Αριστερής Πλατφόρμας και των Ανεξάρτητων Ελλήνων του Καμμένου και να ηγηθεί κυβέρνησης συνασπισμού με τη Νέα Δημοκρατία, το ΠΑΣΟΚ και το Ποτάμι. Τον διαβεβαίωνε μάλιστα, σύμφωνα πάντα με τον Αλέξη, ότι μόλις υπογραφόταν η συμφωνία με την τρόικα, ο Αλέξης θα μπορούσα να ξεφορτωθεί Νέα Δημοκρατία, ΠΑΣΟΚ και Ποτάμι και να με επαναφέρει! Του είπα ότι ήταν η πιο ηλίθια ιδέα που είχα ακούσει ποτέ στη ζωή μου. Χαμογέλασε συμφωνώντας, χρησιμοποιώντας μάλιστα μία έκφραση για να περιγράψει τον Δραγασάκη που και αυτήν δεν μπορώ να την επαναλάβω εδώ. 

Αυτό το διάλειμμα δευτερολέπτων θυμηδίας διεκόπη από τον ίδιο τον πρωθυπουργό με μία δική του πρόταση : " "Όμως", πρόσθεσε, "δεν είναι άσχημη ιδέα να προχωρήσουμε με δύο γραμμές : μία δημόσια και μία κρυφή. Δημοσίως μπορούμε να προσεγγίσουμε τους δανειστές παρουσιάζοντάς τους μία δεξιά εικόνα, που θα περιλαμβάνει ανασχηματισμό που να τους δηλώνει "είμαστε καλά παιδιά τώρα" και την ίδια στιγμή στα κρυφά να ετοιμάσουμε την αντεπίθεση". 

Αν είχα μαλλιά, θα τα τράβαγα. Του απάντησα ότι η ιδέα του ήταν εξίσου εξωφρενική με εκείνη του Δραγασάκη. Εκείνη τη μέρα ο λαός έδωσε την ετυμηγορία, του θύμισα. Αν του την πετάξεις στα σκουπίδια, ό,τι και να κάνεις μετά κεκλεισμένων των θυρών, μυστικά, θα τον έχεις στείλει στα τάρταρα της απελπισίας και στα πρόθυρα της παράδοσης στην τρόικα εσωτερικού. Δε θα ξαναβγούν ποτέ στους δρόμους να σε στηρίξουν. Οπότε για τί κρυφή αντίσταση μιλάς.

Ο Αλέξης με κοίταξε με βλέμμα μεταξύ κατατονίας και βαρεμάρας. Άδραξα την ευκαιρία να του πω, άλλη μία φορά, ότι καθήκον του ήταν να εκφραστεί δημοσίως, ενστερνιζόμενος αυτά που είχα πει νωρίτερα στη δήλωση μου στο υπουργείο : Πως η ψήφος υπέρ του ΟΧΙ ήταν, από τη μία, ρητή απαγόρευση ακόμα και της σκέψης της συνθηκολόγησης και από την άλλη, εντολή για την εξεύρεση λύσης εντός του ευρώ σε συνεργασία με τους Ευρωπαίους εταίρους μας, υπό τον όρο ότι θα τους καθιστούσαν σαφές ότι δεν μας τρομάζουν οι απειλές τους για Grexit. Πρόσθεσε, τον προέτρεψα και κάποια κολακευτικά λόγια για την Επιτροπή, το ΔΝΤ, ακόμη και για την ΕΚΤ, για να δείξεις πως το εννοούμε όταν λέμε ότι επιθυμούμε μία συμβιβαστική λύση. Αλλά, παράλληλα, δείξε σπυγμή. Άσε τις ανοησίες για ανταρτοπόλεμο στις κατακόμβες του κράτους μας. 

Βλέποντας τον να μην αντιδρά, έκρινα απαραίτητο να επιχειρηματολογήσω υπέρ της πλήρους διαφάνειας ως προς τις κινήσεις του. Ό,τι και να κάναμε τώρα έπρεπε να γίνει ανοιχτά. Έπρεπε να δηλώσουμε ξεκάθαρα ότι προετοιμάζουμε τη δική μας ρευστότητα εξηγώντας γιατί είχαμε καθήκον να το πράξουμε εφόσον η ΕΚΤ κρατούσε κλειστές τις τράπεζές μας. Και έπρεπε να δηλώσουμε πως τα ομόλογα SMP της ΕΚΤ θα αναδιαρθρώνονταν βάσει της εθνικής νομοθεσίας που τα διέπει. Κανένα, όμως, από τα επιχειρήματά μου δεν ήταν ικανό να διαπεράσει το καβούκι της παράδοσης στο οποίο ήταν εγκλωβισμένος. 

