Έχει η Ιστορία νόημα και αυθύπαρκτη δύναμη; Όχι, βέβαια. Θα μπορούσαν να είναι αλλιώς τα πράγματα; Θα μπορούσαν. Αλλά η Ιστορία δεν γίνεται με τα εάν και τα αλλά. Αν και τα εάν και τα αλλά, είναι χρήσιμο να εξετάζονται.

Η ιστορική εξέλιξη ήταν, είναι και πάντοτε θα παραμένει ένα μεγάλο αίνιγμα. Εξελίσσεται, με τα γεγονότα, που παράγουν, ή για να είμαστε ακριβείς, που δημιουργούν οι άνθρωποι και οι κοινωνίες και τελικά, αυτό, που συμβαίνει και αυτό που προκύπτει, στις πλείστες φορές, ως αποτέλεσμα, είναι κάτι το πολυ διαφορετικό, από αυτό, που, συνήθως, αποτελεί την επιδίωξη των δημιουργών.

Αυτή η φορά των πραγμάτων, οδηγεί   στην μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων, πολλούς ανθρώπους να δίνουν, στην Ιστορία, μια μυθική δύναμη, μια αυθύπαρκτη διάσταση και τους κάνει να πιστεύουν ότι αυτή η εκλαμβανόμενη, ως υπαρκτή αυτοτελής οντότητα, έχει την δική της βούληση, η οποία και πραγματωνεται και επιβάλλεται, στους ανθρώπους και τις κοινωνίες, δημιουργώντας τους την αίσθηση και την πεποίθηση του αναπόφευκτου.  

Φυσικά, δεν είναι έτσι τα πράγματα. Η Ιστορία, αν μπορούμε να την συγκεφαλαιώσουμε, δεν υπάρχει, ως αυτοτελής δύναμη. Είναι μια ανθρώπινη δημιουργία, έστω και αν τα αποτελέσματά της δεν είναι επιδιωκόμενα και επιθυμητά, από τους δημιουργούς. 

Αυτή η ετερογονία των σκοπών, των στόχων και των επιδιώξεων και η παραγωγή, η δημιουργία μη αναμενόμενων αποτελεσμάτων, είναι προϊόν της πολυπλοκότητας των κοινωνιών και των αντίρροπων δυνάμεων, που είναι εγκλωβισμένες εντός αυτών. Και αυτό το εξαιρετικά  ρευστό κοινωνικό δυναμικό είναι, που οδηγεί, σε αυτού του είδους ιστορικά αποτελέσματα, τα οποία ξεφεύγουν, από τους στόχους και τις επιθυμίες των δημιουργών, οι οποίοι, συνηθεστατα, είναι οι διαφορές κοινωνικές ελίτ, οι οποίες, αν και υποτίθεται ότι καθορίζουν τους στόχους και λαμβάνουν τις αποφάσεις τους, μέσα σε ένα, στοιχειωδώς, έστω, ορθολογικό περιβάλλον, τις περισσότερες φορές ενεργούν ανορθολογικά και τούτο, επειδή κινούνται, μέσα, στον παρόντα χρόνο κάθε ιστορικής περιόδου και εντός των δεδομένων ισορροπιών, που, κάθε φορά, υφίστανται - ή νομίζουν ότι υφίστανται. 

Βέβαια, οι ελίτ αυτές θέλουν να προβλέψουν και κυρίως, να διαμορφώσουν το μέλλον. Μόνο, που αυτό το κατορθώνουν - δηλαδή διαμορφώνουν το μέλλον -, με έναν τρόπο, που τους διαφεύγει και ξεφεύγει, από τους σκοπούς και τους στόχους τους. 

Κλασικό παράδειγμα ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, όχι, μόνον, επειδή κατέστρεψε ολόκληρες αυτοκρατορίες. Αυτό θα μπορούσε να πιθανολογηθεί, πριν το ξέσπασμα του - αν και δεν πιθανολογήθηκε. 

Το σοβαρότερο, το κοσμοιστορικό γεγονός του πολέμου αυτού είναι η ρωσική επανάσταση του 1917 και η δημιουργία της "Σοβιετικής Ενωσης", τα αποτελέσματα της οποίας, παρά την εξευτελιστική αυτοκατάρρευσή της, το 1991, εξακολουθούν να προσδιορίζουν την πορεία της ανθρωπότητας, όχι μόνον, ως μια γενικότητα, αλλά και σε, εντελώς, πρακτικό επίπεδο, αφού, χωρίς τον Β. Ι. Λένιν και την "Σοβιετική Ένωση", δεν θα υπήρχε, σήμερα, στο παγκόσμιο στερέωμα, ως ανερχόμενη υπερδύναμη, η "Λαϊκή Δημοκρατία" της Κίνας. 

(Και φυσικά, γεννάται το ερωτημα τί θα ήταν ο Λένιν και ποιά θα ήταν η εμβέλειά του, χωρίς τον Karl Marx και την Κομμούνα του Παρισιού, το 1871).

Έτσι, όπως και άλλες φορές έχω γράψει, η Ιστορία είναι, απλώς και μόνο, τα γεγονότα  έτσι, όπως αυτά συνέβησαν. 

Όλα τα άλλα, που αφορούν τις απόψεις και τις εκτιμήσεις διαφόρων ιστορικών και λοιπών ανθρώπων, για την ίδια την Ιστορία και τις διάφορες πτυχές της, αποτελούν και αυτά, ως γεγονότα, ένα ξεχωριστό τμήμα, ένα κεφάλαιο της Ιστορίας. Αυτό και τίποτε άλλο. Τίποτε περισσότερο. 

Έτσι, διαπιστώνοντας αυτό το πραγματικό περιεχόμενο της Ιστορίας, ερχόμαστε, στις διάφορες πιθανολογήσεις, γύρω από τα γεγονότα, που την αποτελούν. Ερχόμαστε στα buts και στα ifs, που κάθε φορά τίθενται, σχετικά με το τι θα συνέβαινε εάν μια σειρά, μια αλυσίδα γεγονότων κάποιου παρελθόντος ακολουθούσε μια διαφορετική πορεία. 

Φυσικά, η Ιστορία, ως σειρά γεγονότων, δεν εξελίσσεται, με "αλλά" και "εάν". Όμως, σε κάθε περίπτωση, η εξέταση των διαφόρων πιθανολογήσεων, γύρω, από το τι θα συνέβαινε, εάν μια αλυσίδα ιστορικών γεγονότων έσπαγε και η ιστορική εξέλιξη ήταν διαφορετική, είναι, πάντοτε, χρήσιμη και μπορεί να καταστεί και διδακτική. 

Αρκεί, πάντα, να γνωρίζουμε ότι η Ιστορία δεν έχει νόημα. Και ότι το όποιο νόημα της το αποδίδουμε εμείς, ως κοινωνικά υποκείμενα...