"Θα τους είναι πολύ δύσκολο να μας δώσουν συμφωνία Γιάνη". "Κάνεις συνέχεια το λάθος να βλέπεις τη συμφωνία σαν κάτι "που θα μας δώσουν". Είναι λανθασμένος τρόπος σκέψης. Χρειάζονται τη λύση όσο τη χρειαζόμαστε και εμείς. Δεν είναι κάτι που θα μας προσφέρουν, λες και πρόκειται για δώρο στη διακριτική τους ευχέρεια. Πρέπει να κερδίσουμε τη λύση με το σπαθί μας. Αυτό σημαίνει πως χρειαζόμαστε μία πειστική απειλή. Το κούρεμα SMΡ και η δική μας ρευστότητα είναι ακριβώς αυτό".

Τελικά το μόνο που κάναμε ήταν νοητικούς κύκλους γύρω από τα ίδια παγιωμένα επιχειρήματα, σωματικά καταρρακωμένοι κι οι δύο. Κάποια στιγμή έπρεπε να μπει ένα τέλος σ' αυτό τον φαύλο κύκλο. Αποφάσισα να το θέσω εγώ ζητώντας του να μου πει τι είχε αποφασίσει να κάνει, δεδομένου ότι, εφόσον ήταν αποφασισμένος να παραδοθεί με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, ενώ εγώ να μην υπογράψω τη συνθηκολόγηση με την τρόικα που μόνο υπουργός Οικονομικών μπορεί να την υπογράψε, η παραίτησή μου ήταν δεδομένη. 

Απάντησέ πως σκεφτόταν τον ανασχηματισμό του υπουργικού συμβουλίου για να σταματήσει ... τη στοχοποίηση μου από την τρόικα, τους δανειστές και τα μέσα ενημέρωσης. Προσποιούμενος ότι δεν είδε το ειρωνικό μου βλέμμα, με ρώτησε ποιος πίστευα ότι έπρεπε να με αντικαταστήσει στο υπουργείο Οικονομικών. Ήταν εμφανές ότι είχε ήδη αποφασίσει, αλλά αποφάσισα να παίξω το παιχνίδι του, προτείνοντας τον άνθρωπο που ήμουν σίγουρος ότι είχε ήδη δεχτεί να αναλάβει το πόστο μου : τον καλό μου φίλο τον Ευκλείδη. "Θα δεχτεί;"  με ρώτησε, όπως τον περασμένο Γενάρη που, πράγματι, η σύγκρουση τους με είχε Αναγκάσει να παρέμβω ώστε ο Ευκλείδης να δεχτεί τη θέση του αναπληρωτή υπουργού Εξωτερικών. "Άστο πάνω μου", του είπα και όντως μίλησα λίγο αργότερα στον Ευκλείδη συστήνοντάς του να δεχτεί να με αντικαταστήσει, παρόλο που γνώριζα ότι η αποδοχή της πρότασης εκ μέρους του ήταν προδιαγεγραμμένη.

Η συζήτηση μπήκε στην τελική της ευθεία με την ύστατη προσπάθεια του Αλέξη να με κρατήσει εντός της κυβέρνησης και μακριά από τα έδρανα και τις επάλξεις της αντιμνημονιακής αντιπολίτευση, την οποία, προφανώς, φοβόταν : 

Α. Τ. : Θα ήθελα να σου ζητήσω να αναλάβεις το Υπουργείο Οικονομίας ώστε να συνεχίσετε τη στενή συνεργασία με τον Ευκλείδη. 

Γ. Β. : Και ο Σταθάκης; 

Α.Τ. : Θα χαιρόμουν πολύ να μην τον ξανάβλεπα μπροστά μου. Ας εξαφανιστεί στα πίσω έδρανα της Βουλής.

Γ. Β. : Όχι Αλέξη δεν ενδιαφέρομαι. Θέλησες να με γνωρίσεις χρόνια πριν γιατί ανέδειξα το δημόσιο χρέος ως τον δράκο που έπρεπε να νικηθεί και λόγω των προτάσεών μου για το πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό ήρεμα και λογικά. Ζω και αναπνέω, σκέφτομαι, ονειρεύομαι όλο το βράδυ και κάθε μέρα, την αναδιάρθρωση του χρέους, τη μείωση των στόχων του πρωτογενούς πλεονάσματος, το τέλος της λιτότητας, τη μείωση των φορολογικών συντελεστών και την αναδιανομή πλούτου και εισοδήματος. Δε με ενδιαφέρει τίποτα άλλο. Ποσώς νοιάζομαι να γίνω διαχειριστής των ευρωπαϊκών κονδυλίων, όταν η Ευρώπη επιβάλει στον αμέσως πιο κάτω όροφο νέες πολιτικές λιτότητας υπό νέο τοξικό δανεισμό. Και όλα αυτά για να παραμείνω ... υπουργός. Θυμάσαι για ποιον λόγο γύρισα από την Αμερική; Επειδή μου ζήτησες να σε βοηθήσω να αποδράσουμε από τα μνημόνια. Έβαλα υποψηφιότητα στις βουλευτικές εκλογές όχι γιατί επιθυμούσα να γίνω βουλευτής, αλλά γιατί απαιτούσα τη δημοκρατική νομιμοποίηση στον αγώνα για την κατάργηση της δουλοπαροικίας. Τώρα, εφόσον εγκαταλείπεις αυτό το σκοπό κόντρα στη λαϊκή εντολή που μόλις πήραμε, δεν έχω κανέναν λόγο να είμαι υπουργός. Δεν πειράζει. Ας το κάνει κάποιος άλλος. Θα είμαι στη Βουλή, απ' όπου και θα βοηθάω όσο καλύτερα μπορώ, εφόσον η αναδιάρθρωση του χρέους παραμείνει κύριος στόχος του Ευκλείδη. 

Α. Τ. : Μπορείς να αναλάβεις κάποιο άλλο υπουργείο - ίσως του Πολιτισμού που το γνωρίζετε τόσο καλά με τη Δανάη [σημ. : γελάκια μαζί με τον Τζανακόπουλο]. Τέλος πάντων, θα υπάρξουν πολλές θέσεις στο μέλλον...

Γ. Β. : Για άλλη μία φορά με μπερδεύεις με κάποιον που νοιάζεται για αξιώματα Αλέξη. Ένα πράγμα μόνο με νοιάζει και ξέρεις πολύ καλά ποιο είναι αυτό.

Α. Το. : Ας το ξαναδούμε αύριο, ας το σκεφτούμε λίγο. 

Γ. Β. : Δεν υπάρχει τίποτα να σκεφτούμε. Δεν υπάρχει χρόνος. Έχεις πολλά να κάνεις.

Όταν έφτασα σπίτι, η Δανάη με ρώτησε τι είχε συμβεί γεμάτη αγωνία αλλά χωρίς καμία ψευδαίσθηση. "Απόψε είχαμε το αξιοπερίεργο φαινόμενο της ανατροπής ενός λαού από την κυβέρνηση του", μονολόγησα.

Η έβδομη και φαρμακερή 

Ενώ βρισκόμουν πλέον πεσμένος στον καναπέ του σαλονιού μας, λίγο πριν ανατείλει λίγο ο ήλιος της 6ης Ιουλίου, η Δανάη με υποχρέωσε να αφηγηθώ τη συζήτησή μου με τον Αλέξη στην κάμερά της, για να καταγραφεί όσο ήταν ακόμα νωπή. Κατόπιν έγειρα να κοιμηθώ δύο ώρες πριν γράψω την έβδομη και τελευταία, επιστολή παραίτησης μου. Αφού την ξαναδιάβασα μερικές φορές, την έστειλα στο γραφείο Τύπου, ενώ μόνος μου πόσταρα την αγγλική της εκδοχή στο μπλογκ μου. Ήταν το πιο δύσκολο κείμενο που χρειάστηκε ποτέ να γράψω, εξαιρουμένου του παρόντος "τόμου". 

Από τη μία, είχα καθήκον να προειδοποιήσω το λαό, τον δήμο της δημοκρατίας μας, πως η εντολή που επρόκειτο να πεταχτεί στα σκουπίδια. Από την άλλη, ένιωθα την υποχρέωση να μην γίνω εγώ ο καταλύτης της διάσπασης του Σύριζα και ο καταστροφέας της οποίας προοδευτικής δυναμικής είχε απομείνει στην κυβέρνησή μας και στο κόμμα. Σε εκείνη τη φάση ακόμη πίστευα ακράδαντα ότι οι σύντροφοι όπως ο Ευκλείδης, ο Σκουρλέτης, ο Κοτζιάς και πολλοί άλλοι δε θα συναινούσαν στο έγγραφο συνθηκολόγησης άνευ όρων που ετοίμαζαν Αλέξης, Χουλιαράκης, Δραγασάκης και Σία για τα μέσα Ιουλίου. Ιδίως για τον επιστήθιο φίλο μου τον Ευκλείδη αρνιόμουν να πιστέψω ότι θα έθετε την επιρροή που διέθετε στο κόμμα στην υπηρεσία της παράδοσης - μία επιρροή που εγώ ποτέ δεν είχα.

Πράγματι, αποδεχόμενος να με αντικαταστήσει ο Ευκλείδης γινόταν ο άνθρωπος-κλειδί, ο ένας υπουργός χωρίς τον οποίο ο Αλέξης δεν θα μπορούσεωνα στρέψει την πλάτη του, όπως είχε αποφασίσει στο 62% και στο βροντερό εκείνο ΟΧΙ. Η απώλεια ενός δεύτερου υπουργού Οικονομικών μέσα σε μερικές εβδομάδες, αν ο Ευκλείδης αρνιόταν να γίνει συνεργός στην υπόθεση της άνευ όρων παράδοσης, θα προκαλούσε ρήγμα στην κυβέρνηση και στο κόμμα. Αν μη τι άλλο, θα έφερνε εκλογές χωρίς πρώτα να έχει ψηφιστεί από τη Βουλή το 3ο μνημόνιο.

 Έτσι τουλάχιστον η ήττα της Άνοιξης δεν θα είχε επισημοποιηθεί με τη βούλα με την υπογραφή της επίσημης Αριστεράς. 

Έτσι τουλάχιστον μεγάλο μέρος του Σύριζα κι όχι μόνο ο πυρήνας της Αριστερής Πλατφόρμας θα είχε διασώσει την ενότητα και την υπόληψη του. 

Έτσι το ΟΧΙ θα διατηρούσε ικανή κοινοβουλευτική εκπροσώπηση στις επόμενες εκλογές.

Αυτή ήταν η αγωνία μου, αυτό προσπάθησα να προωθήσω με τη συγκεκριμένη φρασεολογία την οποία επέλεξα κατά τη σύνταξη της επιστολής παραίτησης :

Το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου θα μείνει στην παγκόσμια ιστορία ως η μοναδική στιγμή που ένας μικρός ευρωπαϊκός λαός όρθωσε το ανάστημά του εναντίον της χρεοδουλοπαροικίας.

Όπως όλες οι δημοκρατικές κατακτήσεις, έτσι και αυτή η ιστορική απόρριψη του τελεσιγράφου του Eurogroup της 25ης Ιουνίου έχει μεγάλο κόστος. Είναι λοιπόν απαραίτητο το κεφάλαιο του ΟΧΙ να επενδυθεί αμέσως ώστε να μετατραπεί σε ΝΑΙ σε κάποια έντιμη συμφωνία-επίλυση - με αναδιάρθρωση χρέους, με μειωμένη λιτότητα, με αναδιανομή υπέρ των μη εχόντων, με πραγματικές μεταρρυθμίσεις. 

Λίγο μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος, μου κατέστη γνωστό ότι οι συμμετέχοντες στο Eurogroup και λοιποί εταίροι, θα "εκτιμούσαν" την ... απουσία μου από τις συνεδριάσεις του, κάτι που ο πρωθυπουργός έκρινε ότι ίσως βοηθήσει στην επίτευξη συμφωνίας. Γι' αυτό και αποχωρώ από το Υπουργείο Οικονομικών.

Είναι καθήκον μου να βοηθήσω όσο μπορώ τον Αλέξη Τσίπρα να εκμεταλλευτεί, όπως εκείνος κρίνει, το κεφάλαιο που μας δώρισε ο ελληνικός λαός μέσω του δημοψηφίσματος. 

Και είναι τιμή μου η απαίτηση των δανειστών. Θα φέρω το μίσος τους στο πέτο ως τιμητικό παράσημο. 

Η αριστερά λειτουργεί συλλογικά και οι αριστεροί δεν αγαπάμε τις καρέκλες. Θα στηρίξω τον Αλέξη Τσίπρα, τη νέα ηγεσία του Υπουργείου Οικονομικών, την κυβέρνηση της Αριστεράς. 

Η υπερπροσπάθεια να τιμήσουμε τον γενναίο ελληνικό λαό και το περίφημο ΟΧΙ που χάρισε χθες στους απανταχού δημοκράτες, μόλις ξεκίνα! 

Εκ των υστέρων θεωρώ ότι η επιστολή μου ήταν απελπιστικά ήπια, ενώ η στήριξη που έδινα στον Αλέξη δεν του έπρεπε. Έπρεπε να είχα κρούσει πιο δυνατά τον κώδωνα του κινδύνου για τις προθέσεις του πρωθυπουργού, ιδίως υπό το φως όσων είχε ψελλίσει στο γραφείο του ώρες νωρίτερα. Έπρεπε να προειδοποιήσω τους πολίτες ότι ο πρωθυπουργός τους είχε παραδώσει τα όπλα, ώστε τουλάχιστον να τους δοθεί η ευκαιρία να προσπαθήσουν οι ίδιοι να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους, στις πλατείες και στους δρόμους αν χρειαζόταν. Το γεγονός ότι δεν το έκανα, πως προτίμησα τα παραπάνω λόγια κριτικής στήριξης και υπονόησης ότι η παραίτησή μου οφειλόταν στην υποταγή του Αλέξη στους δανειστές, αντανακλά την εσφαλμένη εκτίμησή μου ότι σημαντική μερίδα των συναδέλφων μου υπουργών, της πλειοψηφίας της Κεντρικής Επιτροπής του Σύριζα κι ο Ευκλείδης θα εκπλήρωναν το καθήκον τους να αποτρέψουν την μετεξέλιξη της κυβέρνησής μας σε μία πιο ροζ έκφανση της κυβέρνησης Σαμαρά.

Ήταν, προφανώς, άλλο ένα λάθος μου. Δεν είμαι όμως παπεισμένος πως μία πιο ξεκάθαρη προειδοποίηση θα άλλαζε κάτι. Σχεδόν όλοι οι άνθρωποί μας με τους οποίους έχω μιλήσει έκτοτε, ακούγοντας την παραίτησή μου, διαβάζοντας το κείμενο της, κατάλαβαν πολύ καλά τι είχε συμβεί. Μία φίλη δημοσιογράφος που έκλαψε ότι όταν της είπα τι είχε γίνει μου είπε ότι ο νεαρός γιος της, με το που άκουσε ότι παραιτήθηκα και χωρίς καμιά άλλη πληροφόρηση, μονολόγησε με πόνο : Σύριζα τέλος.

Ευτυχώς, εκτός από τους δανειστές μας και τους εν Ελλάδι εντολοδόχους τους, υπήρχε και ένα άλλο πρόσωπο που καταχάρηκε με την παραίτησή μου. Η κόρη μου η Ξένια, που είχε έρθει να με επισκεφτεί από την Αυστραλία δύο εβδομάδες νωρίτερα, αλλά μετά βίας είχε καταφέρει να με δει. Βγαίνοντας από το δωμάτιό της κατά τις εννέα το πρωί αγουροξυπνημένη για να πάει στο μπάνιο, έπεσε πάνω μου. Δεν ήταν συνηθισμένη να με βρίσκει στο σπίτι. Ακούγοντας από το στόμα μου ότι μόλις είχα παραιτηθεί, γύρισε με μισάνοιχτα μάτια να μου πει με ύφος "επιτέλους είδες το φως" "Δόξα τω θεώ, μπαμπά! Γιατί άργησες τόσο!" Ικανοποιημένη επέστρεψε στο κρεβάτι της να χουζουρέψει." 

Αυτά ήσαν όσα συνέβησαν τότε, όταν το ΟΧΙ έγινε ΝΑΙ και υπογράφηκε το 3ο μνημόνιο, με αποτέλεσμα να ξεπλυθεί η μνημονιακή αντιπολίτευση εκείνης της εποχής και φυσικά, να ενταχθεί και επισήμως, ο ΣΥΡΙΖΑ, στο μνημονιακό τόξο. Με την απογοήτευση, που επικράτησε, στην ελληνική κοινωνία, μετά την προδοσία της λαϊκής εντολής και την εφαρμογή του 3ου Μνημονίου που υπέγραψαν ο Αλέξης Τσίπρας, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος και μέγιστη πλειοψηφία του ΣΥΡΙΖΑ, ξεπλύθηκε πρώτα, η Νέα Δημοκρατία, με τον Κυριάκο Μητσοτάκη. 

Τώρα, μετά τα δυόμιση χρόνια, που έχουν περάσει, από τις βουλευτικές εκλογές της 7/7/2019, με την αναμενόμενη και πραγματοποιούμενη μηδενική αντιπολίτευση του μνημονιακού ΣΥΡΙΖΑ, ίσως να έλθει η ώρα να αναστηθεί και το ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ του Νίκου Ανδρουλάκη, αφού ο μνημονιακός ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει να προσφέρει κάτι το διαφορετικό, παρά μόνο την διαχείριση του καθεστώτος της χρεωδουλείας, την οποία χρεωδουλεία ο Αλέξης Τσίπρας και η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, διαιώνισαν. 

Προφανώς, δεν είναι εύκολο αυτό. Οι καταστροφικοί πασοκικοί "εκσυγχρονιστές" και οι παρατρεχάμενοι του Κώστα Σημίτη και του Βαγγέλη Βενιζέλου, που επανέρχονται  στην διοίκηση της Χαριλάου Τρικούπη, υπό  την νέα ηγεσία του Νίκου Ανδρουλάκη, έχουν ένα χείριστο πολιτικό μητρώο. Αλλά οι συριζαίοι μπορούν να τους ξεπλύνουν κι αυτούς. 

Το μέλλον θα δείξει.

Τελειώνω, προτρέποντας τους αναγνώστες να διαβάσουν, σε αυτό, εδώ, το μπλογκ και τα προηγούμενα πέντε δημοσιεύματα, που αφορούν το βιβλίο του Γιάννη Βαρουφάκη : "Adults in the room" (1) : Οι τρεις επιλογές. (Μελετώντας και κριτικάροντας το εξαιρετικό και πολυσέλιδο ιστορικό ανάγνωσμα του Γιάννη Βαρουφάκη). και "Adults in the room" (2). Το Grexit, ως μόνη ρεαλιστική λύση του ελληνικού προβλήματος, έναντι της συνέχισης της επιβολής του καθεστώτος της χρεωδουλείας. (Πάρα και ενάντια, στις κοσμοπολιτικές αυταπάτες του Γιάννη Βαρουφάκη, περί δυνατότητας βιώσιμης συμφωνίας, με παραμονή της Ελλάδας, στην ζώνη του ευρώ). και  "Adults in the room" (3) : Τί θα συνέβαινε, εάν η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα, είχε υιοθετήσει και εφαρμόσει το πρόγραμμα του Γιάννη Βαρουφάκη, για την δημιουργία του παράλληλου συστήματος πληρωμών, μέσω του TAXIS και για αθέτηση του χρέους, προς την ΕΚΤ, το EFSF, τον ESM και το ΔΝΤ; Μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο; (Ναι, μπορούσε. Άξιζε, όμως; Ναι, άξιζε). και  "Adults in the room" (4) : Η ουτοπία της αναδιάρθρωσης του χρέους. Γυρνώντας, από 2015 και τον Γιάννη Βαρουφάκη, στο 1913 και την Rosa Luxemburg, μέσα από το βιβλίο της, για την "Συσσώρευση του κεφάλαιου". [Γιατί οι προτάσεις του πρώην υπουργού Οικονομικών, αν και ρεαλιστικές, υπήρξαν ανεδαφικές, μέσα και από το παράδειγμα της Αιγύπτου, την περίοδο 1863-1882]. και "Adults in the room" (5) : Γιάννης Βαρουφάκης : "Στην θέση μου θα υπέγραφες το μνημόνιο;" Wolfgang Schäuble : "Ως πατριώτης, όχι. Είναι κακό για τον λαό σου". (Η μεγάλη χαμένη ευκαιρία της απόδρασης από το καθεστώς της χρεωδουλείας. Ίσως, ήταν γερμανική μπλόφα, αλλά έπρεπε να συζητηθεί). 

Η ανάγνωση αυτών των δημοσιευμάτων είναι χρήσιμη. Πολύ χρήσιμη...